سلامت نیوز:شناسایی دقیق كودكان بازمانده از تحصیل در ایران برای نخستین بار در سال 95 و با اجرای طرح «بازگرداندن كودكان بازمانده از تحصیل به چرخه آموزش رسمی» آغاز شد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، در این طرح كه از سوی وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعی كلید خورد و با همكاری آموزش و پرورش پیش رفت، در اولین مرحله كد ملی دانش‌آموزان كشور استخراج و با كد ملی كودكان در سن تحصیل(6 تا 11 سال) تطبیق داده می‌شود. با این شیوه آماری از كودكان دور مانده از مدارس به دست می‌آید كه با استخراج اطلاعات والدین و یا سرپرستان آنها دلایل بازماندگی از تحصیل آنها پیگیری می‌شود.

معاونت رفاه وزارت كار می‌گوید كه در سال تحصیلی 99- 98 و در واقع از شروع رسمی مدارس در سال كرونا 147 هزار كودكی كه در مدرسه ثبت‌نام نشده بودند، شناسایی شده‌اند و تلاش‌هایی برای رفع موانع تحصیلی آنها آغاز شده است. معاونت رفاه وزارت كار در هفدهمین مورد از گزارش‌هایش با عنوان «كرونا، نیروی كار و حمایت اجتماعی» سراغ مساله آموزش رفته و علاوه بر آمارهای جهانی در مورد رو به افزایش گذاشتن فقر آموزشی نگاهی به میزان توسعه استان‌ها به لحاظ توسعه فاوا (فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات) انداخته است. آنچه می‌خوانید بخش‌هایی از همان گزارش است.
 
اكنون حدود یك سال می‌شود كه در واكنش به بحران كرونا در بیش از 190كشور 1.6 میلیارد كودك از حضور در كلاس‌های درس به‌ طور دائم یا موقت محروم شده‌اند. به دنبال تعطیلی كلاس‌های حضوری، بسیاری از كشورها برای تداوم آموزش به روش‌های آموزش از راه دور روی آورده‌اند اما دسترسی كودكان مناطق محروم به آموزش در این دوران، بسته به میزان دسترسی به فناوری و امكان یا عدم امكان آموزش با راهنمایی معلم متفاوت است. در عین حال تجربیات جهانی نشان داده كه اولویت باید بازگشایی مدارس باشد.

شمار زیادی از كشورها با تصمیم‌گیری محلی در مورد بازگشایی در مناطقی كه همه‌گیری نسبتا كنترل شده است اقدام به بازگشایی مدارس، به خصوص در سطوح پیش‌دبستانی و دبستان كرده‌اند. در ایران، درصد قابل توجهی از دانش‌آموزان به برنامه «شاد»(بستر آنلاین برای آموزش غیرحضوری) دسترسی ندارند.

بدون در نظر گرفتن چالش‌های مربوط به پایین آمدن كیفیت آموزش و صرفا توجه به نرخ ثبت‌نام، آمار منتشر شده حاكی از افزایش نرخ ثبت نام دانش‌آموزان در شاد در 8 ماه گذشته است: از حدود 70 درصد(حدود 10میلیون نفر) در خرداد تا 88 درصد(بیش از 12میلیون نفر) در آذر.

به گزارش مسوولین وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و ارتباطات، عدم ثبت نام در شاد عمدتا ناشی از عدم دسترسی به اینترنت یا دریافت‌كننده‌های هوشمند است. البته مشخص نیست كه آمار عدم دسترسی شامل دانش‌آموزان اتباع خارجی نیز می‌شود یا خیر؟طبعا، توزیع دانش‌آموزانی كه به این شبكه دسترسی ندارند در سراسر كشور یكسان نیست.

امتیاز استان‌ها از لحاظ توسعه فاوا در تهران، سمنان، البرز، یزد و اصفهان بالاتر از میانگین كشوری و در بسیاری از استان‌های مرزی مانند سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، لرستان و كردستان پایین‌تر از میانگین كشوری است. این در حالی است كه استان‌های سیستان و بلوچستان، كرمان و آذربایجان غربی تا پیش از تعطیلی فراگیر كلاس‌های حضوری نیز در میان استان‌هایی با بیشترین میزان بازماندگی از تحصیل دسته‌بندی می‌شدند.
 
