سلامت نیوز: رئیس مرکز حفاظت فک خزری ایران: مشخص است که در عمق دریا و با فاصله از ساحل برای فک‌ها اتفاقی افتاده است. مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌های دریایی: لاشه‌های جمع‌آوری شده در سلامت کامل بودند و حتی کاهش وزن نداشتند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، پنج‌شنبه گذشته، لاشه یک فک در جویبار پیدا شد. یکی دو روز قبل از آن هم سه لاشه دیگر در فریدونکنار و نور. سرجمع تعداد لاشه‌هایی که به ساحل رسیده 14 عدد است؛ سه تا 4 برابر متوسط تلفات فک خزری در سال‌های گذشته. مدیرکل محیط زیست مازندران می‌گوید این تلفات «غیرعادی» است. اکنون دو احتمال روی میز سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد؛ مرگ بر اثر مانور نظامی یا مسمومیت حاد ناشی از یک آلودگی شدید. از بین این دو، بخش حیات وحش محیط زیست مازندران بیماری را محتمل می‌داند و مرکز حفاظت از فک‌های خزری، مانور نظامی.
فصل صید شروع نشده و گردشگری دریایی هم به دلیل شرایط کرونایی بی‌رونق است. این یعنی از بین چهار احتمالی که در سال‌های گذشته درباره مرگ فک‌های خزری مطرح بوده، دو احتمال خط می‌خورد. حالا مسئولان سازمان حفاظت از محیط زیست و فعالان این عرصه فقط درباره دو گزینه تردید دارند؛ مرگ این پستانداران دریایی یا بر اثر فعالیتهای نظامی رخ داده، یا به علت مسمومیت.
اولین بار، دو روز پیش حسینعلی ابراهیم‌کارنامی، مدیرکل محیط زیست مازندران این خبر را اعلام کرد. او گفته بود: «از ابتدای سال جاری شاهد تلفات غیرعادی فک‌ها در سواحل دریای خزر در استان مازندران هستیم که تاکنون تعداد آنها به چهارده قلاده رسیده است. تلفات فک‌های خزری در شرایطی اتفاق افتاد که متوسط تلفات در سال‌های گذشته سه تا چهار قلاده و عمدتا ناشی از صدمات فیزیکی و گرفتار شدن در تورهای صیادی بوده است.» به گفته ابراهیمی کارنامی با هماهنگی انجام شده با معاونت دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، قرار است تیمی متشکل از متخصصان سازمانی برای بررسی و اظهار نظر درباره علت تلفات و ارائه راهکارهای اجرایی در کنترل تلفات به منطقه اعزام شوند.
ممنوعیت صید فک از سال 97
جمعیت کوچکترین عضو خانواده فک‌های دنیا در سال‌ها اخیر کاهش چشمگیری داشته و در طول سه دهه از یک میلیون به زیر صدهزار رسیده است؛ مسئله‌ای که اولین و مهم‌ترین دلیلش صید بی‌رویه آن در کشورهای واقع در سواحل شمالی و شرقی دریای خزر بود. از سال 1397 اما این صید ممنوع شد. پروین فرشچی، عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامی و معاون پیشین محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به «پیام‌ما» می‌گوید: «حدود 18 هزار فک خزری سهمیه صید داشتند ولی با تلاش‌هایی که شد از سال 1397 با همکاری کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی (CMS)، فک خزری در ضمیمه دو گذاشته شد و بر اساس آن صدور مجوز برای صید برداشته شد.»
فک خزری یک گونه پستاندار دریایی کمیاب است که فقط در دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن مانند ولگا و اورال در روسیه یافت می‌شود. این گونه که ساحل‌نشینان به آن «سگ آبی» هم می‌گویند، چند سالی است که در آخرین رده‌بندی جانوران در خطر نابودی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) به عنوان یک گونه در خطر انقراض جهانی معرفی شده.
تلفات اخیر نشان می‌دهد که در مدت کمتر از یک ماه به اندازه چهار سال از جمعیت فک‌های خزری کم شده است. این تلفات بیشتر در ناحیه غربی سواحل دریای خزر بوده و بیشترینِ آن در هفته گذشته رخ داده است. داوود میرشکار، مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌های دریایی و سواحل دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست به «پیام ما» می‌گوید: «بیشترین تلفات را در سواحل دو استان مازندران و گیلان داشتیم و شروعش از دو هفته قبل بود. به طوری که در هفته اخیر لاشه 5 فک در مازندران و ۳ فک در سواحل گیلان یافت شد.» میرشکار با توجه به گزارش‌هایی که از سازمان‌های مردم‌نهاد دریافت کرده، معتقد است که علت اصلی مرگ فک‌ها مانور نظامی است:«همکاران ما در سمن‌های استان‌های شمالی احتمال مانور نظامی را مطرح کردهاند. لاشه‌هایی که محیط‌بانان و سازمان‌های مردم‌نهاد جمع‌آوری کردهاند، در سلامت کامل بودند و حتی کاهش وزن هم نداشتند، همین مسئله احتمال بیماری را کمرنگ و مانور نظامی را پررنگ‌تر می‌کند.» او معتقد است قوی‌ترین احتمال در شرایط فعلی مانور نظامی است و مسمومیت حاد و شدید به دلیل وجود ماده‌ای در آب احتمال دیگر است.
به گفته میرشکار احتمال دارد فک‌ها به دلیل مانور مشترک آذربایجان، ترکیه و پاکستان از بین رفته باشند. پروین فرشچی، معاون پیشین محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست هم می‌گوید: «احتمال دارد این تلفات به علت مانورهای نظامی اخیر باشد.»
