این درحالی است كه پیش از این مسئولان وزارت بهداشت و كارشناسان مختلف، بارها نسبت به استفاده از این ظروف هشدار داده بودند. واقعیت این است كه این روزها استفاده از این نوع ظرف چنان متداول شده است كه به سختی می‌توان دنیای بدون یكبار مصرف‌ها را مجسم كرد.
علاوه بر آبمیوه و بستنی فروشی‌ها، پیتزافروشی‌ها و سلف سرویس ادارات و دانشگاه‌ها، پای ظروف یكبارمصرف به میهمانی‌های خانگی هم باز شده است و بسیاری ترجیح می‌دهند هنگام پخش غذای نذری و در مراسمی چون جشن تولدهای كودكانه دردسر شستشوی ظرف را به‌كلی از برنامه حذف كنند و از بشقاب و لیوان‌های رنگارنگ پلاستیكی استفاده كنند.
طبیعی است كه وقتی كالایی این چنین جای خود را در سبد خانوار باز می‌كند، با چند اطلاعیه بهداشتی مصرف آن محدود نمی‌شود، اما استفاده صحیح از این پدیده حداقل كاری است كه می‌توان نسبت به آن امید داشت. ضمن اینكه استفاده از ظروف یكبار مصرف گاهی اوقات محاسنی هم به همراه دارد و اطلاعیه دانشگاه ایران دقیقاً به همین موضوع اشاره دارد.
«به منظور جلوگیری از مسمومیت‌های ناشی از آلودگی ظروف توصیه می‌شود جهت توزیع مواد غذایی و آشامیدنی از ظروف یكبار مصرف استفاده شود.» البته به نظر نمی‌رسد این توصیه دانشگاه علوم پزشكی ایران با اطلاعیه‌های قبلی وزارت بهداشت منافاتی داشته باشد: «حتی المقدور در مكان‌هایی كه ظرفشویی حداقل دو مرحله‌ای شستشو- آبكشی موجود و امكان شستشوی صحیح و ضد عفونی مناسب وجود دارد، توصیه می‌شود ظروف شیشه‌ای (پیركس) ، استیل و چینی سالم بدون ترك خوردگی و لب پریدگی به جای ظروف یك بار مصرف پلاستیكی مورد استفاده قرار گیرند.»
ظرف شفاف به‌علاوه غذای داغ مساوی است با سرطان
اگر به هشدارهای كارشناسان در مورد ظروف یكبار مصرف دقت كنیم، متوجه می‌شویم كه فصل مشترك تمام این اطلاعیه‌ها یك جمله است: ظروف یك بار مصرف بی‌رنگ و شفاف فقط برای اغذیه و نوشیدنی‌های سرد مناسب هستند و نباید برای نوشیدنی‌ها و غذاهای داغ استفاده شوند. همچنین ظروف یك بار مصرف سفید رنگ و فوم دار برای مواد غذایی سرد، گرم و مرطوب مناسب هستند، ولی برای مواد غذایی داغ نباید استفاده شوند و استفاده از این ظروف مثلاً برای پیتزایی كه در دمای 140 درجه سانتیگراد طبخ می‌شود، توصیه نمی‌شود.
استفاده نابجا از ظروف پلی‌اتیلن موجب آزاد شدن مواد آلی و تركیبات شیمیایی موجود در دیواره ظروف و ورود آنها به داخل مواد غذایی می‌شود كه مصرف آنها برای سلامتی مضر است و ممكن است مشكلات گوارشی و حتی بروز برخی بدخیمی‌ها در افراد را به دنبال داشته باشد.
خسروی، كارشناس بهداشت محیط در این زمینه می‌گوید: «در ساخت ظروف یكبار مصرف، به منظور جلوگیری از شكنندگی ظروف، از مواد پلاستیكی لایزر استفاده می‌شود. بنابراین اگر در درون این ظروف آب جوش یا غذای داغ مانند آش ریخته شود، این مواد حل شده وارد بدن می‌شوند و به دلیل داشتن تركیبات خاص منجر به بروز سرطان‌های مختلف می‌شود.» این كارشناس می‌افزاید: «این خاصیت به خصوص در مورد ظروف یكبار مصرف شفاف كه درصد بالاتری از مواد سرطان‌زا را دارا هستند و در جامعه كاربرد بیشتری هم دارند، بسیار حائز اهمیت است.»
