تغییراتی كه در برخی موارد آسیبهای جبرانناپذیری را به بشر تحمیل كرده است؛ مشكلاتی كه امروزه چنان حاد شدهاند كه نوع بشر با وجود وقوف بر عوارض این مواد خوراكی، قادر به حذف آنها از برنامه غذایی خود نیست. ازجمله این مواد، نوشیدنیهای غیرالكلی گازدار یا ساده هستند كه در كنار مضرات فراوان خود، اشتهای افراد را برای مصرف مواد مفیدی چون لبنیات و سبزیجات از بین میبرند.
اهمیت این موضوع ما را بر آن داشت تا گفتوگویی را با دكتر سیدضیاءالدین مظهری- رئیس انجمن تغذیه ایران و دانشیار دانشگاه علوم پزشكی ایران- انجام دهیم كه در پی میآید.
با توجه به علاقه اكثر افراد به مصرف نوشابهها به عنوان اولین سؤال بهتر است كمی راجع به تركیبات این نوشیدنیها توضیح دهید!
- اجازه بدهید قبل از پرداختن به پاسخ سؤالات، به ذكر نكتهای بپردازم؛ نهتنها انواع نوشابهها، بلكه اغلب تنقلات دیگر نیز در سطح وسیعی تولید و به مصرف رسانده میشوند كه ضرر و زیان آنها كمتر از نوشابهها نیست.
بایستی اذعان كرد كه همه این موارد، یك واقعیت ملموس هستند كه جایگاه مصرف گسترده خود را نهتنها در سبد نیازهای غذایی خانوارهای ایرانی، بلكه در تمام كشورهای شرقی، غربی، شمالی، جنوبی و در تمام گستره گیتی باز كردهاند تا جایی كه گردش مالی این صنعت در جهان بین 450 تا 500 میلیارد دلار تخمین زده میشود.
در واقع، این صنایع با قدرت اقتصادی بسیار گسترده و با بهرهگیری از مدیران توانا- بهخصوص در قسمت روابط عمومی خود- چنان بمبارانی از تبلیغات دلنشین و اغواكننده به راه انداختهاند كه از جمعیت گستردهای از افراد از هر سن و جنس و با هر قدرت اقتصادی را به طرف خود جذب و در طول زمان، اغلب مصرفكنندگان خود را تا مرز اعتیاد دائمی مجذوب و مسحور كردهاند، لذا تحت هیچ شرایطی نمیتوان این چنین تكنولوژیهایی را از بین برد، چرا كه این تكنولوژیها با سرمایهگذاری بسیار عظیم و با كسب مجوزهای لازم از تمام نهادها و ارگانها به تولیدات چندینهزارتنی و چند میلیارد عددی در سال رسیدهاند و در سطح جامعه، نهتنها تقاضای بسیار گستردهای برای مصرف اتخاذ كردهاند، بلكه تعداد كثیری از افراد، در پروسه تهیه، تولید، حمل، توزیع و عرضه، جذب شده و اشتغال پیدا كردهاند و كسب روزی میكنند، لذا نمیتوان این تكنولوژی را از بین برد، اما باید در جهت قبول و پذیرش این تكنولوژی در صنایع غذایی برای ادامه حیات آنها راهكارهای دیگری اندیشیده شود و فرهنگسازی مناسب صورت گیرد.
و اما در رابطه با پاسخ سؤال شما فرمول واقعی و حقیقی تهیه و تولید درصد مواد هر نوع نوشابهای جزو اسرار تولیدكنندگان بوده و غیر از مواد اصلی و شناختهشدهای كه جنبه كلی دارد، مواد كاربردی دیگر اعلام نمیشود و حتی درصد واقعی آنها نیز به طور دقیق معلوم و مشخص نیست، ولی به طور كلی میتوان گفت تركیبات عمده یك لیتر نوشابه حدوداً 894 میلیلیتر آب، 104گرم شكر، حدود 2گرم (به فراخور نوع نوشابه) مواد رنگی، نگهدارنده، طعمدهنده، احتمالاً كافئین یا كولا و اسانسهای مختلف، اسید فسفریك و دیاكسیدكربن است.
در رابطه با نوشابههای بدون قند چطور؟
- در مورد نوشابههای فاقد شكر نیز بیشتر از مادهای به نام آسپارتام Aspartam كه یك شیرینكننده مصنوعی با قدرت شیرینكنندگی 200برابر قند است استفاده میشود. در همین جا قابل ذكر است كه این ماده در حرارت بیش از 100 درجه خاصیت خود را از دست میدهد.
جزو تركیبات آن دو اسید آمینه اسید آسپارتیك و فنیل آلانین هستند و از این جهت افرادی كه به بیماری فنیل كتون اوریا مبتلا هستند نبایستی از موادی كه حاوی آسپارتام هستند استفاده كنند، همچنین كودكان وجوانانی كه بیشفعال هستند باید از خوردن نوشابههای رنگی بهویژه آنهایی كه زردرنگ هستند خودداری كنند.
