سلامت نیوز:ابتدای امسال خبر از حفر سومین چاه عمیق برای دسترسی به آب‌های ژرف به‌عنوان منبع آب غیرمتعارف منتشر شد ولی هنوز نتایج علمی برداشت آب 2 چاه قبلی که در منطقه سیستان حفر شده بود، منتشر نشده است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ، در این بین روز گذشته وزیر جدید نیرو اعلام کرد: برداشت آب‌های ژرف با توجه به محدودیت منابع آبی به خصوص در استان‌های شرقی می‌تواند در اولویت باشد.کیفیت منبع آب ژرف به‌نظر برخی‌ مانند آب‌های سطحی ‌یا زیرزمینی است و فقط در عمق بیشتری از زمین قرار دارد و درصورت استحصال می‌توان آن را در شبکه‌های شهری و کشاورزی و در صنعت استفاده کرد.

اما این آب برخلاف انتظار، آب گرانی است و برای استحصال و تصفیه آن هزینه گزافی باید پرداخت.به اعتقاد عده‌ای از موافقان سرمایه‌گذاری در این بخش، هیچ راه دیگری برای ایجاد آب در منطقه ژئوپلیتیک شرق کشور که به‌لحاظ جغرافیایی خشک است و کشور افغانستان حقابه ایران را از رود هیرمند نمی‌دهد، وجود ندارد.

اما در مقابل، کسانی با رویکردهای زیست‌محیطی معتقدند اگر چنین آبی حتی ارزان وجود داشته باشد، باید به‌عنوان منبع آب استراتژیک برای نسل‌های بعد نگه‌داشته شود و به جای برداشت آنها به روش‌‌های دیگر و منابع آب غیرمتعارف سرمایه‌گذاری کرد.آب ژرف معمولا بین واحد‌های سنگی که در گذشته‌های خیلی دور ایجاد شده، قرار دارد. این آب‌ها یا محبوس شده‌اند یا جریان دارند و قابل احیا‌ هستند. منظور از ژرف‌بودن این آب‌ها این است که در عمقی بیشتر از آبخوان‌ها هستند؛ یعنی در عمقی بیش از 500 تا چند هزار متر.رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات زمین‌شناختی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی  می‌گوید: آب‌های ژرف به 2صورت وجود دارد؛ یا در واحد‌های سنگی، در عمق بیش از 500متر به‌صورت محبوس و به اصلاح فسیلی وجود دارند‌ یا از طریق خلل و فرج و درز و شکاف سامانه‌های گسلی با جریان آب کنونی در ارتباط هستند. توجه کنید که فقط نوع دوم قابل احیا‌ست. عملیات حفاری استحصال پمپاژ یک عملیات پرهزینه و پیچیده ‌مانند حفاری برای اکتشافات نفتی است و از همان روش‌ها استفاده می‌شود. از آنجایی که این آب مدت زمان طولانی در معرض اجزای زمین بوده و فاصله طولانی را هم طی کرده، انتظار بر این است که کیفیت این آب چندان مناسب نباشد ولی هنوز نمی‌دانیم و فرضمان بر این است که کیفیت این آب به نسبت آب چشمه‌ها و آبخوان‌ها و آب‌های کارستی چندان مناسب نیست.

ضمن اینکه آب ژرف به‌دلیل اینکه از عمق زیاد استحصال می‌شود، از میزان تغییر حرارت بر حسب ارتفاع در عمق زمین تبعیت می‌کند.او ضمن اشاره به اینکه اطلاعات ما از این آب کم است، می‌گوید: بیشترین اطلاعاتی که از این آب‌ها داریم از 2 طریق به‌دست آمده است؛ یکی استحصال ید از معدن اینچه‌برون در شمال کشور که با حفاری در عمق 800تا هزار متر به‌دست آمده است.

