سلامت نیوز: ظرف روزهای اخیر، مسوولانی در نهادهای متولی رصد وضعیت خشكسالی، درباره كاهش جدی منابع آبی هشدار دادند و حالا، تجمیع این هشدارها نشان می‌دهد كه نه تنها كاهش بارندگی در سال جاری، یك بحران جدی را برای منابع آبی كشور رقم خواهد زد، تضییع حقوق ایران توسط همسایگانی كه باید سهم حقابه خود را از منابع مشترك پرداخت كنند هم بحران خشكسالی و كم‌آبی را تشدید خواهد كرد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، دو هفته قبل اسماعیل نجار؛ رییس سازمان مدیریت بحران كشور از وقوع خشكسالی گسترده در كشور خبر داد و گفت: «امسال با خشكسالی در كشور روبه‌رو هستیم و نزدیك به ۴۹ درصد كاهش بارندگی در كشور داریم، البته در برخی مناطق این عدد خیلی بالاتر است و در برخی مناطق شاید كمتر باشد. اما كاهش بارندگی در استان‌های جنوبی كشور بیشتر است و بر اساس اعلام هواشناسی، بارندگی تا پایان سال آبی كشور پیش‌بینی نمی‌شود و بنابراین، ممكن است وضعیت سخت و بغرنجی داشته باشیم.
به همین منظور جلسه‌ای با حضور وزیر نیرو، معاونان او، معاونان آب و خاك وزارت جهاد كشاورزی، مسوولان سازمان برنامه و بودجه و مسوولان هواشناسی برگزار و مقرر شد برای تامین آب مورد نیاز به ویژه آب شرب بتوانیم از ماده ۱۰ و ۱۲ قانون مدیریت بحران به دولت پیشنهاد دهیم مبلغ سه هزار میلیارد تومان برای این منظور در نظر بگیرد و امیدواریم این پیشنهاد نیز در دولت به تصویب برسد چون این رقم برای كاهش تنش آبی در بخش شرب استفاده می‌شود اما برای تامین آب حدود ۷ هزار روستا بالای بیش از ۲۰ خانوار باید با تانكر یا مواردی از این موارد اقدام كرد.»
رییس سازمان مدیریت بحران، در این هشدار از مردم درخواست كرد كه در صرفه‌جویی در مصرف آب، مشاركت داشته باشند چون آب؛ این هدیه الهی، نیاز تمام شهروندان ایران است در حالی كه اسراف منابع آبی در كلانشهرها، حقوق سایر شهروندان در مناطق گرفتار خشكسالی و محروم را پایمال می‌كند. چند روز قبل هم یك پژوهشگر آب، هشدارهای جدی‌تر درباره فراگیری بحران كم آبی در سال 1400 مطرح كرد. مصطفی فدایی‌فرد؛ یك پژوهشگر آب در گفت‌وگو با ایلنا گفت:«سالانه حدود ۹۶ میلیارد مترمكعب در ایران آب مصرف می‌شود در حالی كه كل منابع آب تجدیدپذیر كشور حدود ۹۰ میلیارد مترمكعب است، بنابراین از بحران آب عبور كرده‌ایم و به ورشكستگی آبی رسیده‌ایم.»
فدایی‌فرد، در ارزیابی وضعیت خشكسالی و كم‌آبی در كشور، با اشاره به موقعیت جغرافیایی ایران گفت: «حدود ۸۵ درصد از وسعت كشور در منطقه خشك و نیمه‌خشك قرار گرفته است.مقدار بارش در ایران حدود یك‌سوم میانگین جهانی و میزان تبخیر آب در ایران حدود سه برابر متوسط جهانی است. ضمن اینكه عمده بارندگی‌ها در ایران به سطح محدودی از كشور اختصاص دارد، به‌طوری كه ۷۰ درصد از بارندگی‌های سالانه فقط در ۲۵ درصد از سطح كشور و ۳۰ درصد باقیمانده بارندگی‌ها در ۷۵ درصد از سطح كشور نازل می‌شود. این در حالی است كه به دلیل تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر، هم از مقدار بارندگی‌ها كاسته شده است و هم الگو (یا شدت) بارش، نوع بارش (تبدیل شدن برف به باران) و زمان بارش (جا‌به‌جایی بارش از فصل نیاز به فصول دیگر سال)، منجر به افزایش شدت خشكسالی‌ها و فراوانی وقوع سیلاب‌ها در ایران شده است.»
