سلامت نیوز: اقدام به خودکشی و آسیب به خود در کودکان و نوجوانان تمام جوامع و کشورها، به ویژه در میان نوجوانان دیده میشود. ممکن است این رفتار در موقعیتهای بحرانی (مانند همه گیری کرونا) وافزایش فشارهای روانی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن افزایش یابد.

به گزارش سلامت نیوز، نظام های بهداشتی و درمانی در بسیاری از کشورها راهبردهایی برای پیشگیری از خودکشی اتخاذ کرده اند. یکی از این راهبردهای اولیه در این زمینه، کاربرد آموزش همگانی در مورد شناخت عوامل خطر، روش های پیشگیری، شناسایی کودکان و نوجوانان در معرض خطر و شیوه های کمک گرفتن از مراکز تخصصی است.

الف) عوامل خطر
خودکشی برآیند تأثیر عوامل مختلف زیستی، روانشناختی و اجتماعی است و معمولاً به یک دلیل خاص اتفاق نمی افتد. بنابراین ضروری است عواملی که برخی نوجوانان را در خطر اقدام به خودکشی قرار می دهند بشناسیم و برای کاهش آن اقدام کنیم.
بسیاری از نوجوانانی که دست به خودکشی می زنند به یک بیماری روانپزشکی زمینه ای مانند افسردگی مبتلا هستند و به همین دلیل برای کنار آمدن و سازگاری با تنش هایی که دردوران بلوغ رایج است، توانایی کمتری دارند، مانند طرد شدن از سوی همسالان و دیگر افراد مهم زندگی، شکست (ناکامی تحصیلی و ... )، جدایی والدین، آشفتگی و مشکلات خانوادگی (درگیری، خشونت) و مشکلات شدید اقتصادی. ممکن است کودکان یا نوجوانان به این نتیجه برسند که وضعیت خیلی بد است، نمیتوان اوضاع را تغییر داد و هیچ راهی وجود ندارد. بنابراین، در واکنش به مشکلاتی که پیش رودارند ممکن است دست به خودکشی بزنند. در مواردی نیز اقدام به خودکشی به صورت کاملاً ناگهانی و تکانشی و به دنبال انباشته شدن از خشم یا ناراحتی و درماندگی شدید صورت می گیرد.

عواملی که خطر اقدام به خودکشی را در نوجوانان افزایش می دهند عبارتند از:
1-    ابتلا به یک اختلال روانپزشکی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی
2-    اختلاف یا قطع ارتباط با دوستان صمیمی (درگیری، تنش، طرد شدن از سوی همسالان، شکست ها و فقدان های عاطفی)
3-    درگیری، تنش و خشونت شدید در محیط خانواده(مشکلات جدی خانوادگی، محرومیت از محیط گرم عاطفی،روش های تربیتی و فرزندپروری همراه با خشونت و آشفتگی)
4-    مورد آزار جسمی، جنسی، قلدری یا تهاجم واقع شدن
5-    مصرف الکل و مواد
6-    مشکلات طبی یا جسمی شدید و طولانی
7-    مواجهه با خودکشی اعضای خانواده، دوستان یا اخبار و صحنه های خودکشی در رسانه ها و فضای مجازی
8-    داشتن سابقه اقدام به خودکشی قبلی، سابقه خانوادگی اختلال خلقی یا خودکشی
9-    برخوردار نبودن از حمایت خانواده و اجتماع
ب) نشانه های هشدار دهنده
توجه به نشانه های هشداردهنده کمک می کند تا والدین بتوانند به موقع مانع از انجام اقدامات خطرناک توسط کودک یا نوجوان شوند. برخی از مهمترین این نشانه ها عبارتند از:
1-    اشتغال ذهنی با مردن،جستجوی اخبار و روش‌های خودکشی در اینترنت
2-    گفتگو یا نوشتن در مورد خودکشی که می‌تواند مستقیمیا غیرمستقیم به این موضوع اشاره داشته باشد.(ممکن است بگوید«نمی خواهم زنده باشم» و یا«نمی خواهم برای شما دردسر باشم» و یا حتی به شکل شوخی و طنز مطرح کند«چقدر خوب است که آدم خودش را بکشد و از این زندگی راحت بشود...)
3-    بازی با وسایل و اسباب بازی یا دوستان با ماجرا و محتوای مربوط به مرگ و خودکشی در کودکان خردسال تر
4-    تمایل به انزوا و کناره‌ گیری از روابط اجتماعی
5-    بی‌ثباتی، نوسان خلق و ناپایداری هیجانی(حالت های متنوع از غمگینی، پرخاشگری و یاافزایش انرژی و سرخوشی ظرف چند ساعت یا در طول روز یا هفته)
6-    افزایش مصرف مواد و الکل
7-    احساس ناامیدی، درماندگی یا رسیدن به بن بست در مورد یک واقعه یا موقعیت
8-    تغییر روال های معمول زندگی مثل خواب و خوراک و یا تغییر ناگهانی الگوی رفتاری یا وضعیت خلقی (از حالت غمگینی و ناراحتی به احساس راحتی و شادی) در نوجوانی که به شدت تحت فشار بوده است. به نظر می رسد تصمیم خود را برای خودکشی گرفته و دیگر مشکلات برایش اهمیتی ندارد.
9-    سابقه اقدامات پرخطر یا آسیب زدن به خود
10-    دسترسی به سلاح گرم
11-    بخشیدن وسایل خود به دیگران بدون وجود دلایل منطقی

