سلامت نیوز: ٤٠درصد مبتلایان معمولا بی‌علامت هستند، اما با صحبت‌کردن، سرفه و عطسه این افراد ویروس به اطراف منتشر می‌شود و به سادگی ناقل می‌شوند. بررسی‌ها نشان داده با صحبت کردن حدود ١٠ هزار، سرفه ٣٠هزار و عطسه ٤٠هزار قطره در هوا پخش می‌شود که ممکن است حاوی ویروس باشد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از شهروند، کووید-١٩ با کسی شوخی ندارد. اگر در ابتدا گفته می‌شد تنها سالمندان و افراد دارای بیماری زمینه‌ای باید از آن بترسند، این روزها خبرهایی می‌شنویم که همه فرضیه‌های ویروس را با بی‌رحمی کنار می‌زند؛ از مرگ جوانان و نوجوانان سالم در کمتر از یک هفته تا تأثیر عمیق ویروس بر ریه و کبد کودکان. به این سوال‌ها نگاهی بیندازید؛ حتما در این چند ماه کرونایی پرسش‌های مشابهی برای شما هم به وجود آمده است. چه کسانی باید برای حفاظت در برابر ویروس کرونا از ماسک تنفسی استفاده کنند؟ ماسک مناسب برای حفاظت در برابر این ویروس چه ویژگی‌هایی دارد؟ چه تفاوتی بین ماسک N٩٥ با ماسک جراحی وجود دارد؟ برای اینکه از اثربخشی ماسک مطمئن شویم چه کارهایی باید انجام دهیم؟ از ماسک چه مدت باید و می‌توان استفاده کرد؟ آیا در مواقع بحرانی و کمبود ماسک می‌توان از ماسک‌های یک‌بار مصرف چندبار استفاده کرد؟ افراد عادی و عموم مردم از چه ماسک‌هایی استفاده کنند، بهتر است؟ ماسک‌های پارچه‌ای در چه شرایطی می‌تواند جایگزین ماسک‌های استاندارد شود و چه کسانی مجاز به استفاده از آن هستند؟ این سوال‌ها تنها بخشی از انبوه سوالاتی است که این ماه‌ها در مورد ضروری‌ترین کالای مصرفی محافظتی مردم در همه جای دنیا پرسیده می‌شود؛ ماسک. کمتر کسی تصور می‌کرد این کالای پزشکی، با همه‌گیری یک ویروس به مهم‌ترین دغدغه انسان‌های عادی تبدیل شود و انتخاب جنس مناسب و استفاده صحیح از آن بتواند سرنوشت‌های بسیاری را به سمت ادامه زندگی یا مرگ هدایت کند. دکتر مهدی جهانگیری، دانشیار گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار از دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز در گفت‌وگو با «شهروند» به این پرسش‌ها پاسخ داده است.
سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می‌کند علاوه بر کارکنان خدمات بهداشتی - درمانی و افرادی که همراه بیمار هستند یا از بیمار مراقبت می‌کنند و خود بیماران، یعنی کسانی که علایم رایج کووید-١٩ دارند، افراد عادی هم در خارج از منزل از ماسک تنفسی استفاده کنند. دکتر جهانگیری علت این توصیه را به مبتلایان بدون علایم کووید-١٩ ربط می‌دهد: «٤٠درصد مبتلایان معمولا بدون علامت هستند، اما بر اثر صحبت کردن، سرفه و عطسه این افراد ویروس به اطراف منتشر می‌شود و به سادگی ناقل می‌شوند.» بررسی‌ها نشان داده بر اثر صحبت کردن حدود ١٠ هزار، سرفه ٣٠هزار و عطسه ٤٠هزار قطره در هوا پخش می‌شود که ممکن است حاوی ویروس باشد؛ پس برای جلوگیری از انتشار قطرات تنفسی لازم است همه مردم به‌ویژه در فضاهای سرپوشیده مثل اتوبوس، مترو، فروشگاه‌ها و .... و جاهایی که امکان رعایت فاصله حداقل دو متری وجود ندارد، ماسک بزنند.