فدایی‌فرد به چالش اصلی و دیرین كشور اشاره كرد؛ سوءمدیریت منابع آب كه در همه این سال‌ها توسط متولیان رصد وضعیت منابع آبی هم مورد انتقاد قرار گرفته است. فدایی‌فرد افزود: «بحران آب در ایران به دلیل كم آبی و خشكسالی نیست، بلكه به دلیل سوءمدیریت منابع آب است. باید پذیرفت كه مدیریت منابع آبی كشور اشتباه بوده و در این میان استفاده از روش‌های غیراصولی برداشت نیز به بحران آب دامن زده است.
البته طبق نتایج بررسی‌ها، مقدار بارندگی در كشور طی دو دهه اخیر حدود 10 درصد كاهش یافته ولی از مقدار روان آب در دوره مشابه آماری هم، حدود 40 درصد كاسته شده كه مهم‌ترین دلیل این اتفاق، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و كاهش شدید رطوبت خاك است. در چنین شرایطی، مهم‌ترین اهمال این بوده كه طی چهار دهه اخیر سعی كرده‌ایم همه مشكلات كشور را با فشار بر منابع آب برطرف كنیم.
یعنی اینكه اشتغال ایجاد شده در كشور توسط دولت‌های مختلف، همگی آب‌محور بوده علاوه بر اینكه عدم اشتغالزایی كافی در كشور، باعث شده كه مردم نیز راسا برای كسب درآمد و ارتزاق خانواده، اقدام به برداشت غیرمجاز از آب‌های سطحی و زیرزمینی كنند.» رییس كمیته ارزیابی سیلاب كمیته ملی سدهای بزرگ ایران درباره وضعیت ذخایر آب‌های زیرزمینی گفت:
«در حال حاضر دشت‌های اصلی كشور كه سفره‌های ارزشمند آب زیرزمینی را در خود جای داده‌اند، همگی و بدون استثنا از وضعیت بحرانی برخوردارند و برخی از آنها به دلیل برداشت بی‌رویه دچار فرونشست شده و عملا غیرقابل استفاده شده‌اند. عملكرد مخازن آب‌های زیرزمینی همانند مخازن سدهای مخزنی روی زمین است، یعنی در مواقع سیلابی، هم ضریب جریان را كاهش می‌دهند و از خسارات سیل جلوگیری می‌كنند و هم حجم زیادی از سیلاب را ذخیره كرده و در موقع نیاز آماده مصرف می‌كنند، با این تفاوت كه میزان تبخیر از آنها بسیار بسیار اندك بوده و قابل قیاس با مقادیر تبخیر و هدررفت آب از مخزن سدها نیست.»
فدایی‌فرد در بخش دیگری از هشدارهای خود، اشاره‌ای داشت به بحران فرونشست زمین؛ بحرانی كه ظرف روزهای گذشته هم از مدیركل دفتر كنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری موكد شد. ابوالقاسم حسین‌پور، چند روز قبل با ابراز نگرانی از نتایج جبران‌ناپذیر بهره‌برداری نامناسب از سفره‌های آبی زیرزمینی گفته بود:
«شرایط خشكسالی در ایران ممكن است كه سبب افزایش فشارها بر منابع آب زیرزمینی شود و اگر چنین شرایطی را مدیریت نكنیم، منابع آب زیرزمینی فرصت تجدید حیات را از دست خواهند داد و هشدارهایی كه در خصوص فرونشست زمین داده می‌شود، به واقعیت تبدیل خواهد شد آن هم در حالی كه متاسفانه نرخ فرونشست در ایران بسیار بالاست و دشت‌های مهم كشور با بیلان منفی آب مواجه هستند در حالی كه نیاز داریم كه ۱۲۵ میلیون هكتار از حوضه‌های آبخیز كشور به‌طور كامل تحت پوشش فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری قرار بگیرند.»
فدایی‌فرد هم همین هشدارها را موكد كرد و در توضیح خطر جدی فرونشست زمین گفت: «پدیده فرونشست زمین متاسفانه به‌شدت در حال گسترش است، علاوه بر اینكه زیرساخت‌های كشور مانند راه‌ها، ریل‌ها، خطوط لوله، پل‌ها و سایر ابنیه هم باعث از بین رفتن مخازن زیرزمینی شده و توازن چرخش بارش و روان آب را تخریب می‌كند كه در نهایت، منجر به كاهش شدید منابع آب تجدیدپذیر كشور خواهد شد. علاوه بر این، با وجود آنكه طرح‌های بسیار خوبی در زمینه تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی تهیه شده، به دلیل كمبود منابع مالی و اعتباری و تخصیص نامناسب بودجه، عملا فعالیت موثری در این زمینه به انجام نرسیده است كه منجر به احیا شود و منابع آب زیرزمینی كشور در حال نابودی هستند.
