سلامت نیوز:نیمی از سال آبی گذشته است و مجموع بارش‌ها حدود ۲۶ الی ۲۷ درصد از خط متوسط بارندگی در كشور عقب هستند. گرچه در سال آبی جاری، برخی از نقاط كشور مثل خوزستان و هرمزگان بارش‌های كوتاه‌مدت و شدید را تجربه كرده‌اند، اما سایه خشكسالی همچنان بر سر كشور است.
به گزارش سلامت نیوز «احد وظیفه»، رییس مركز ملی خشكسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با «اعتماد» علاوه بر هشدار نسبت به خشكسالی، نسبت به سطح پوشش برف در ارتفاعات البرز و زاگرس ابراز نگرانی كرده و معتقد است كه مجموع وضعیت آبخوان‌های كشور، شیوه بهره‌برداری از آنها، كمبود ذخیره‌های برفی در ارتفاعات و كم‌بارشی در مجموع وضعیت نگران‌كننده‌ای را در آینده رقم خواهد زد.
رییس مركز ملی خشكسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در تبیین خشكسالی، به چهار مرحله خشكسالی هواشناسی، كشاورزی، هیدرولوژی، اقتصادی و اجتماعی اشاره دارد كه این چهار مرحله پشت سر هم رخ می‌دهند. به گفته وظیفه، نخستین نشانه‌های كمشدن بارش‌ها در هواشناسی رویت می‌شود و طی مدت كمتر از یك ماه، در هواشناسی مشخص می‌شود كه میزان بارندگی در یك منطقه از نرمال بارندگی كمتر شده است و این وضعیت خشكسالی هواشناسی تلقی می‌شود.
با ادامه پیدا كردن این وضعیت، آثار كمبود بارندگی در كشاورزی نمایان می‌شود و محصولات كشاورزی از نظر كیفیت و كمیت تحت‌تاثیر كمبود بارش قرار می‌گیرند. خشكسالی كشاورزی پس از حدود سه الی شش ماه خشكسالی هواشناسی رخ می‌دهد، این مرحله به نوع محصول، نوع منطقه و بازه زمانی در سال آبی نیز بستگی دارد.
رییس مركز ملی خشكسالی با اشاره به مرحله خشكسالی هیدرولوژی، اشاره دارد كه در این مرحله، آثار كمشدن بارش طی سه الی شش ماه در چرخه هیدرولوژی مشخص می‌شود و متعاقب آن، دبی رودخانه‌ها و ذخیره آب در مناطق بالادست كاهش پیدا می‌كند.
ادامه این روند طی یك الی دو سال مرحله چهارم خشكسالی، یعنی خشكسالی اقتصادی و اجتماعی را رقم می‌زند كه نمونه آن در روستاهای جنوب كرمان وبخش‌هایی از سیستان و بلوچستان قابل مشاهده است. در این مرحله، با از دست رفتن منابع آبی، آبیاری با تانكر صورت می‌گیرد، مردم محلی به دلیل دشواری در معیشت به حاشیه شهرها مهاجرت می‌كنند و وضعیت اجتماعی و اقتصادی این مناطق جغرافیایی با بحران مواجه می‌شود.
احد وظیفه با اشاره به بررسی میزان بارش تجمعی و دما در سال آبی جاری اشاره دارد: تا امروز رصد كرده‌ایم كه در سال آبی جاری، میانگین بارش ۲۶ الی ۲۷ میلی‌متر از مقدار نرمال كمتر است و به درصد ۲۶ الی ۲۷ درصد از مقدار نرمال كمتر است.
نیمی از سال آبی در وضعیتی طی شده است كه در هفته‌های آینده نیز بارش‌هایی كمتر از میزان نرمال پیش‌بینی می‌شود و در چشم‌انداز كوتاه‌مدت دو الی سه هفته آتی، بارش‌ها خصوصا در جنوب و جنوب كشور كمتر از میزان میانگین خواهند بود. به گفته او، پنجره بارش جنوب و جنوب‌شرق كشور منطبق با زمستان و اوایل بهار است. این مناطق در اردیبهشت و خرداد ماه به صورت معمول بارش‌های قابل‌ملاحظه‌ای ندارند و شیوه بارندگی در این مناطق مطابق با بارندگی در آذربایجان نیست و بازه زمانی بارش كوتاه‌تری نسبت به غرب كشور دارند.
