سلامت نیوز:«تیلاپیا» یا «مرغ آبزی» واژه‌ای عامیانه برای اشاره به گروه مشخصی از ماهیان است كه خاستگاه اصلی‌شان آفریقا و خاورمیانه است اما گونه‌های مختلف آنها در بیش از 120 كشور دنیا پرورش داده شده‌اند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،تاكنون حدود 100 گونه تیلاپیا در دنیا شناخته شده كه اغلب هم به خانواده «Cichlidae» تعلق دارند و قابلیت سازگاری‌شان با طیف مختلفی از شرایط محیطی به نوعی خیره‌‌كننده و از نظر برخی كارشناسان محیط‌زیست و بوم‌شناس‌ها نگران‌كننده است. شهرت ماهی تیلاپیا در صنعت آبزی‌پروری زبانزد اغلب كارشناسان شیلات است و در مقابل برخی كارشناسان محیط‌زیست معتقد هستند كه تهدیدات ناشی از معرفی ناخواسته تیلاپیا به اكوسیستم‌های طبیعی به واسطه همین شهرت در سایه قرار گرفته و جدال بین كارشناسان شیلات و محیط‌زیست هم همچنان ادامه دارد.
خوانش اختلاف‌نظرها بر سر «تیلاپیا»
كارشناسان شیلات معتقدند كه ارزش‌های اقتصادی حاصل از پرورش ماهیان تیلاپیا را نمی‌توان به راحتی نادیده گرفت چنانچه تیلاپیای نیل (Oreochromis niloticus) یكی از پرتولیدترین گونه‌های آبزی تجاری و رقیب اصلی فیله ارزان قیمت ماهی هوكی نیوزیلند در كل دنیاست اما از طرفی زیان‌های زیست‌محیطی و در عین حال اقتصادی و اجتماعی ناشی از معرفی و استقرار گونه‌های مهاجم هم موضوعی نیست كه بتوان به سادگی از كنار آن رد شد. كشور چین، بزرگ‌ترین تولیدكننده و پرورش‌دهنده تیلاپیا در سطح دنیاست و بیش از یك‌سوم تولید جهانی تیلاپیا را دراختیار دارد.
آبزیان منبع اصلی تامین پروتئین بیش از یك میلیارد نفر در دنیا هستند و این در حالی است كه صید بی‌رویه نه‌تنها یكی از مهم‌ترین تهدیدهای دریاها و اقیانوس‌ها بلكه حتی تهدیدكننده منابع مهم غذایی انسانی هم هست. طبق آمار فائو، نزدیك 90درصد از ذخایر ماهیان دنیا، یا كامل صید شده یا برداشت بی‌رویه از آنها صورت گرفته و این در حالی است كه سرانه مصرف آبزیان در دنیا از دهه 60 میلادی تاكنون، روندی افزایشی داشته و تامین منابع غذایی پایدار دریایی به یكی از اولویت‌های مهم كشورهای مختلف بدل شده است.
كارشناسان شیلات تاكید دارند كه هدف از پرورش تیلاپیا، ایجاد امنیت غذایی در كشور است و نمی‌توان با دیدگاه صرف محیط‌زیستی فقط ممنوعیت ایجاد كرد. تیلاپیا با نزدیك 4 میلیون تن تولید در بیش از 120 كشور دنیا، رتبه دوم تولید جهانی را بعد از كپورماهیان به خود اختصاص داده و كارشناسان شیلات و آبزی‌پروری هم در توجیه پرورش تیلاپیا اغلب به تامین امنیت غذایی از طریق پروتئین دریایی برای اقشار كم‌درآمد اشاره می‌كنند.
اما پرسش این است كه آیا آبزی‌پروری می‌تواند راه‌حل این مشكل باشد؟ چه مسائل دیگری را باید مدنظر قرار داد؟ دغدغه محیط‌زیستی‌ها در این زمینه چیست؟كارشناسان محیط‌زیست و بوم‌شناس‌ها معتقدند كه ورود ناخواسته تیلاپیا از طریق راه‌آب‌های استخرها به رودخانه‌ها، تالاب‌ها و آبگیرها یك تهدید جدی نه‌تنها برای محیط‌زیست بلكه حتی برای معیشت مردم محلی و صیادان است. كارشناسان محیط‌زیست از معیشت مختل شده مردم به واسطه حضور تیلاپیای زیلی در خوزستان می‌گویند و نگران هستند كه نمونه‌های مشابه دیگر در اكوسیستم‌های حساس طبیعت كشور دردسرساز شود.
از طرف دیگر مزیت تغذیه‌ای تیلاپیا هم نسبت به سایر منابع پروتئینی مورد مناقشه است. در حالی كه برخی معتقدند تیلاپیا نسبت امگا ۶ به امگا ۳ بالایی دارد و مصرف آن اشتباه است؛ عده‌ای دیگر علت اصلی مصرف تغذیه‌ای تیلاپیا را تامین پروتئین عنوان كرده و می‌گویند جذب اسیدهای چرب ضروری را می‌توان با مصرف سایر آبزیان جبران كرد.