ظاهرا مردم و مدیران كشور هنوز به عمق فاجعه ورشكستگی آبی پی نبرده‌اند!»فدایی‌فرد در بخش دیگری از صحبت‌های خود، به ضعف دولت‌ها در سهم‌خواهی از منابع آبی مشترك با همسایگان هم اشاره كرد و ضمن اشاره به تاثیر قابل توجه این مدل از سوءمدیریت در بحران كم آبی كشور گفت: «به نظر من فعالیت كشورهای همسایه ایران در كنترل منابع آبی مشترك‌شان با ایران، بسیار زیاده‌خواهانه بوده است. فعالیت‌های تركیه در خصوص مال خود كردن كل منابع آب سطحی مشترك خود با كشورهای همسایه بسیار گستاخانه و غیرقابل قیاس با سایر كشورها مانند افغانستان است. ثبات سیاسی، امنیتی و اجتماعی كشورها در مدیریت منابع آب مشترك با كشورهای همسایه‌شان بسیار تاثیرگذار است.
با توجه به ثبات روزافزون عراق و افغانستان، ممكن است در آینده نزدیك شاهد گستاخی هر چه بیشتر این كشورها در خصوص منابع آبی مشترك‌شان با ایران باشیم و همانند روند نامناسب تقسیم رژیم حقوقی دریای خزر، متضرر شویم.»اما حالا با این بحرانی كه به اقصی نقاط كشور سركشی می‌كند و هیچ تكه‌ای از نقشه ایران را بی‌نصیب نمی‌گذارد چه باید كرد؟ فدایی‌فرد در تشریح راهكارهای موجود گفت: «برخی سیاست‌های كلان كشور در راستای تشدید بحران منابع آب هستند.
مانند سیاست‌های افزایش جمعیت، خودكفایی محصولات كشاورزی، افزایش تنش‌های بین‌المللی، تخصیص نامناسب منابع مالی و اعتباری، غیرشفاف بودن سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بی‌توجهی به گسترش رانت و فساد در كشور، عدم پاسخگویی مدیران و مسوولان و... كه لازم است به عنوان اولین راهكار در اولین فرصت مورد بازنگری و اصلاح قرار گیرند.
راهكار بعدی این است كه از پتانسیل‌های فراوان كشور برای درآمدزایی و ایجاد اشتغال و توسعه پایدار بهره ببریم. پتانسل گردشگری ایران اگر در دنیا بی‌نظیر نباشد لااقل بسیار كم‌نظیر است ولی به دلیل وجود محدودیت‌های خودخواسته (كه بسیاری از آنها حتی در كشور عربستان سعودی كه مهد اسلام است نیز وجود ندارد)، نمی‌توانیم از این ظرفیت بهره‌گیری كنیم.
لازم به ذكر است كه بسیاری از كشورهای دنیا با پتانسیلی بسیار اندك و غیر قابل مقایسه با پتانسیل‌های گردشگری ایران، از درآمدهای حاصل از گردشگری، ایجاد اشتغال كرده و كشورهای‌شان را اداره می‌كنند و مجبور نیستند كه منابع آب كشورشان را نابود كنند.راهكار دیگر، توجه به آب مجازی و ردپای آب (water footprint) و سپس، بودجه‌ریزی مناسب و شفاف است.
اگر بناست به توسعه پایدار برسیم باید نهادهای حكمرانی (نهاد دولت، نهاد قانونگذار و نهاد قضایی) بهبود یابند. نهاد قضاوت باید مستقل و مقتدر و در دسترس و ارزان و سالم و قانونمند باشد و اگر چنین باشد، بسیاری از افراد جامعه سراغ فساد نمی‌روند و به تولید فكر خواهند كرد، البته، آدم‌های خوب نیاز به نهادهای خوب و بی‌نقص دارند.
