سلامت نیوز:با گذشت بیش از یك دهه از اجرای برنامه كاهش آسیب اعتیاد و در حالی كه به تایید متولیان درمان اعتیاد و آسیبهای ناشی از آن، این برنامه تاثیر قابل توجهی در كاهش انتقال عفونت اچآیوی ایدز از طریق اعتیاد تزریقی و همچنین كنترل رفتارهای پرخطر معتادان داشته، كارشناسان این عرصه امروز از ضرورت بازنگری در سیاستها و بهروز رسانی این برنامه به دلیل شكستهای مشاهده شده میگویند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،طی سالهای ١٣٨١ تا امروز برنامه كاهش آسیب اعتیاد در قالب راهاندازی مراكز گذری كاهش آسیب DIC، فعالسازی تیمهای سیار ارائه خدمات كاهش آسیب OUTREACH، راهاندازی خودروهای ارائه خدمات كاهش آسیب در نقاط تجمع معتادان خیابانی (موبایل سنتر) و خدمترسانی متمركز و سیار به زنان تنفروش توسط وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی كشور اجرا شده ضمن آنكه بخش قابل توجهی از این خدمات به انجمنهای غیردولتی فعال در درمان اعتیاد سپرده شده كه سهولت دسترسی نهادهای غیردولتی به جمعیت هدف، مقرون بهصرفه بودن ارائه خدمت توسط بخش خصوصی در مقایسه با اعتباردهی توسط دولت و همچنین تخمین میزان بالاتر اعتماد جمعیت هدف به همتایان یا فعالان مردمی در مقایسه با مدیران وابسته به دولت از جمله مهمترین دلایل این برونسپاری بوده است.
اما آنچنان كه مسوولان دستگاههای متولی درمان اعتیاد معتقدند، این برنامه با گذشت ١٦ سال به نقطهای رسیده كه باید به «درجا زدن» تعبیر شود. بهروز نشدن برنامه كه به ارائه خدمات هم تسری مییابد یك انتقاد كلی است كه ناظران بر اجرای خدمات كاهش آسیب اعتیاد مطرح میكنند و معتقدند این ضعف كه امروز به مرحله هشدار رسیده، بهطور جدی بر كیفیت خدمات قابل ارائه هم تاثیر خواهد داشت.
چهارشنبه و در اولین روز از كنگره دوازدهم دانش ملی اعتیاد هم «محمد مهدی گویا» رییس مركز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت و یكی از قدیمیترین كارشناسان حوزه درمان اعتیاد و كنترل ایدز، هشدارهای جدی نسبت به كاهش كیفیت خدمات كاهش آسیب اعتیاد به دلیل توقف چند ساله آموزشها و بهروز رسانیها مطرح كرد.
توجه به این هشدارها و نگرانی از بابت كاهش كیفیت خدمات كاهش آسیب، به این دلیل ضرورت دارد كه تا پیش از تغییر نگرش دولت جمهوری اسلامی ایران نسبت به اعتیاد و بیماران معتاد به دنبال آغاز آزمایشی برنامههای كاهش آسیب اعتیاد از ابتدای دهه ٨٠ و صدور بخشنامه سال ١٣٨٣ رییس وقت قوه قضاییه برای توزیع سرنگ یكبار مصرف بین معتادان با رفتارهای پرخطر - با هدف كاهش و كنترل انتقال عفونت اچ.آی.وی ایدز در این جمعیت هدف - جز جرمانگاری اعتیاد و برخوردهای حذفی و سلبی، نقطه قوت و مثبتی در كارنامه كشور ثبت نشده و ضرورت دارد كه این تغییر نگرش كه محصول تلاش متولیان دولتی و غیر دولتی تحلیل و رصد آسیبهای اجتماعی بوده به عنوان یك اقدام قابل تقدیر مورد توجه باشد. اما همین اقدام قابل تقدیر، امروز آنقدر دچار روزمرّگی و تنزل شده كه متولیان درمان اعتیاد و ایدز از بابت بیاثر شدن خدمات تحت پوشش و بازگشت سیاهه تلخ رشد رفتارهای پرخطر ابراز نگرانی كنند.