این آب از نوع اول آب ژرف یعنی فسیلی و محبوس شده است‌ و دومی که با نیت اکتشاف حفر شد، در زابل واقع در استان سیستان و بلوچستان به‌دست آمد. نتایج این حفاری اکتشافی هنوز منتشر نشده است تا در معرض دید عموم قرار گیرد.روابط‌عمومی استانداری سیستان و بلوچستان ابتدای سال‌جاری به نقل از نادرقلی ابراهیمی، دبیر ستاد آب و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در نشست خبری حفر چاه سوم استحصال آب ژرف اعلام کرده بود که «2تجربه قبلی در حفر چاه خوب بوده و در نقاط مشابه کوه‌های هندوکش در ارتفاع 2500متر به بالا همین وضعیت وجود دارد. با توجه به بررسی سختی آب در لایه‌های یازدهم به پایین، سختی آب در آب‌های زاهدان 17هزار است که نشان‌دهنده تحول و خبری خوشحال‌کننده است.»اما به اعتقاد مدیرکل دفتر مخاطرات زمین‌شناختی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی، آب ژرف، آب گرانی است.

او می‌گوید: آب شرب، کشاورزی و صنعت ‌مانند محصول کشاورزی قیمت دارد. به غیر از آب‌های سطحی، رودخانه‌ها، چشمه‌ها، قنات‌ها و چاه‌ها به سراغ هر آبی برویم، آن آب چه ژرف باشد، شیرین‌کردن آب دریا باشد، شیرین‌کردن شورابه‌های داخلی کشور باشد یا پساب‌های کشاورزی، صنعتی و شهری باشد، منبع «آب نامتعارف» است.

نامتعارف‌بودن هر کدام از این آب‌ها به‌دلیل استحصال گران، کیفیت پایین و انتقال گران‌قیمت آن است. آب نامتعارف برای اینکه برای استفاده در شرب، صنعت و کشاورزی مناسب شود، هزینه‌های بسیار گزافی دارد، به همین دلیل آب گرانی به‌حساب می‌آید و باید جدای از مسائل زیست‌محیطی ارزیابی دقیقی برای رفتن به سراغ این آب داشت.تصور کسانی که پیشنهاد استفاده از آب‌های ژرف را به‌عنوان منبع متعارف داده‌اند، این است که استحصال این آب در نهایت مقرون‌به‌صرفه خواهد شد، ولی به‌گفته این متخصص، استفاده از آب‌های ژرف بسیار گران است و عملیات چاه‌پیمایی و اکتشاف آن پیچیده و گران است.

توجیه موجود این است که در آن منطقه هیچ منبع آب دیگری نداریم و اقتصادی‌تر آن است که به آب‌های عمیق دست بزنیم.به‌گفته رضا شهبازی، تا‌کنون استرالیا، ‌عربستان و لیبی از آب‌های ژرف خود استفاده کرده‌اند و آب ژرف لیبی و عربستان به‌دلیل بهره‌برداری حداکثری از آب‌های محبوس و فسیلی، تمام‌شده است. او می‌گوید: کارشناسان نمی‌توانند براساس اطلاعات ناقص که در مورد آب‌های ژرف ایران منتشر شده است، اظهارنظر کنند.اما چه زمانی می‌توان به سمت آب غیرمتعارف رفت؟ آن‌زمان که آثار زیست‌محیطی مخرب کمتری داشته باشد؟ رضا شهبازی درباره این موضوع می‌گوید: مجموع آب تجدید‌شونده و در چرخش ایران در 50سال اخیر بسیار کم شده است.

این آب قبلا از 130میلیارد مترمکعب در سال، در بهترین حالت به 100میلیارد مترمکعب در سال رسیده است، این در حالی است که در این زمان علاوه بر افزایش جمعیت، مصارف ما در توسعه کشاورزی و شرب افزایش یافته است. در همین بازه زمانی سرانه 6هزار مترمکعب هر ایرانی به 1500مترمکعب رسیده است. سرانه 1500مترمکعب نیز مرز تنش آبی است. علاوه بر کاهش آورده چرخه آب هیدرولوژیک و افزایش تعداد مصرف‌کننده باید تغییرات اقلیمی را نیز مزید بر علت کم‌آبی دانست. به همین دلیل است که برای حفظ محیط‌زیست باید در مدیریت مصرف منابع آب دقت بسیار داشت و حتی یک قطره آب را هدر نداد؛ به‌خصوص با اولویت صرفه‌جویی در بخش کشاورزی.