ج) کارهایی که والدین باید انجام دهند
با مشاهده نشانه های هشدار دهنده در کودک یا نوجوان، اقدامات فوری زیر را انجام دهید:
1-    با خطوط تماس ۱۴۸۰ صدای مشاور، ۱۲۳ اورژانس اجتماعی، اورژانس مراکز روانپزشکی یا روانپزشک فرزندتان تماس بگیرید.
2-    او را تنها نگذارید، وسایل خطرناک، دارو و مواد سمی را از دسترس او خارج کنید.
3-    اگر متوجه شدید که نوجوان شما با مرگ و خودکشی اشتغال ذهنی دارد، بلافاصله با او صحبت کنید. از او در مورد اینکه آیا احساس غمگینی و ناامیدی دارد و یا به مردن و خودکشی فکر میکند سئوال کنید. از به کار بردن کلمه «خودکشی» نترسید. مطمئن باشید که صحبت دربارۀ خودکشی خطر آن را افزایش نمی دهد.
4-    از نوجوان بخواهید راجع به احساساتش صحبت کند، به او گوش دهید وبرای مشکلات و نگرانی هایش اهمیت قائل شوید. نگوئید:«این مشکلات که جای نگرانی ندارد، تو بیخودی نگرانی ...». در عوض به او اطمینان دهید که دوستش دارید و برایتان خیلی اهمیت دارد. به او یادآور شوید که برای حل مشکلات می تواند روی کمک شما حساب کند.
5-    به عنوان مثال می‌توانید بگوئید: «می‌فهمم که الان چه حالی داری... غمگینی و از همه چیز عصبانی هستی... ولی من و بابا کنارت هستیم... ما دوستت داریم و کمکت می کنیم تا حس بهتری داشته باشی ...»
6-    دنبال کمک‌های تخصصی پزشکی باشید. نوجوانانی که افکار خودکشی دارند باید توسط روانپزشک حاذق معاینه و ارزیابی شوند.
د) سایر اقداماتی که والدین می توانند برای جلوگیری از خودکشی نوجوان انجام دهند.
1- صبر نکنید تا او نزد شما بیاید و ناراحتی اش را مطرح کند. اگر فرزندتان غمگین یا مضطرب است، از او دربارۀ مشکل سئوال و اعلام کنید که آماده کمک به او هستید.
2- توجه!! بسیاری از نوجوانانی که افکار خودکشی دارند ممکن است نشانه های هشدار دهنده را پیشاپیش بروز دهند. به این نشانه ها، سخنان و رفتارها توجه کنید و از کنار آنها بی تفاوت عبور نکنید.(برای مثال تهدید به خودکشی را نمایشی در نظر نگیرید، از به کاربردن جملات تحریک کننده مثل «اگر راست میگی، برو خودت را بکش!» از طرد کردن فرزندتان اجتناب کنید برای مثال نگویید:«چه بهتر که بمیری! تازه همگی از دستت راحت میشیم»
3- گوشه‌گیری را تشویق نکنید. نوجوان را تشویق کنید با دوستان و افراد حمایتگر خانواده در ارتباط باشد ولی برای این کار او را تحت فشار قرار ندهید.
4- بک زندگی سالم را تشویق کنید. کمک کنید تا بتواند به اندازه کافی بخوابد، ورزش کند و غذای سالم بخورد.
5- از برنامه درمانی حمایت کنید. اگر فرزندتان به دلیل افکار خودکشی و مشکلات روانپزشکی تحت درمان است به او یادآور شوید که زمان لازم است تا حال او بهتر شود. به او کمک کنید که توصیه های پزشکی را پیگیری کند. همچنین کمک کنید تا در فعالیت هایی شرکت کند که باعث میشوند دوباره به توانمندی هایش اطمینان پیدا کند.
6- او را سرزنش نکنید. از سرزنش و تحقیرفرزندتان به خاطر نشانه ها و اختلالات روانپزشکی، مصرف دارو یا فکرهایی که دارد اجتناب کنید.(یکسره نگویید:«مثل اینکه امروز دوباره قرصت را نخوردی، باز هم از این حرفها میزنی...)

