سلامت نیوز: پیش‌بینی‌ها از افزایش بحران آب در سال خشک پیش رو حکایت دارد.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه جام جم نوشت: «آب، دغدغه تازه سال جدید است. آن طور که اعداد و آمارها گواه می‌دهند سال ۱۴۰۰ سال سخت خشکسالی خواهد بود. البته این موضوع یکباره آغاز نشده و سال‌هاست که روند خشکسالی و کاهش بارش‌ها و کمبود ذخیره آبی سدها و خشک‌شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها آغاز شده است. حالا اما کارشناسان این حوزه می‌گویند بارش‌های سال ۱۴۰۰ از میزان متوسط معمول هم بسیار پایین‌تر است. اتفاقی که می‌تواند دلیلی بر ترک محل زندگی بسیاری باشد و جمعیت حاشیه‌نشین شهرهای بزرگ را پروارتر کند. حتما که باید در انتظار زیان‌های ملموس در حوزه کشاورزی و کاهش محصولات آن هم باشیم. در گذشته اگر تصویری از تانکرهای آب‌رسانی به برخی مناطق ایران همچون یک پدیده تلقی می‌شد، این سال‌ها و با ادامه روند موجود این تصویر هم برای افکار عمومی آن قدر دیده خواهد شد که عادی باشد. البته که تنها بارش‌ها ملاک این تصور تلخ نیست، کاهش ذخیره برفی امسال نسبت به گذشته، پایین‌آمدن ذخیره آبی بسیاری از سدهای ایران، میزان افت آب‌های زیرزمینی و به همراه آن موضوع نشست زمین در دشت‌های این سرزمین همه در کنار کاهش بارش‌های امسال نهیب می‌زند که آب، دغدغه تازه سال جدید است.
رکوردداران ترسالی
۳۴۸ میلی‌متر این عدد میزان حجم بیشترین بارش در نیم قرن گذشته ایران است
سال آبی ۹۸-۹۷ اما بر خلاف سال پس از آن از پربارش‌ترین سال‌های یک دهه اخیر ایران بوده است. بارش‌های آن سال چنان چشمگیر بود که برخی کارشناسان آن را آغاز رویای دوره ترسالی ایران می‌دانستند. هر چند خیلی زود این ادعا باطل شد و بارش‌های سالانه به همان روند کاهشی خود ادامه داد. اما سال مورد اشاره چقدر بارش داشت که باعث شکل گرفتن چنین ذهنیتی شده بود؟ بر اساس داده‌های شرکت مدیریت منابع آب ایران حجم بارش‌ها از ابتدای مهرماه ۹۷ تا ۳۱ شهریورماه ۹۸ در حوضه‌های آبریز اصلی به ۳۴۲ میلی‌متر رسید که نسبت به سال گذشته آن با ارتفاع ۱۷۱ میلی متری رشد ۱۰۰ درصدی و نسبت به درازمدت ۵۰ ساله رشد ۳۸ درصدی داشته است. به این مفهوم که میانگین ۳۴۲ میلی‌متر بارش در یک سال از متوسط بارش‌ها در یک بازه زمانی ۵۰ ساله هم ۳۸ درصد افزایش داشت. سال آبی ۹۸-۹۷ البته در فهرست پربارش‌ها نیم‌قرن مشترکا با سال آبی ۵۵-۵۴ در رتبه دوم قرار دارد. سال آبی ۷۲-۷۱ با ثبت ۳۴۸ میلی‌متر همچنان پربارش‌ترین مقطع زمانی کشور در طی نیم‌قرن اخیر بوده است و پس از آن سال‌های ۵۵-۵۴ و ۹۸-۹۷ با ۳۴۲ میلی‌متر در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
میزان حجم سدها
۴۴ درصد میزان خالی بودن سدها در سراسر کشور