مواد مضری كه در نوشابهها وجود دارند چه موادی هستند؟
- اصولاً باتوجه به گستردگی مصرف و میزان استفاده روزانه میتوان گفت كلیه تركیبات به كار برده شده از شكر تا آسپارتام وسایر مواد نام برده شده میتوانند در طول زمان عوارضی را زمینهسازی و اتخاذ كنند به خصوص اگر از حد متعارف بیشتر مصرف شوند.
چه عوارضی را به این مواد میتوان نسبت داد؟
- درصورت مصرف بیش از حد و دایمی میتوانیم موارد زیر را در رابطه با این موضوع برشماریم: سنگ كلیه و آلرژیهای گوناگون پوستی مثل كهیر و راشهای پوستی، عوارض ریوی مثل آسم و خس خس سینه، آبریزش بینی كه ناشی از موادرنگی، نگهدارندهها و طعم دهندههای به كار برده شده هستند.
فشار خون، ضربان نامنظم قلب، بروز اضطراب كه ناشی از كافئین موجود در گروهی از نوشابهها هستند. چاقی و افزایش وزن به علت دارا بودن حداقل بیش از صدكالری قند در هر لیوان مصرفی در مورد نوشابههای حاوی قند(زمینهسازی برای بروز بیماریهای قلبی-دیابت) و پوسیدگی دندانها به علت خاصیت اسیدی نوشابههای گازدار و در نهایت كاهش جذب كلسیم به علت وجود اسید فسفریك و سوق یافتن به سمت پوكی استخوان و سستی دندانها و اما در قبال نوشابههایی كه به جای قند از آسپار تام استفاده شده در صورت مصرف مداوم و بیش از اندازه عوارض گوناگونی در رابطه با خود ماده آسپارتام برشمرده میشود كه بالغ بر دهها عارضه جانبی هستند.
در چه سنینی باید از این مواد استفاده كرد؟
- متأسفانه گستردگی مصرف نوشابههای گوناگون كه طیف وسیعی از افراد (نوزادان تا كهنسالان) را دربرگرفته به طور كلی صحیح نیست.
مصرف سرانه نوشابهها در حال حاضر چه مقدار است؟
- متأسفانه آمار مدون و كاملاً منطبق با واقعیات در دسترس نیست، در حالیكه مصرف سرانه نوشابهها را مسئولان وزارت بهداشت و درمان 42لیتر در سال اعلام داشتهاند مدیرعامل شركت زمزم مصرف سرانه را 28لیتر در سال گزارش كرده است.
جهت از بین بردن یا كاهش عوارض این نوشابهها چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
با وجود تمام مواردی كه در قبال تولیدات زیانبار نوشابهها مطرح هستند عملاً و قانوناً هیچ اقدامی را نمیتوان در قبال تشكیلات تولیدی و سرمایهگذاران این مواد به عمل آورد آن هم سرمایهگذارانی كه با رعایت تمام اصول و قوانین عمر و سرمایه خود را در این راه به مصرف رسانیدهاند و ایجاد شغل برای مردم و درآمدهای كلان مالیاتی برای دولت كردهاند، از طرف دیگر هزینههای درمان بیماریهای ناشی از استفاده نابهجا و بیش از اندازه شهروندان، همچنین تلف شدن میلیونها ساعت كاری نظیر غیبت ناشی از بیماریها از چرخههای تشكیلات تولیدی و خدماتی و هزینههای درمان آنها و احیاناً فوتهای نابهنگام قابل چشمپوشی نیستند به نظر من باید راهكارهای زیر صورت گیرد:
1- با رایزنیهای تخصصی و كارشناسانه فعالیتهای تولیدكنندگان را در جهت تغییر فرمولاسیون و ارائه نوشیدنیهای مفیدتر حاوی موادمغذی و غنیتر شده سوق داد.
2 - در صدور مجوز و موافقت اصولی در جهت ایجاد كارخانههای جدیدتر یا توسعه كارخانههای موجود فقط به توجیه اقتصادی صوری اكتفاء نشود، بلكه در بلندمدت پی آمدسازی هزینههای درمان ناشی از مصرف روبهرشد تولیدات عرضه شده نیز در نظر گرفته شوند.
3 - شایسته است به موازات آموزش و فرهنگسازی توده مردم در جهت آگاهسازی و ایجاد تغییرات رفتاری، در جهت كاهش تولید مایعاتی كه نه تنها سودی برای تأمین قسمتی از نیازهای مصرفكنندگان ندارند، بلكه در اثر افزایش مصرف یا مصرف نابهجا زیانبار و بیماریزا خواهند بود گامهای مؤثری برداشته شود.
نظر شما