وقتی آرمان ما خوب باشد و فكر ما خوب باشد، مشكلی پیش نخواهد آمد. در حالی كه رسیدن به هدف و آرمان خوب نیازمند وسیله و ابزار مناسب است. نهادها در انتخاب مسیر مشوق مردم هستند و انگیزه‌ها را جهت می‌دهند. »روز جمعه آخرین هشدار درباره بحران كم‌آبی از زبان احد وظیفه مطرح شد. رییس مركز ملی خشكسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، روز جمعه ضمن تشریح آخرین وضعیت بارش‌ها و خشكسالی در كشور گفت: «در این شرایط باید به مساله پایداری سرزمین توجه كنیم و بی‌محابا از آب‌های زیرزمینی استفاده نكنیم چراكه مشكل فرونشست زمین در كشور بسیار جدی است.»
وظیفه در گفت‌وگو با رسانه‌های جمعی ضمن اشاره به اینكه از ابتدای سال آبی جاری تاكنون در كشور ۱۲۷.۱ میلیمتر بارش داشته‌ایم، اظهار كرد: این میزان نسبت به میانگین بلندمدت كشور حدود ۸۷ میلیمتر - ۴۱ درصد - كمتر است. علاوه بر این، بارش در تمامی استان‌های كشور كمتر از نرمال گزارش شده و شدت كم بارشی در برخی از استان‌ها بسیار بیشتر از سایر نقاط است.
برای مثال بارش‌ها در استان سیستان و بلوچستان ۸۲ درصد، در استان هرمزگان ۸۶ درصد و در استان كرمان ۶۵ درصد كمتر از میانگین بلندمدت گزارش شده است. همچنین میزان بارش‌ها از ابتدای مهر ماه گذشته تاكنون در استان‌های پربارشی مانند گیلان و مازندران نیز به ترتیب حدود ۲۳ و ۱۷ درصد كاهش داشته؛ ضمن آنكه اوضاع در نوار شرقی كشور بدتر است و استان‌های گلستان ۳۸ درصد، سمنان ۳۹ درصد، خراسان رضوی ۴۷ درصد، خراسان جنوبی ۴۶ درصد و خراسان شمالی ۳۶ درصد كم‌بارشی داشته‌اند.وظیفه در توضیح وضعیت پایتخت هم خبرهای خوبی نداشت و درباره وضعیت بارش‌ها در تهران گفت: «از ابتدای سال آبی تاكنون در تهران ۲۱۱.۴ میلیمتر بارش داشتیم كه این میزان نسبت به نرمال ۴۴ میلیمتر كمتر است.این یعنی در استان تهران هم با كاهش ۱۷ درصدی بارش‌ها مواجه هستیم.»
آخرین خبر رییس مركز ملی خشكسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، حسن ختام آستانه ورود به بحران خشكسالی بود. وظیفه گفت: «به‌طور كلی سال آبی ۱400-۱399 یكی از بدترین سال‌های آبی در ایران بوده است. گاهی اوقات در كشور ما كم‌بارشی در پاییز و زمستان با بارش‌های بهاره جبران می‌شود اما متاسفانه در این فصل نیز بارش خاصی نخواهیم داشت. هرچند كه اوضاع در اردیبهشت‌ماه بهتر بود اما طی فروردین برخی از استان‌های ایران هیچ بارشی دریافت نكردند.
در چنین شرایطی به دلیل كاهش بارش و ذوب برف، ذخیره آبی در مناطق كوهستانی به شدت كاهش پیدا می‌كند و این وضعیت ما را در شرایط تنش آبی قرار خواهد داد. در حال حاضر نیز می‌توان گفت كه بسیاری از نقاط ایران در جنوب و شرق كشور در شرایط تنش آبی هستند و كاهش بارش‌ها می‌تواند حتی روی تامین آب شرب نیز اثرات خود را نشان دهد.»
كمبود آب جدی است
این مقام مسوول، همچون باقی متولیان رصد وضعیت خشكسالی در كشور هم یك درخواست جدی از همه شهروندان داشت. وظیفه با تاكید بر اینكه «در حال حاضر كمبود آب جدی است» خطاب به همه مردم ایران، به تمام مسوولان و متولیان امور مرتبط با كشاورزی گفت: «در حال حاضر نیاز آبی كشور نسبت به گذشته بیشتر شده است و باید از به‌صرفه‌ترین راهكارها برای آبیاری زمین‌های كشاورزی استفاده كرد.
ما باید در این شرایط به مساله پایداری سرزمین توجه كنیم و بی‌محابا از آب‌های زیرزمینی استفاده نكنیم چراكه مشكل فرونشست زمین در كشور بسیار جدی است و می‌تواند سرزمین را از شرایط زیستی خارج كند.»
نظر شما