تیلاپیا، به عنوان یك گوشت ارزان‌قیمت در دنیا شناخته شده و از نظر پروتئین هم غنی محسوب می‌شود حتی این ماهی از نظر چند ویتامین و ماده معدنی مانند سلنیوم، ویتامین ب 12، نیاسین و پتاسیم هم واجد ارزش غذایی بالایی است اما كارشناسان تغذیه می‌گویند كه اگر هدف مصرف‌كننده تامین اسیدهای چرب مانند امگا 3 است، مصرف سالمون وحشی و قزل‌آلا انتخاب‌های سالم‌تر و ایمن‌تری خواهند بود.
در آخرین نشست موافقان و مخالفان تیلاپیا كه حدود یك ماه قبل برگزار شد، دو دیدگاه از جانب كارشناسان شیلات در مورد تیلاپیا مطرح شد كه جای تعمق دارد؛ نخست، تاكید بر استفاده از یك منبع غذایی پایدار كه البته در دنیا هم طرفداران زیادی دارد و دوم، نقش موسسه تحقیقات شیلات در مطالعات و پژوهش‌های انجام شده.
اما موضوع تیلاپیا همواره با چند پرسش جدی روبه‌رو است كه یكی از مهم‌ترین این سوال‌ها به سازمان حفاظت محیط‌زیست برمی‌گردد؛ سازمان حفاظت محیط‌زیست به منظور مواجهه با تهدیدات احتمالی ناشی از حضور گونه‌های مهاجمی مانند تیلاپیا در طبیعت تا به امروز چه تدابیر سختگیرانه‌ای را مدنظر داشته و چه پروتكل‌هایی را اجرایی كرده است؟
تیلاپیای نیل زیر ذره‌بینتیلاپیای معمولی یا موزامبیك با نام علمی «Oreochromis mossambicus» در حال حاضر به عنوان یكی از بدترین گونه‌های مهاجم در دنیا شناخته شده، چراكه از استخرهای پرورش ماهی یا به صورت تعمدی یا حتی به شكل ناخواسته رها شده و توانسته در محیط‌های طبیعی جمعیت‌های پایدار تشكیل دهد. تیلاپیای نیل هم (Oreochromis niloticus) یك ماهی آب شیرین آفریقایی است كه به طور گسترده توسط صنعت‌آبزی‌پروری به زیستگاه‌های مختلف در دنیا معرفی شده و در حال حاضر ردپای حضور آن را می‌توان در هر كشور استوایی سراغ گرفت.
تیلاپیای نیل عمده‌ترین ماهی پرورشی در جهان است كه این روزها نگرانی‌ها در مورد آن بیشتر شده. این گونه در زیستگاه‌های جدید به صورت فرصت‌طلبانه مهاجرت و تولیدمثل كرده و به همین دلیل با گونه‌های بومی رقابت‌های بسیار جدی داشته كه از نظر برخی فعالان محیط‌زیست به شدت نگران‌كننده است.
البته برخی دیگر از كارشناسان هم می‌گویند كه ویژگی تهاجمی بودن در زمان جفت‌گیری بیشتر برای گونه‌هایی مطرح است كه آشیان‌سازی می‌كنند در حالی كه این مساله در مورد تیلاپیای نیل چندان مصداق ندارد چون این گونه آشیان‌سازی نمی‌كند و تخم‌ها را در دهان نگهداری می‌كند. البته در مورد این گونه هم مانند هر گونه غیربومی دیگر، ابتدا باید ارزیابی ریسك در هر استان به تفكیك صورت گیرد تا در صورت موافقت محیط‌زیست، مجوز پرورش محدود و در شرایط ویژه صادر شود.
پروتكل‌های پیشگیرانه چیست؟
به گفته كارشناسان مستقل محیط‌زیست، پروتكل‌های پیشگیرانه سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حفظ اكوسیستم‌های طبیعی از گونه‌های غیربومی و مهاجم مشخص نیست و همین امر نگران‌كننده است، چراكه در استان‌هایی مانند هرمزگان، یك گونه ماهی با نام علمی «Iranocichila hormuzensis» از خانواده سیكلیدها هست كه بومزاد ایران بوده و در آب‌های منطقه حفاظت شده «گنو» واقع در شمال بندرعباس و حتی در بخش‌هایی از استان فارس زیست می‌كند و اگر چنانچه پروتكل‌های پیشگیرانه برای این منظور توسط سازمان محیط‌زیست ارائه نشود، تیلاپیا می‌تواند از لحاظ آشیان اكولوژیك با آن به شدت رقابت كند و درنهایت رقابت منجر به حذف گونه بومی شود. لذا در حال حاضر اصلی‌ترین پرسش كارشناسان مستقل محیط‌زیست و بوم‌شناس‌ها این است كه آیا این تهدیدها هم در كنار این فرصت مدنظر سازمان محیط‌زیست قرار گرفته‌اند یا خیر؟
نظر شما