تاثیر ابتدایی کم‌شدن نزولات و ریزش‌های جوی در میزان حجم آب سدها به چشم می‌آید. فقط در تهران بارش‌ها نسبت به سال گذشته ۲۴ درصد کاهش داشته که همین کاهش ۲۴درصدی نزولات جوی باعث شده سدهای تهران ۶۴ میلیون متر مکعب کاهش ذخیره داشته باشند. این کاهش حجم آب سدها در کل ایران آن طور که وزارت نیرو اعلام کرده ۸ درصد است. تقی‌زاده خامسی، معاون آب و آبفای وزیر نیرو در میانه تعطیلات نوروز اعلام کرد حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (مهر ۱۳۹۹ تا انتهای شهریور ۱۴۰۰) تا ۲۹ اسفند در حالی به ۲۸ میلیارد و ۶۲ میلیون متر مکعب رسیده است که پارسال در همین بازه زمانی ۳۱ میلیارد و ۱۷ میلیون متر مکعب آب در مخازن سدها موجود بوده که نشان از کاهش ۸ درصدی دارد. دومینوی کاهش در مورد سدها ادامه دارد؛ چرا که میزان ورودیه آب به مخازن سدهای کشور هم نسبت به سال گذشته کاهش ۲۷ درصدی داشته است. آمارهای منفی در رابطه سدهای کشور عجیب‌تر هم می‌شود وقتی بدانیم بر اساس آمار بهره‌برداری از سدهای مخزنی کشور تا ۲۲ اسفند ماه در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ از مجموع ظرفیت مخازن سدها، ۵۶ درصد آنها پر است؛ به این مفهوم که در حال حاضر ۴۴ درصد حجم سدهای کشور خالی است.
چند رودخانه خشکیده‌اند
۹۰ درصد توان انباشت آب دریاچه پریشان که از میان رفته است
رودخانه‌ها آرام‌آرام از طبیعت ایران حذف شده‌اند. گشتی در میان اخبار ۱۰ سال گذشته نشان از روند سریع خشکی رودخانه‌های ایران دارد، تراژدی خشکی زاینده‌رود به عنوان بزرگ‌ترین رود مرکزی ایران تنها یکی از تراژدی‌های آشنا و اخیر است. تنها چند سال پیش رودخانه کشکان یکی از سه رودخانه بزرگ لرستان و سیل‌خیزترین رودخانه این استان هم خشکید. رودخانه کارون هم که زمانی پرآب‌ترین رود ایران بود امروز به سختی نفس می‌کشد. مرثیه دریاچه‌ها و تالاب‌ها پرسوزتر است. قصه دریاچه ارومیه که آشنای همگان است، دریاچه هامون که روزی پس از دریاچه خزر و ارومیه سومین دریاچه بزرگ ایران بود از خشکسالی تبدیل به جزیره‌های کوچکی شده است. دریاچه پریشان که بزرگ‌ترین و زیباترین دریاچه آب شیرین داخلی کشور محسوب می‌شد سال ۹۰ بیش از ۹۰ درصد توان انباشت آب خود را از دست داد. وضعیت تالاب انزلی بحرانی است و میزان خشکی‌های تالاب هورالعظیم از میزان آب درون تالاب پیشی گرفته است.
خشک‌ترین سال ایران ۹۶
در این سال، طی ۵۰ سال گذشته شاهد کم‌بارش‌ترین روزها بوده‌ایم
ایران روی کمربند خشکسالی قرار گرفته و از منابع رطوبتی بسیار دور است. این جبر جغرافیایی به این مفهوم است که سامانه‌های باران‌آور زمانی به ایران می‌رسند که بخش بزرگی از رطوبت خود را از دست داده و توان کافی برای ایجاد بارش در بخش‌های مرکزی و شرقی ایران را ندارند. سال گذشته هم با در نظر گرفتن مولفه میزان بارش‌ها یکی از سال‌های خشک ۵۰ سال اخیر بود. احد وظیفه کارشناس هواشناسی اما به جام جم می‌گوید سال پیش رو خشک‌تر هم خواهد بود و به قطع می‌توان گفت امسال بارش‌ها از میزان متوسط هر سال پایین‌تر است. اما در نیم قرن گذشته کدام سال صاحب رکورد خشکسالی بوده است؟ اسفند سال گذشته یعنی حدود یک ماه پیش رضا اردکانیان وزیر نیرو اعلام کرد: «سال ۹۶ تا ۹۷ خشک‌ترین سال آبی در ۵۰ سال اخیر کشور به شمار می‌رود.» اما نگاهی به داده‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد سال آبی ۹۷-۹۶ در نیم‌قرن گذشته به لحاظ خشکسالی در رتبه چهل و هشتم قرار دارد و سال‌های خشک‌تر از آن هم وجود داشته است.