اما نكته مهم دیگر در استفاده از ظروف یكبار مصرف به نوع رنگی این ظروف مربوط می‌شود كه استفاده از آنها احتیاط بیشتری را می‌طلبد. چرا كه اصولاً جنس یكبار مصرف‌ها به گونه‌ای است كه توانایی نگهداری رنگ را ندارند و هنگام تماس با چای یا غذای داغ رنگ حل می‌شود و یك لایه از آن همراه غذا یا چای میل می‌شود. اما از آنجایی كه خوردن رنگ در هیچ شرایطی توصیه نمی‌شود، اگر درتولد كودكان خود قصد استفاده از تكنولوژی‌های نوین را دارید، لطفاً به این بهانه رنگ به خورد خلایق ندهید!
استاندارد را فراموش نكنیم
اما علاوه بر انواع پلاستیك‌هایی كه به عنوان ظروف یكبار مصرف در سرو چای یا غذا مورد استفاده قرار می‌گیرند، دسته‌ای دیگر از این مواد به عنوان ظروف آشپزخانه، ظروف نگهداری غذا در یخچال، ظروف بسته بندی مواد غذایی به خصوص لبنیات مانند ماست و پنیر و همچنین بطری‌های آب معدنی استفاده می‌شوند كه استفاده از این ظروف نیز مستلزم رعایت نكات ایمنی خاصی است.
دكتر كشاورز، متخصص تغذیه، در این زمینه می‌گوید: «به طور كلی پلاستیك‌ها، پلیمرهایی هستند كه از سنتز مواد اولیه‌ای به نام مونومر تهیه می‌شوند. مونومرها موادی سمی و برای سلامت انسان مضر هستند؛ در حالی كه پلیمرها خنثی هستند و مشكلی ندارند. اما اشكال كار اینجاست كه معمولاً در فرایند تهیه پلیمرها مقداری مونومر باقی می‌ماند. اگر این فرآیند اصولی و مطابق استانداردهای لازم صورت گرفته باشد، مشكلی برای سلامت افراد به وجود نمی‌آورد. برای همین در استفاده از پلاستیك‌ها به عنوان ظروف غذا باید بسیار محتاط بود و در ضمن به هرنوع پلاستیكی نباید مجوز بسته بندی مواد غذایی داده شود.»
نكته دیگری كه دكتر كشاورز به آن اشاره می‌كند، مطلبی است كه استفاده كنندگان از ظروف هم باید به آن توجه كافی داشته باشند و ظروف یكبار مصرف پلاستیكی را حتماً از مراكز معتبر كه از مواد اولیه مرغوب و مطلوب استفاده می‌كنند؛ تهیه كنند.
اما در میان تمام انواع ظروف یكبار مصرف شاید بتوانیم از بطری‌های آب آشامیدنی به عنوان پرمصرف ترین انواع این ظروف نام ببریم. بطری‌هایی كه در ماه‌های گرم سال حتی اگر حاوی آب معدنی نباشند، به طور مرتب از آب شهری پر می‌شوند و درون یخچال قرار می‌گیرند تا آب خنك مصرفی خانواده را تامین كنند و در دیگر ایام هم برای نگهداری موادی چون آبلیمو و آبغوره مورد استفاده قرار می‌گیرند.
دكتر كشاورز در زمینه استفاده از این بطری‌ها می‌گوید: «معمولا جنس این بطری‌ها از PVC است كه مشكلی هم برای سلامت انسان به وجود نمی‌آورد. اما اگر آب بیش از 6 ماه در این ظروف نگهداری شود آلوده می‌شود. بنابراین خانواده‌ها باید از استفاده مكرر این ظروف برای نگهداری آب در یخچال خودداری كنند.»
طبیعتاً وقتی برای نگهداری آب استفاده طولانی مدت از بطری‌های یكبار مصرف توصیه نمی‌شود، هیچ عقل سلیمی حكم نمی‌كند كه مواد ترشی مانند آبلیمو، آبغوره و سركه را در طولانی مدت در این ظروف نگهداری كنیم؛ به خصوص كه خاصیت اسیدی این مواد باعث تأثیر بیشتر بر بطری می‌شود.
نظر شما