ماسک‌زدن نباید باعث اطمینان کاذب شود
همه افراد بالای دو سال برای جلوگیری از انتشار ویروس در مراکز عمومی، پُر ازدحام و فاقد تهویه کافی و جاهایی که امکان رعایت فاصله فیزیکی نیست، مثل فروشگاه‌های مواد غذایی و داروخانه‌ها باید از ماسک استفاده کنند. در این میان، این سوال پیش می‌آید که چه کسانی نباید از ماسک استفاده کنند؟ جهانگیری پاسخ می‌دهد: « کودکان زیر دو سال، افرادی که مشکل تنفسی دارند و افراد ناتوان یا کسانی که به نوعی قادر به برداشتن ماسک از روی صورت بدون کمک نیستند، نباید از ماسک استفاده کنند. ماسک زدن در درجه اول منجر به حفظ سلامت اطرافیان می‌شود. برای حفظ سلامت خودمان باید فاصله فیزیکی را رعایت و از حضور در مراکز پرجمعیت اجتناب کنیم؛ همچنین شست‌وشوی مکرر دست و ضدعفونی سطوح را فراموش نکنیم.» به عبارت دیگر، ماسک‌زدن نباید باعث اطمینان کاذب شود؛ همان‌طور که جهانگیری ماسک را راهکار کنترلی مکمل در کنار سایر اقدامات کنترلی می‌داند.
ترتیب اثربخشی ماسک را بشناسید
مناسب‌ترین ماسک برای حفاظت در برابر ویروس کرونا کدام است؟ جهانگیری می‌گوید: «بهترین ماسکی که برای حفاظت در برابر ویروس‌ها توصیه شده در استاندارد آمریکایی ماسک N٩٥ است. حرف N به این معنی است که این فیلتر برای ذرات روغنی حفاظتی فراهم نمی‌کند ( Not Oil Resistant ). به عبارت دیگر، چون چربی و روغن ویروس‌ها کم است، این ماسک به شرط استفاده صحیح، حفاظت مناسبی در برابر ویروس کرونا دارد. عدد ٩٥ نیز به این معنی است که این ماسک قادر است دست‌کم ٩٥درصد از ذرات با اندازه ٠,٣ میکرون را حذف کند. در استانداردهای اروپایی معادل ماسک N٩٥، FFP٢ است که دست‌کم ٩٤درصد ذرات معلق را حذف می‌کند. کارایی این دو مدل ماسک استاندارد تقریبا برابر است و برای حفاظت حداکثری در برابر کرونا مناسب هستند.
ماسک‌های N٩٥/FFP٢ ممکن است به اندازه کافی در دسترس نباشند یا اگر پیدا شوند، همه افراد قدرت مالی خرید آنها را نداشته باشند؛ سوال بعدی در مورد جایگزین این ماسک‌های قوی است. می‌توان از ماسک جراحی برای حفاظت در برابر ویروس استفاده کرد؟ ماسک جراحی برای حفاظت در برابر ویروس طراحی نشده است، با این حال می‌تواند در برابر ترشحات ناشی از عطسه، سرفه و برای بیمارانی که این علایم را دارند، مناسب باشد. این دانشیار حوزه پزشکی می‌گوید: «ماسک جراحی به‌طور اثربخش، ذرات کوچک موجود در هوا را فیلتر نمی‌کند، لبه‌هایش هم کاملا روی صورت فیکس نمی‌شود. به همین دلیل است که این ماسک به‌عنوان آخرین گزینه، برای کارکنان بهداشتی -درمانی که در مواجهه با بیماران هستند و به هر دلیل به ماسک‌های N٩٥ و FFP٢ دسترسی ندارد، استفاده می‌شود.»
ماسک‌های N٩٥/FFP٢ هرچند وقت یک‌بار و تحت چه شرایطی باید تعویض شوند؟ این ماسک‌ها یک‌بار مصرفند و باید بعد از نوبت کاری هشت ساعته و تماس با آلودگی دور انداخته شوند، اما در صورتی که با کمبود ماسک مواجه هستیم، می‌توان با رعایت یک‌سری شرایط به‌طور محدود از آنها دوباره استفاده کرد. جهانگیری این شرایط بحرانی را صرفا برای کادر درمان، که باید به‌طور مداوم از این ماسک‌ها استفاده کنند، مجاز می‌داند که معمولا یک ماسک جراحی یا شیلد روی ماسک N٩٥ می‌گذارند: «در صورتی که ماسک آلوده به ترشحات تنفسی بیمار نباشد، می‌توان از آن حداکثر تا پنج‌بار استفاده کرد، اما اگر شکل ماسک تغییر کند و به الیاف فیلتر آسیب برسد، اثر حفاظتی‌اش از بین می‌رود.»