گویا هم هشدار و انتقاد خود را از همین بابت مطرح كرد و در اشاره به چالشهای پیش روی برنامه كاهش آسیب اعتیاد به عنوان عامل كاهش كیفیت خدمات كاهش آسیب افزود: «مسلم این است كه هنوز مهمترین راه انتقال عفونت اچ.آی.وی در كشور ما، با وجود افزایش انتقال عفونت از طریق تماس جنسی غیرایمن و افزایش تعداد زنان مبتلا به اچ.آی.وی ایدز، اعتیاد است و البته هنوز هم به جرات میتوان گفت موفقترین روش پیشگیری از انتقال ویروس در كشور ما، تا امروز و با وجود تمام نقاط ضعف، برنامه كاهش آسیب اعتیاد است. من كشورهایی را میشناسم كه وقتی میخواستند برنامه كاهش آسیب را شروع كنند به كشور ما آمدند. مسوولان چین و مالزی، به كشور ما آمدند تا الگوی ما در اجرای برنامه كاهش آسیب را ببینند و همین الگو را به كشور خود ببرند. متاسفانه امروز این دو كشور از نظر كیفیت خدمات كاهش آسیب بسیار از ما جلوتر هستند به چه دلیل؟
چون برنامه كاهش آسیب اعتیاد ما، یك برنامه جامع نبود و همه جوانب اهداف كاهش آسیب را مورد ملاحظه قرار نداد و البته كیفیت برنامه هم ضعیف بود. تعداد مراكز كاهش آسیب و درمان با متادون در برخی كشورها به مراتب كمتر از تعداد مراكز ما است اما كیفیت كارشان بهتر از كیفیت خدمات مراكز ما است.
نقطه ضعف مهم ما در برنامه كاهش آسیب و درمان با متادون، فقدان برنامه پایش و ارزشیابی منظم است. خدمات این مراكز به جای بازرسی باید مورد پایش قرار بگیرد. پایش به معنای كمك به ارتقای كیفیت است اما بازرسی به معنای كار پلیسی است. لازمه ارتقای كیفیت خدمات مراكز كاهش آسیب، آموزش مستمر و آشنایی با دستاوردهای روز است و بازآموزی پزشكان این مراكز باید دائمی باشد كه متاسفانه برنامههای بازآموزی بسیار ناچیز است و در بسیاری از مراكز كاهش آسیب، آموزهها قدیمی و مربوط به سالها قبل است.
برنامه مشاوره هم در این مراكز به فراموشی سپرده شده در حالی كه هدف اصلی برنامه كاهش آسیب، تغییر رفتار پرخطر به دنبال مشاوره و ترغیب به انجام آزمایش اچ. آی.وی ایدز و در نهایت، كمك به كاهش ابتلاست.»
چهار سال قبل، مدیركل درمان وقت ستاد مبارزه با مواد مخدر از اجرای بیرویه درمان با متادون در مراكز تحت نظارت وزارت بهداشت انتقاد كرد و توضیح داد كه طبق پروتكلهای درمانی، مقرر بوده كه فقط ٥ درصد از كل مراجعان مراكز كاهش آسیب و كلینیكهای درمان اعتیاد، مشروط به مدت و میزان مصرف و شدت اعتیادشان، تحت درمان نگهدارنده با متادون قرار بگیرند.
ارزانی قیمت متادون، گرانتر بودن قیمت سایر داروهای نگهدارنده، رغبت برخی بیماران به درمان با متادون به دلیل بیخبر بودن از مزایای سایر روشها، سهولت ارایه درمان با متادون برای درمانگران اعتیاد در مقایسه با سایر روشهای درمانی و البته سوءاستفاده برخی مراكز از سهمیه متادون دریافت شده و عرضه به بازار سیاه با قیمت گرانتر برای جبران كمبود اعتبار از دلایل غلبه درمان با متادون بر سایر درمانهای دارویی است و البته این اتفاق كه هنوز میزان تاثیرگذاری آن در بالا بودن عود اعتیاد در كشور نامعلوم است، مورد انتقاد گویا هم قرار گرفت و گفت: «در مراكز درمان نگهدارنده، تجویز متادون باید تحت نظارت مستقیم بوده و كسی حق تجویز بیشتر و كمتر نداشته باشد. تجویز بیحساب و كتاب متادون حتما به شكست برنامههای كاهش آسیب اعتیاد منجر میشود و هر اشتباه در تجویز متادون، حتما اوردوز به دنبال دارد چون تجویز ناكافی، بیمار را به مصرف سایر مواد هدایت میكند. ما نمیدانیم چه تعداد از مصرفكنندگان مواد اعتیادآور در ایران دچار اوردوز شده و براثر مصرف بیش از توان بدن میمیرند.