تعطیلی كلاس‌های حضوری و تشدید فقر آموزشی
شمار زیادی از كشورها، مستقل از شدت همه‌گیری و میزان مرگ و میر، به تعطیلی اجباری یا توصیه به تعطیلی كلاس‌های حضوری در مدارس روی آورده‌اند. برخی كشورها روزها پیش از نخستین آمار رسمی مرگ‌ و میر تعطیلی اجباری را شروع كردند و برخی با تاخیر بیشتری اقدام به تعطیلی كلاس‌ها كردند. همچنین برخی از كشورها از زمان تصمیم‌گیری برای تعطیلی مدارس تاكنون تغییری در سیاست خود ایجاد نكرده‌اند و برخی دیگر در طول فرآیند مقابله با بحران كرونا، شدت تعطیلی‌ها و اجباری یا داوطلبانه بودن آن را تغییر داده‌اند.

به ‌طور كلی نرخ بازماندگی از تحصیل در سطح جهان در دهه اخیر در حال طی كردن روندی كاهشی بود اما شیوع ویروس كرونا به افزایش نرخ بازماندگی و تعطیلی مجدد مدارس منجر شد. آمارهای منتشر شده توسط یونسكو در سال 2018 حاكی از بازماندگی از تحصیل حدود 258 میلیون كودك در سراسر جهان بود. حدود 17 درصد جمعیت 6 تا 17 ساله و 8 درصد از جمعیت 6 تا 11 ساله. حالا سازمان ملل پیش‌بینی می‌كند كه سال آینده 23.8 میلیون كودك و نوجوان در جهان و در تمامی مناطق به خاطر تاثیرات همه‌گیری كووید 19 دسترسی خود را به آموزش از دست خواهند داد.

در ایران، سالنامه آماری وزارت آموزش و پرورش اعلام می‌كند در سال 98-97 حدود 900 هزار نفر یا 7 درصد كودكان 6 تا 17 ساله از تحصیل بازمانده بودند (البته این آمار كودكان بازمانده از تحصیل بدون شناسنامه را در نظر نمی‌گیرد.) متاسفانه، همانند سایر كشورها، همه‌گیری كرونا نرخ بازماندگی از تحصیل را در ایران نیز افزایش داده و نرخ ثبت‌نام نسبت به سال‌های گذشته كاهش یافته است.
 
تشدید تبعیض‌ها در میزان دسترسی و كیفیت آموزش همگانی
شكاف دیجیتالی و عدم دسترسی برابر به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، سیاستگذاری در حوزه آموزش از راه دور را بسیار پیچیده كرده است. درحالی كه به ‌طور میانگین 53 درصد خانوارها در سطح جهان به اینترنت دسترسی دارند نرخ دسترسی دانش‌آموزان به اینترنت در كشورهای مختلف متفاوت است. در كشورهای آمریكای شمالی و اروپای غربی بیشتر از 85 درصد و در كشورهای آفریقای سیاه كمتر از 20 درصد خانوارها به اینترنت دسترسی دارند. در ایران نیز به گزارش مركز آمار ایران در سال 97 حدود 80 درصد خانوارها به اینترنت دسترسی دارند.

علاوه بر مساله دسترسی به اینترنت، آموزش از طریق برنامه شاد به لحاظ محتوای آموزشی تولید شده نیز با مشكلاتی روبه‌رو است. به این معنا كه محتوای آموزشی در این برنامه اغلب توسط خود معلمان كه فاقد آمادگی لازم برای این نوع از آموزش هستند، تولید می‌شود و محتوای استاندارد و یكسانی توسط وزارت آموزش وپرورش تولید نشده است. در چنین شرایطی پای شركت‌های خصوصی به عرصه آموزش مجازی باز شده و به این ترتیب نابرابری در دسترسی به محتوای آموزشی باكیفیت- كه پیش از دوران كرونا نیز به ویژه در ارتباط با آزمون‌های ملی وجود داشت- در دوره حاضر تشدید می‌شود.