سال آبی ۹۶-۹۷ با ثبت ۱۷۱ میلی‌متر بارندگی رتبه ۴۸ بارش‌های نیم‌قرن اخیر را به خود اختصاص داده است. در ۵۰ سال اخیر فقط سال‌های آبی ۷۹- ۷۸ با ثبت ۱۵۶ میلی‌متر و سال آبی ۸۶-۸۷ با ثبت ۱۴۳ میلی‌متر بارندگی به مراتب وضع نامناسب‌تری را نسبت به سال آبی ۹۶ شاهد بوده‌ایم و در انتهای جدول بارندگی‌های نیم‌قرن اخیر کشور قرار گرفته‌اند. با این حساب عنوان خشک‌ترین سال آبی ایران با ثبت تنها ۱۴۳ میلی‌متر بارندگی تعلق می‌گیرد به سال آبی ۸۷-۸۶.
سال سخت آبی
۲۵ درصد میزان کاهش بارش‌های امسال نسبت به نرمال کشور
سال آبی اشاره به یک دوره دوازده ماهه برای سنجش میزان بارندگی در یک ناحیه دارد. به دلیل بارش‌های فصل پائیز و زمستان، سال آبی منطبق با سال رسمی نیست. به همین دلیل سال آبی عمدتا مشتمل بر دو سال بیان می‌شود که در آن نزولات جوی از ابتدای پاییز تا انتهای تابستان اندازه‌گیری می‌شوند. با این حساب پیش‌بینی در رابطه با سال آبی ۱۴۰۰ مربوط به نیمه دوم سال می‌شود. اما اگر بخواهیم وضعیت امسال را در همین ماه‌های پیش رو بدانیم باید بگوییم آن چه تا به حال رخ داده امیدوارانه نیست. احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی به جام جم می‌گوید: جمع‌بندی ایستگاه‌های هواشناسی نشان می‌دهد که در حال حاضر بارش‌ها در کل کشور ۲۵ درصد کمتر از نرمال است.
آن طور که او می‌گوید ما در حالی اکنون به میانه‌های سال آبی رسیده‌ایم که تاکنون فقط ۳۰درصد بارندگی سالانه برای تامین آب کشور را داشته‌ایم. از این رو ۷۰ درصد بارش سالانه با وجود گذشت نیمی از سال آبی هنوز تامین نشده و این مساله نگران‌کننده است.
احد وظیفه خروجی مدل‌های عددی دمای هوا در کشور را دلیل مهمی بر گمانه خود از وضعیت خشکسالی در سال جدید می‌داند و به ما می‌گوید: « با توجه به این شرایط کم‌بارشی فراگیر و خشکسالی گسترده در ایران دور از انتظار نیست.»
او با اشاره به این که طی دو هفته ابتدایی فروردین ماه در کل کشور تنها ۱۷ میلی‌متر بارش داشتیم که این میزان نسبت به میانگین بلندمدت کشور حدود ۸۵درصد کمتر است، می‌گوید: «از طرفی نوروز بسیار کم‌بارشی داشتیم و از سوی دیگر بارش‌ها در زمستان ۹۹ نیز کمتر از حد نرمال بود و این مساله سبب شده است که در بسیاری از نقاط کشور با کم‌بارشی مواجه باشیم.»