چون 90درصد منابع آبی در این بخش استفاده می‌شود و صرفه‌جویی 10درصدی در این بخش معادل کل آب مصرفی در بخش شرب و صنعت است.استفاده از منابع آبی نامتعارف زمانی معنا دارد که هیچ راه دیگری نداشته باشیم. رضا شهبازی می‌گوید: اگر با همین روش ادامه دهیم و سوءمدیریت در مصرف منابع آب داشته باشیم، به ناچار به سراغ منابع آب نامتعارف خواهیم رفت. استفاده از برخی منابع نامتعارف مانند پساب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی نیز ضروری و حتمی است و اگر تاکنون سراغ آن نرفته‌ایم، ناشی از کاهلی است.

اما به‌دلیل شایع‌بودن در دنیا و کمبود آب به ناچار باید به سمت استفاده از آب‌شیرین‌کن‌‌ها برویم. کشورهای جنوب خلیج‌فارس منابع آبی ندارند که به سراغ آب‌شیرین‌کن‌ها رفته‌اند، ولی ما منابع قابل مدیریت داریم و اگر به سمت آب‌شیرین‌کن برویم، به‌دلیل سوءمدیریت است.به‌گفته او، استفاده از آب‌های ژرف اگرچه در چشم‌اندازی دورتر قرار دارد ولی سوءمدیریت می‌تواند ما را ناگزیر به استفاده از آن کند.هم‌اکنون ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین میزان فرونشست را تجربه می‌کند.

دلیل بروز فرونشست در کشور نیز استفاده بی‌اندازه از منابع آب زیرزمینی است. مسعود امیرزاده، دبیر کارگروه آب و انرژی شبکه تشکل‌های زیست‌محیطی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: استفاده از آب‌های ژرف موضوعی است که بارها حتی خارج از اراده وزارت نیرو مطرح شده و بودجه‌هایی برای تحقیق در مورد آن اختصاص یافت. اما هنوز نتایج اکتشافات تحقیقی منتشر نشده است.

اینکه منابع آب ژرف ایران تا چه حد پایدار است و آیا محدودیتی دارد، جزو مجهولات است. اما باید به 2نکته ‌توجه کرد؛ اگر قرار است نسل کنونی هرگونه منبع استراتژیک را استحصال و مصرف کند، تکلیف نسل بعد چه خواهد شد؟ کما اینکه ذخایر استراتژیک از منابع آب زیرزمینی در سال‌های اخیر استفاده کرد و منجر به ایجاد فرونشست در دشت‌های ممنوعه شد و اکنون به یکی از اصلی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی کشور تبدیل شده است.

به‌گفته او، دستکاری در طبیعت تبعاتی دارد که در آینده خود را نشان می‌دهد. فرونشست‌هایی که ناشی از کاهش دبی آب‌های سطحی است، ارتباط مستقیمی با برداشت منابع آب زیرزمینی دارد. در گذشته ارتباط این دو به‌خوبی دیده نشد و بی‌پروا به آن دست‌درازی شد. در نتیجه هم‌اکنون علاوه بر فرونشست‌ها شاهد کاهش پوشش گیاهی به‌خصوص در زاگرس هستیم که ناشی از بهره‌برداری بی‌اندازه از منابع آبی زیرزمینی است.

اگر منبعی به‌نام آب ژرف را که در مکانیسم پیچیده طبیعت کارکرد اثرگذاری دارد با همین روش استفاده کنیم، در لایه‌های بالایی اثر مخرب آن را خواهیم دید. بهره‌برداری از آب‌های ژرف مثل رویاهای ژرف و فقط دکانی برای بودجه‌خواری است. این پروژه‌ها ما را از مدیریت صحیح مصرف منابع آبی دور ‌کرده و توهم پرآبی ایجاد می‌کند.