كاهش ذخایر برفی در ارتفاعات
كم‌بارشی سال آبی جاری در كنار وضعیت نامطلوب آبخوان‌ها و سفره‌های زیرزمینی زنگ خطر و نگرانی را برای سال آینده به صدا در آورده است. این نگرانی خصوصا با توجه به توسعه كشاورزی در دهه‌های گذشته، چه كشت دیمی، چه آبی و چه باغی و میزان آب موردنیاز برای بخش كشاورزی دو چندان می‌شود.
گرمایش جهانی و افزایش دمای میانگین كشور نیز طی دهه‌های گذشته به‌زعم وظیفه در شكل‌گیری خشكسالی بی‌تاثیر نیست، او تاكید دارد كه دمای كشور نسبت به ۵۰ سال گذشته، حدود یك و نیم الی دو درجه گرم‌تر شده است. افزایش دمای میانگین كشور آثار خود را در تبخیر بیش از حد منابع آبی، افزایش نیاز آبی برای آبیاری گیاهان و محصولات كشاورزی و كاهش ذخیره برف‌ها در ارتفاعات كشور در فصل‌های خشك می‌گذارد.
رییس مركز ملی خشكسالی در ادامه نسبت به وضعیت پوشش برفی در ارتفاعات كشور نیز هشدار داد و اعلام كرد كه طبق داده‌های ماهواره‌ای كه سطح پوشش برف را اندازه‌گیری می‌كنند، نسبت به میانگین ۱۴ سال گذشته و حتی سال گذشته، در غالب حوزه‌های آبریز كشور، پوشش برفی در ارتفاعات كاهش یافته است. كمبود بارش و افزایش دما در حوزه زاگرس و البرز غربی طی سال آبی جاری در این امر موثر بوده است.
وظیفه در پاسخ به احتمال وجود ارتباط میان از دست رفتن پوشش جنگلی متعاقب آتش‌سوزی‌های سال جاری در زاگرس و كاهش ذخیره‌های برفی در این ارتفاعات، اذعان داشت: افت دما و وجود رطوبت هوا در میزان پوشش برفی در ارتفاعات موثر است اما برعكس این امر در كاهش سطوح برفی در ارتفاعات نقش دارد. كاهش پوشش برف در ارتفاعات به معنای كاهش ضخامت ذخیره‌های برف نیز هست.
در غیاب دستگاه‌های برف‌سنج در كشور، عمق ضخامت ذخیره‌های برفی با گستره برف اندازه‌گیری می‌شوند، به این معنا كه با افزایش سطح پوشش برف در یك منطقه، احتمال بالا بودن ضخامت برف نیز بالا می‌رود. به گفته او، كاهش سطح و ضخامت برف در ارتفاعات، نشان‌دهنده كاهش ذخیره‌های برفی در ارتفاعات است و این كاهش به مفهوم احتمال بیشتر خشكی بیشتر هوا در تابستان و از دست رفتن ذخیره آبی در ارتفاعات است و متعاقب همین دو امر، احتمال افزایش آتش‌سوزی در جنگل‌ها هم بالا می‌رود.
كشور ما در عرض جنب حاره‌ای قرار دارد، جایی كه عمده بیابان‌های دنیا را در دل خود جای داده است. از سویی دیگر، میانگین بارش در كشور حدود یك‌سوم الی یك‌چهارم متوسط بارش در جهان است. میانگین بارش در جهان حدود ۸۰۰ الی هزار میلی‌متر در سال آبی است، این رقم در كشور ما به حدود ۲۴۰ میلی‌متر می‌رسد و ایران جزو مناطق كم‌بارش جهان است و اگر البرز و زاگرس نبودند، ایران نیز جغرافیایی مثل عربستان را داشت.
وظیفه با اشاره به این نكته، تاكید دارد كه قرار گرفتن در این منطقه جغرافیایی، نوسان بارش كشور را افزایش می‌دهد، در سال‌هایی بارش متوسط كشور به ۳۴۰ الی ۳۵۰ میلی‌متر هم می‌رسد و در برخی سال‌ها طی۵۰ سال گذشته، به ۱۵۰ میلی‌متر می‌رسد و در سال‌های كم‌بارش، میزان بارندگی به نصف سال‌های پربارش كاهش پیدا می‌كند. به گفته او، مرور نوسانات در 50 سال گذشته نشان از تجربه مكرر سال‌های كم‌بارش و پربارش دارند، اما دوره‌های كم‌بارش بیشتر از پربارش به چشم می‌خورند و در این مدت بیشتر سال‌های آبی با كم‌بارشی طی شده‌اند.