بنا بر گزارشی كه در امریكا منتشر شده، سالانه ٤٢ هزار نفر در اثر اوردوز در امریكا جان خود را از دست میدهند. اگر جمعیت ایران، یك چهارم جمعیت امریكا باشد، بنابراین سالانه حدود ١٠ هزار نفر در ایران بر اثر اوردوز جان خود را از دست میدهند. اوردوز یكی از مصیبتهای نظام سلامت ما است و البته قابل پیشگیری است اما متاسفانه ظرفیتهای درمانی اوردوزمان بسیار كم است در حالی كه بهطور جدی نیازمند مراكز مشخص برای درمان اوردوز بهخصوص در نقاط تجمع مصرفكنندگان هستیم و برای پیشگیری از افزایش موارد اوردوز، باید كیفیت برنامه درمان نگهدارنده با متادون افزایش یابد.»
در حالی كه هماكنون ١٠٧ مركز گذری كاهش آسیب اعتیاد با ١٦٣ تیم سیار، با مجوز وزارت بهداشت مشغول فعالیت هستند، یكی از اعتراضات چند ساله اغلب مراجعان مراكز گذری كاهش آسیب اعتیاد، ساعت كار مراكز است. این مراكز كه معمولا در نقاط نزدیك به تجمع معتادان خیابانی مستقر شده، ساعت كاری همچون یك اداره دولتی دارد. به ندرت مركز گذری كاهش آسیب پیدا میكنید كه بعد از ساعت ٢ بعد از ظهر هم خدمت بدهد.
در حالی كه این مراكز، تنها مكانهای مجاز به ارائه درمان نگهدارنده با متادون رایگان یا بسیار ارزان برای معتادان بیخانمان مستمند هستند كه بیمار را به یك وعده غذای گرم هم مهمان كرده و ملزومات بهداشتی، سرنگ و كاندوم و اقلام حمایتی هم به معتادان بیپناه میدهند، اما ساعت كار این مراكز در تمام این سالها، برای بسیاری از خیابانخوابها عامل اصلی رها كردن درمان یا حتی امتناع از مراجعه بوده زیرا ساعت كار این مراكز، نقطه مقابل ثانیه شمار زندگی معتادان است.
اما تا امروز با وجود حجم گسترده اعتراضات، هیچ تمهیدی برای افزایش ساعت فعالیت این مراكز اندیشیده نشده و البته سرنوشت نصب دستگاههای خودپرداز سرنگ و كاندوم هم از دولت نهم تا امروز مسكوت مانده در حالی كه استقرار این دستگاهها بهخصوص در جوار تجمع معتادان بیخانمان میتوانست تا حد قابل توجهی جای خالی خدمات كاهش آسیب را در باقی ساعات روز پر كند و احتمال لغزش بیمار تحت درمان با متادون، استفاده از سرنگ مشترك به دلیل در اختیار نداشتن سرنگ یك بار مصرف و رفتار پر خطر جنسی به دلیل در اختیار نداشتن كاندوم را به حداقل برساند.
گویا هم، ضمن انتقاد از ساعت فعالیت مراكز گذری كاهش آسیب و بخصوص، مراكز ارایه درمان نگهدارنده با متادون گفت: «ساعت كار مراكز درمان با متادون باید گسترش یابد. بسیاری از مراكز ما در ساعت اداری كار میكنند در حالی كه نیاز جدی ما به این مراكز در ساعت غیراداری است. دنیا به این نتیجه رسیده كه اعتیاد یك بیماری مزمن است و به هیچوجه نباید فكر كنیم كه یك فرد معتاد جز در موارد استثنا، به بهبود قطعی میرسد.
دنیا، اعتیاد را یك بیماری مزمن همچون دیابت و فشارخون میداند و درمانگر اعتیاد هم باید به این باور برسد كه این بیمار باید تا آخر عمر تحت مراقبت باشد و تجویز متادون و بوپرونورفین هم به تنهایی دوای درد این بیمار نیست چرا كه ممكن است همزمان، مبتلا به هپاتیت، سل، ایدز و حتی مشكلات روانی باشد كه هر كدام از این بیماریها، نیازمند درمان دارویی مجزاست.
درمانگر اعتیاد باید به این باور برسد كه معتاد تحت درمان با متادون، ممكن است دوباره به خانه اول برگردد و مصرف مواد را شروع كند. پس برای آن زمان بازگشت به خانه اول، به جای تحقیر و سرزنش معتاد، باید همیشه آماده باشد.»
نظر شما