میزان افت آب‌های زیرزمینی
۳۰۰ این عدد تعداد دشت‌های ممنوعه ایران است
منابع آب زیرزمینی منبع حیاتی مهمی در بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران هستند. سفره‌های آب زیرزمینی، به عنوان یکی از مخازن ذخیره آب جهان، در حال از دست دادن ظرفیت‌های خود و خشک‌شدن است و این خشک‌شدن ذخایر آب زیرزمینی می‌تواند عواقب جدی، به‌خصوص در ایران ایجاد کند.
در دهه‌های پیش مطابق آمارها، کشور ما از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب منابع آب زیرزمینی برخوردار بود اما در ۲۰ سال گذشته منابع آب تجدیدشونده به ۱۱۰ میلیارد مترمکعب و در ۶ سال گذشته هم به کمتر از ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. بیش از ۳۰۰ دشت از ۶۰۹ دشت کشور حالا به عنوان «دشت ممنوعه» اعلام شده است که در آنها بیش از اندازه از سرمایه ذخیره راهبردی آب استفاده می‌شود و به همین دلیل، سالانه نزدیک به پنج میلیون متر مکعب بیلان منفی را شاهدیم؛ بخش عمده‌ای از این دشت‌ها در نواحی مرکزی و شرق ایران قرار دارند. برداشت‌های بی‌رویه، حفر چاه‌های غیر مجاز، عدم نظارت کافی بر میزان برداشت‌های فراتر از میزان پروانه بهره‌برداری موجب افت سطح و کاهش کیفیت آب‌زیرزمینی، نشست زمین در تعدادی از دشت‌ها و پایین‌آمدن محسوس آبدهی چاه‌ها و در معرض نابودی قرار گرفتن تعدادی از آبخوان‌های کشور شده است. همین حالا با وجود افزایش تعداد چاه‌ها در سال‌های اخیر، توان آبدهی آنها با روند نزولی همراه بوده است. همچنین آن طور که پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو قید کرده کیفیت منابع آبی کشور در برخی از دشت‌ها به میزان قابل ملاحظه‌ای دچار تخریب شده و شوری آنها افزایش یافته است.
تبعیدی‌های آب و هوا
۱.۸ درجه میزان گرم‌تر شدن هوای ایران طی ۳۰۰ سال گذشته
کاهش ذخیره آبی سدها و به دنبال آن کاهش آب شرب و قطعی آب شهرها پیامدهای نزدیک این خشکسالی است. پیامدهای بلندمدت چنین پدیده‌هایی گاه هولناک‌تر این پیامدهای نزدیک است. قصه خشکسالی‌ها در طبیعت ایران و تداوم سال‌های کم‌بارش باعث غیر قابل سکونت شدن بسیاری از مناطق در ایران خواهد شد؛ اتفاقی که البته نشانه‌های آن شکل گرفته و به نوعی آغاز شده است.
رویدادهای زیست‌محیطی شدید مانند توفان، سیل، زلزله، سونامی و گردباد به‌واسطه رسانه‌ای‌شدن، توجه مردم را بیشتر جلب می‌کند؛ غافل از این که این تغییرات تدریجی محیط‌زیست است که به احتمال زیاد در آینده عامل حرکت و جابه‌جایی مردم می‌شود. به عنوان مثال، در طول ۳۰ سال گذشته، دو برابر افرادی که تحت تاثیر توفان‌ها بودند، درگیر خشکسالی شدند (۱.۶ میلیارد نفر در مقایسه با ۷۱۸ میلیون نفر). در این بین، گرمایش زمین هم به یکی از معضلات کنونی تبدیل شده و وضعیت ایران در این حوزه وخیم‌تر است. گزارش‌ها نشان می‌دهد دمای جهان از ۱۷۵۰ میلادی تاکنون ۱/۱ درجه بیشتر شده اما دمای ایران ۱.۸ درجه افزایش یافته که ۱.۵ برابر متوسط افزایش دمای جهان است.
پیش‌بینی‌ها از افزایش بحران آب در سال خشک پیش رو حکایت دارد.
نظر شما