وضع بغرنج آبخوان‌های كشور
رییس مركز ملی خشكسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در ادامه تاكید دارد كه بارندگی‌های سیل‌آسا نباید توهم پرآبی را شكل بدهد. او با ارائه مثال از سیل سال‌های ۹۷ و ۹۸ اشاره دارد: در سیل سال‌های گذشته، با افزایش دبی رودخانه‌ها، حجم عظیمی از آب به ناچار رها شد و این آب‌ها به آب‌های بین‌المللی راه پیدا كردند و از كشور خارج شدند. برخلاف تصور عموم، بارش‌های كوتاه‌مدت سیل‌آسا به تغذیه آب‌های زیرزمینی كمك چندانی نمی‌كند و ممكن است بخشی از این آب‌ها، در صورت ظرفیت‌داشتن سدها در بالادست ذخیره شوند، اما این آب‌ها در پایین‌دست فرصت نفوذ به ذخیره‌های آبی زیرزمینی را پیدا نمی‌كنندرو عمده آنها از حوزه آبی خارج می‌شوند.
این بارش‌های برفی در بالادست هستند كه به تدریج ذوب می‌شوند، در بالا دست دبی رودخانه را افزایش می‌دهند و در پایین‌دست، دشت‌ها را سیراب می‌كنند و تقویت آب‌های زیرزمینی بیشتر وابسته به افزایش سطح و ضخامت ذخایر برفی در ارتفاعات است تا بارش‌های كوتاه‌مدت سیل‌آسا. طی چند سال اخیر، دشت‌ها یا آبخوان‌های كشور غالبا در شرایط نامساعدی قرار دارند و برخلاف بارش‌های رخ داده، هنوز منابع آبی آنها جبران نشده‌اند.
وظیفه با اشاره به این واقعیت تاكید دارد كه این آبخوان‌ها نه تنها جبران نشده‌اند، بلكه در بسیاری از دشت‌ها گام مثبتی نیز برداشته نشده است و آبی جبران نشده است. به‌زعم او، تمهیداتی كه طی سه الی چهار سال گذشته نسبت به دریاچه ارومیه شكل گرفته است هم توانسته‌اند تنها بخش اندكی را جبران كنند و مساحت كوچكی از مساحت اصلی دریاچه ارومیه تاكنون آبگیری شده است.
آبخوان‌ها نیز در زیرزمین چنین شرایطی دارند و عمده آبخوان‌های كشور از شرایط مطلوبی برخوردار نیستند. رییس مركز ملی خشكسالی و مدیریت بحران شیوه در تشریح شیوه خشك‌شدن آبخوان‌ها و آثار آنها اشاره دارد كه با افت سطح آب‌زیرزمینی در یك آبخوان، ارتفاع بالادست خاك در آبخوان خشك می‌شود و این خاك فرونشست می‌كند و سطح خالی كه قبلا با آب پر بود، با خاك پر و در نتیجه نفوذناپذیر می‌شود. در این صورت، حتی با بارش برف و باران نیز احتمال آبگیری آبخوان نسبت به گذشته كاهش می‌یابد و به همین دلیل است كه كارشناسان تاكید دارند كه آبخوان‌ها قابل احیا نیستند و خشك‌شدن آبخوان‌ها به معنای نابودی همیشگی آنهاست.
وظیفه به نتیجه خشك شدن آبخوان‌ها و فرونشست زمین در جنوب تهران، همدان، جنوب كرمان و فارس اشاره و تاكید دارد كه اگر وضعیت نگهداری آبخوان‌های كشور به همین روال فعلی طی شود، تجدید آنها در آینده غیرممكن خواهد بود و راه نگهداری آنها، جز تغییر شیوه آبیاری در حوزه كشاورزی و سازگاری با كم‌آبی و پذیرش این امر است كه ما در یك كشور كم‌آب زندگی می‌كنیم.
شیوه مواجهه با منابع آبی در كشوری كم‌آب به گفته احد وظیفه، علاوه بر پذیرش زندگی در یك كشور آب، روی آوردن به سازگاری با كم‌آبی و جایگزین كردن شیوه‌های درست بهره‌برداری از منابع آبی زیرزمینی است، تنها راهی كه می‌توان آبخوان‌های كشور را احیا و از نابودی همیشگی نجات داد.
نظر شما