علاوه بر نابرابری در دسترسی به آموزش آنلاین در میان كشورهای مختلف، در درون كشورها نیز نابرابری‌هایی عمده‌ای در دسترسی به اینترنت وجود دارد. به گزارش یونیسف و یونسكو، نرخ عدم دسترسی به ابزارها و امكانات لازم برای یادگیری آنلاین برای كودكان ساكن در كشورهای درگیر نزاع، كودكان مناطق روستایی و فرزندان خانوارهای فقیر بسیار بیشتر از سایرین است. همچنین به گزارش یونیسف حدود سه چهارم كودكانی كه به آموزش از راه دور دسترسی ندارند، ساكن مناطق روستایی هستند.

جنسیت یكی دیگر از عواملی است كه در نابرابری دسترسی به آموزش از راه دور ایفای نقش می‌كند. حتی پیش از بحران كرونا، سهم دختران از بازماندگی از تحصیل در كشورهای مختلف بیشتر از پسران بود و با شیوع ویروس كرونا نابرابری جنسیتی در دسترسی به آموزش افزایش بیشتری پیدا كرده است. در ایران ضریب نفوذ تلفن همراه برای مردان 85 درصد و برای زنان 76.4 درصد و ضریب نفوذ اینترنت برای مردان 67.6 درصد و برای زنان 60.4 درصد است.
 
كشورها برای كاهش فقر آموزشی در دوران كرونا چه سیاست‌هایی اتخاذ كرده‌اند؟
در سطح جهان، سازمان یونیسف، یونسكو و بانك جهانی در اقدامی مشترك پیمایشی را ترتیب داده‌اند تا اقدامات كشورها در حوزه آموزش را ردیابی كنند. مهم‌ترین اقدامات كشورهای شركت كننده برای افزایش دسترسی دانش‌آموزان به آموزش از راه دور شامل موارد زیر می‌شود:
ارائه سوبسید هزینه اینترنت، اینترنت رایگان یا دسترسی رایگان به پلتفرم‌های آنلاین ملی برای دانش‌آموزان.

توزیع ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات و اتصال رایگان به اینترنت برای معلمان.
توزیع ابزارهای لازم برای دسترسی به آموزش از راه دور به صورت رایگان یا با قیمت كمتر.
استفاده گسترده از تلویزیون، رادیو یا بسته‌های آموزشی چاپی قابل استفاده در خانه.

استفاده از امكانات مدرسه برای حمایت از دانش‌آموزان محروم و دانش‌آموزانی كه در معرض خطر ترك تحصیل و عدم مشاركت هستند.
راه‌حل‌هایی محلی برای ارائه زیرساخت‌های اینترنتی برای افزایش دسترسی به اینترنت.
آموزش معلمان برای اجرا و ارائه دروس از راه دور با تقویت مهارت‌های فناوری ارتباطات و اطلاعات و رویكردهای آموزشی نوآورانه در ارائه محتوای آموزشی. تدارك راهنماهایی برای والدین برای تسهیل دسترسی كودكان به محتواهای آموزشی آنلاین(در نیمی از كشورهای پردرآمد مدارس با تماس‌های تلفنی والدین را در ارتباط با آموزش از خانه راهنمایی می‌كنند.)

تاكید بر حفظ تعامل میان دبیران، دانش‌آموزان و والدین یا سرپرست آنها با استفاده از ایمیل، تلفن یا اپلیكیشن‌های پیام‌رسان.
 جنسیت یكی دیگر از عواملی است كه در نابرابری دسترسی به آموزش از راه دور ایفای نقش می‌كند. حتی پیش از بحران كرونا، سهم دختران از بازماندگی از تحصیل در كشورهای مختلف بیشتر از پسران بود و با شیوع ویروس كرونا نابرابری جنسیتی در دسترسی به آموزش افزایش بیشتری پیدا كرده است. در ایران ضریب نفوذ تلفن همراه برای مردان 85 درصد و برای زنان 76.4 درصد و ضریب نفوذ اینترنت برای مردان 67.6  درصد و برای زنان 60.4 درصد است.