کارکرد ماسک سوپاپ‌دار در مقایسه با ماسک جراحی
عموم مردم سوپاپ را با فیلتر اشتباه می‌گیرند؛ سوپاپ درواقع شیر بازدمی است که هنگام دم بسته و هنگام بازدم باز می‌شود. کار سوپاپ خروج راحت‌تر هوای بازدمی است و باعث تجمع کمتر هوای بازدمی می‌شود. جهانگیری توصیه می‌کند: «اگر از ماسک سوپاپ‌دار استفاده می‌کنید، دقت کنید لایه ژلاتینی یا پلاستیک سوپاپ سالم باشد تا آلودگی وارد ناحیه تنفسی نشود. با این حال، استفاده از این ماسک به بیماران و کادر درمانی توصیه نمی‌شود؛ چرا که هوای بازدمی بدون عبور از فیلتر به محیط وارد می‌شود. پس بیماران یا حتی ناقلان بدون علامت می‌توانند با وجود استفاده از ماسک، ویروس را در محیط پخش کنند.»
شیلد یا محافظ صورت نمی‌تواند جایگزین ماسک شود
قبل و بعد از استفاده از ماسک باید دست‌ها به نحو صحیح شست‌وشو شود. ماسک باید پل بینی، چانه و اطراف صورت را در بربگیرد. هنگام درآوردن، ماسک باید از بند گرفته شود و در سطل زباله یا کیسه مخصوص نگهداری شود. در مدت زمان پوشیدن ماسک افراد باید از تماس دست با سطح ماسک اجتناب کنند و در صورت نیاز به تنظیم ماسک با دست، بلافاصله دست خود را با آب و صابون بشویند. به‌علاوه جهانگیری بیرون ماندن بینی و چانه از ماسک، شل‌بودن ماسک، دست‌زدن به سطح ماسک و نپوشاندن کامل صورت از طرفین، بالا و پایین را از مهم‌ترین رفتارهای غلط و رایج هنگام ماسک‌زدن عنوان می‌کند. این استادیار دانشگاه علوم پزشکی استفاده از محافظ صورت را به‌عنوان جایگزین ماسک توصیه نمی‌کند: «این محافظ‌ها همراه با ماسک به شرطی که اطراف صورت را به‌طور کامل پوشش دهد، در تماس‌های نزدیک با دیگران می‌تواند استفاده شود.»
راه حل گلایه‌های ماسکی، از گوش‌درد تا مه‌گرفتگی عینک
استفاده از ماسک ممکن است کمی ناراحت‌کننده باشد، ولی با توجه به مزایای آن در حفظ سلامت جامعه، سودمند است. برخی افراد به اشتباه تصور می‌کنند استفاده طولانی‌مدت سبب تجمع دی اکسید کربن بازدمی و آسیب مغزی می‌شود، ولی باید توجه داشت ماسک پارچه‌ای تهویه کافی برای پیشگیری از این تجمع دی اکسید کربن هنگام بازدم فراهم می‌کند. جهانگیری توضیح می‌دهد: «ماسک نباید بیش از حد ضخیم باشد تا ضمن پیشگیری از این موضوع، باعث تنگی نفس و مشکلات تنفسی نشود. برخی از درد لاله گوش بر اثر استفاده از ماسک شکایت دارند که برای حل این مشکل می‌توان بندهای ماسک را به جای پشت گوش، پشت سر گره زد یا از بندهای متناسب با اندازه سر خود استفاده کرد.»
تعدادی از مردم مه‌گرفتگی شیشه عینک را هنگام ماسک‌زدن ناراحت‌کننده می‌دانند که این مشکل نیز با شست‌وشوی شیشه عینک با آب و صابون و خشک کردن آن قبل از استفاده از ماسک حل می‌شود. برخی از افراد نیز اذعان می‌کنند استفاده از ماسک تحریک و حساسیت پوستی در آنها ایجاد می‌کند، درحالی که استفاده از ماسک پارچه‌ای مناسب (معمولا از جنس کتان) مشکل را حل می‌کند.