هـ) برخورد با نوجوانی که اخیراً اقدام به خودکشی داشته است
در مواردی که نوجوان اخیرا اقدام به خودکشی داشته و نجات یافته است، اقدامات زیر را انجام دهید:
1-    انکار، سکوت و یا نپرداختن به موضوع کمکی به او نمی کند. با او در مورد این موضوع و مشکلاتش صحبت کنید.
2-    با فرزندتان همدلی کنید، به حرف‌هایش گوش دهید، نگرانی خود را از اتفاقی که افتاده ابراز کنید. به او یادآوری کنید که برایتان دوست داشتنی و ارزشمند است و تأکید کنید که آماده کمک به او هستید.
3-    در برخورد با رفتار خودکشی نوجوان نگاه تنبیه گرانه نداشته باشید. وقتی می خواهید او را نصیحت کنید، مشکلات و احساساتش را در نظر بگیرید.
4-    بعد از طی شدن مرحله حاد، در مورد افکار خودکشی و احتمال اقدام بعدی از او سئوال کنید. یادتان باشد که در این خصوص او را با سئوالات خود بمباران نکنید و تحت فشار قرار ندهید.
5-    اشاره ها یا تهدیدهای نوجوان به مرگ یا خودکشی مجدد را جدی بگیرید. ولی در عین حال در مقابل تهدیدها کنترل خود را از دست ندهید و مراقب باشید تا این تهدیدها به روشی برای معاف شدن از رعایت قوانین، رسیدن به خواسته ها و مجوزی برای انجام اقدامات پرخطر دیگر تبدیل نشود. در صورت مواجهه با این شرایط از متخصصین سلامت روان مشورت بگیرید.
6-    نوجوان را برای صحبت در مورد مشکلاتی که آزارش می دهد تشویق کنید و برایکمک به حل این مشکلات آماده باشید.
7-    نوجوان را تشویق کنید در صورت نیاز از دوستان و افراد مورد اعتماد فامیل برای حل مشکل کمک بگیرد.
8-    مراقب باشید!! یک بار اقدام به خودکشی، احتمال اقدام مجدد را افزایش می‌دهد! نظارت خود را روی رفتار و گفتار فرزندتان افزایش دهید و وسایل خطرناک را از دسترس وی خارج کنید.
9-    از متخصصین روانپزشکی کمک و مشورت بگیرید.
10-    برای درمان مشکلات روانپزشکی زمینه ای از جمله افسردگی و مشکلات خلقی اقدام کنید.
به یاد داشته باشید که خودکشی قابل پیشگیری است.
اگر بنابر شواهد موجود نگران فرزندتان هستید، حتماً با او صحبت کنید و برای کمک به او از روش هایی که در بالا پیشنهاد شد بهره بگیرید.

*کمیته روانپزشکی اجتماعی - انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان ایران