ماسک پارچه‌ای باید چندلایه و قابل شست‌وشو باشد
بسیاری از مردم عادی برای تهیه ماسک خودشان دست به کار شده‌اند. این روزها بسیاری از مردم از ماسک پارچه‌ای، در طرح‌ها و مدل‌های مختلف، استفاده می‌کنند، اما این ماسک چگونه از ما در برابر انتشار ویروس کرونا محافظت می‌کند؟ جهانگیری با تأکید بر اینکه هر ماسکی بهتر از ماسک‌نزدن است، می‌گوید: «میزان حفاظت ماسک پارچه‌ای بسیار کمتر از ماسک‌های استاندارد است؛ با این حال قطرات عطسه و سرفه افراد در ابتدا درشت است و با هر نوع ماسک می‌توان آن را در منبع کنترل کرد، ولی اگر ماسک نباشد، این قطرات تبخیر و اندازه آنها کوچک‌تر می‌شود و می‌تواند در سطوح یا روی صورت و چشم دیگران رسوب و آنها را مبتلا کند. با این توضیحات، ماسک پارچه‌ای می‌تواند قطرات درشت منتشرشده را در نزدیک‌ترین نقطه به منبع انتشار به دام بیندازد. بررسی‌ها نشان داده ماسک پارچه‌ای می‌تواند نقش موثری در کنترل انتشار قطرات و کاهش ریسک ابتلا به این بیماری داشته باشد، اما این ماسک حتما باید استریل و دور از آلودگی تولید و استفاده شود.»
با این حال، همین ماسک هم برای اینکه قابلیت حفاظتی داشته باشد، باید دارای ویژگی‌هایی باشد که باید مورد توجه قرار گیرد. مطابق توصیه CDC ماسک پارچه‌ای که به صورت خانگی برای کمک به کاهش سرعت انتشار ویروس کرونا استفاده می‌شود باید محکم، اما راحت باشد تا اطراف صورت را کامل پوشش دهد و حلقه‌ها یا بندهای ایمن و مناسبی داشته باشد. این ماسک باید چندلایه دوخته شود، ترجیحا از جنس کتان؛ تنفس بدون محدودیت از پشت آن ممکن باشد و قابلیت شست‌وشو و خشک کردن بدون آسیب به بافت ماسک وجود داشته باشد. اما آیا می‌توان انتظار محافظتیِ برابر از ماسک پارچه‌ای خانگی نسبت به ماسک N٩٥ و ماسک جراحی داشت؟ جهانگیری می‌گوید: «خیر، ماسک پارچه‌ای معادل ماسک جراحی یا ماسک N٩٥ نیست و کارایی برابر ندارند، اما هدف اصلی استفاده از ماسک پارچه‌ای که برای عموم توصیه می‌شود، در درجه اول به دام انداختن قطرات تنفسی در منبع و جلوگیری از انتشار آنها به اطراف است. ماسک پارچه‌ای قابل شست‌وشوست. ماسک را بسته به تعداد دفعات استفاده، می‌توان با ماشین لباسشویی (با آب گرم) و به‌طور دستی شست و دوباره استفاده کرد.»
برای شست‌وشوی دستی ماسک پارچه‌ای چهار قاشق چای‌خوری وایتکس در یک و نیم لیتر آب در دمای اتاق بریزید و ماسک را به مدت ٥دقیقه در آن غوطه‌ور کنید؛ سپس با آب سرد شست‌وشو دهید. برای خشک‌کردن، ماسک را در معرض هوا و نور خورشید قرار دهید. این استادیار دانشگاه در مورد استفاده از ماسک هنگام فعالیت‌های ورزشی می‌گوید: «استفاده از ماسک در فعالیت‌های ورزشی مثل شنا مجاز نیست و رعایت فاصله فیزیکی اهمیت بیشتری دارد. در مورد ورزش‌هایی نظیر فوتبال و... نیز با توجه به اینکه این ورزش‌ها باید در فضای باز انجام شوند، استفاده از ماسک هنگام این فعالیت‌ها توصیه نمی‌شود.»
٤٠درصد مبتلایان معمولا بی‌علامت هستند، اما با صحبت‌کردن، سرفه و عطسه این افراد ویروس به اطراف منتشر می‌شود و به سادگی ناقل می‌شوند. بررسی‌ها نشان داده با صحبت کردن حدود ١٠ هزار، سرفه ٣٠هزار و عطسه ٤٠هزار قطره در هوا پخش می‌شود که ممکن است حاوی ویروس باشد.
نظر شما