اداره حیات وحش مازندران: بیماری عامل مرگ فک‌ها بوده
با اینکه مدیر کل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌های دریایی و سواحل دریایی احتمال مرگ فک‌ها به دلیل بیماری را ضعیف می‌داند، بیماری، محتمل‌ترین گزینه از نظر بخش حیات وحش اداره کل محیط زیست استان مازندران است. ظهر دیروز کوروس ربیعی، رئیس اداره حیات وحش محیط زیست مازندران به مهر گفته است: «به نظر می‌رسد فک‌ها در اثر عوامل بیماری در دریا تلف شده و لاشه فک‌ها پس از چند روز به ساحل منتقل شده. تلفات فک‌ها ناشی از صدمات فیزیکی و افتادن در تور نیست و برای نمونه‌برداری نیاز به آن داریم که یک یا دو روز از مرگ فک گذشته باشد.»
امیر صیاد شیرازی، رئیس مرکز حفاظت فک خزری ایران اما معتقد است احتمال بیماری به دو دلیل کم رنگ است؛ گذشت بیش از یک هفته از مرگ و ناممکن بودن انجام آزمایشات دقیق سم‌شناسی و دلیل دوم نبود هرگونه علائم ضعف و کاهش وزن در حیوان. او به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «چون از زمان مرگ مدتی گذشته، خیلی از بررسی‌ها را نمی‌توان انجام داد. از این لاشه‌ها می‌توان نمونه ژنتیکی گرفت که زیاد به درد تشخیص علت مرگ نمی‌خورد. البته از بعضی لاشه‌هایی که کمتر فاسد شده بودند نمونه‌های سم‌شناسی گرفته شده. طبق شنیده‌ّ‌ها چندین لاشه هنوز روی دریا هستند که ما منتظریم تا به مرور با امواج به ساحل برسند. یک تیم گشت به این مناطق فرستاده شده تا کارهای اکتشافی انجام و نمونه‌های جدید جمع‌آوری شود و بتوانیم از چند لاشه تازه تلف‌شده نمونه‌گیری کنیم تا بفهمیم آیا بیماری شایع شده یا نه.
در نهایت با توجه به گذشت بیش از یک هفته از زمان مرگ این لاشه‌ها و تجزیه آنها ما فقط دو، سه نمونه برای آزمایش مخصوص سم‌شناسی داریم که البته چندان هم قابل اتکا نیستند.» از دید رئیس مرکز حفاظت فک خزری ایران، محتمل‌ترین احتمال فعالیتهای نظامی است: «لاشه‌هایی که به ساحل آمدند همه بیش از یک هفته تا ده روز از مرگشان گذشته بود و این شک ما را به فعالیت نظامی بیشتر می‌کند؛ چون اگر بیماری عامل مرگ باشد در یک دوره‌ای حیوان ضعیف می‌شود و توانایی شکار ندارد و به مرور به دلیل ضعف جسمانی به ساحل می‌آید، اما این لاشه‌ها هیچ کدامشان در ساحل تلف نشدند و مشخص است که اتفاقی در عمق دریا با فاصله از ساحل برایشان افتاده است. به هر حال ما پیگیر هستم و در این هفته قرار شده گشت دریایی در منطقه فریدونکنار و بابلسر داشته باشیم چون گزارشاتی داشتیم که تعدادی لاشه در آن عمق است. باید لاشه‌های تازه پیدا کنیم و بعد از نمونه‌بردای به دانشگاه تهران بفرستیم و با همکاران در بخش سم‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران نمونه‌ها را بررسی کنیم. به هر حال مسمومیت خاص یکی از گزینه‌های احتمالی است اما ما همچنان فکر می‌کنیم که بحث فعالیتهای نظامی احتمال قوی‌تری است.»
در روزهای گذشته لاشه فک‌ها به ساحل آمده و خبری از تلف شدن هیچ حیوان دیگری در این نقطه منتشر نشده. شیرازی در پاسخ به این سوال که اگر مانور نظامی عامل مرگ بوده چرا لاشه آبزی دیگری به ساحل نیامده، می‌گوید: «اینکه تلفاتی از گونه‌های دیگر در ساحل دیده نشده، می‌تواند به این دلیل باشد که انفجار در عمق زیاد و در فاصله زیاد از ساحل اتفاق افتاده. این انفجار باعث مرگ ماهیها و فک شده اما فک‌ها به دلیل چربی ضخیمی که روی پوستشان دارند، روی آب می‌مانند و به ساحل می‌آیند اما ماهیها به کف دریا می‌روند.»
گزارشی از تلفات فک در سایر کشورها نداشتیم
با وجود تلفات 14 فک در ساحل خزر و بیشتر در منطقه جویبار و فریدونکنار، هیچ گزارشی مبنی بر تلفات دیگر در سایر کشورهای حاشیه دریای خزر وجود ندارد.
نتایج گزارش تحقیقاتی مرکز حفاظت فک خزری ایران هم تایید می‌کند که هیچ تلفاتی به صورت منسجم در سایر کشورها نبوده. شیرازی در این ارتباط می‌گوید: «من در چند روز گذشته از همکارانی که در در زمینه حفاظت از فک خزری فعال هستند، پرس‌و‌جو کردم و گزارشی مبنی بر تلفات خاص بدین صورت که در ایران بوده، نداشتیم. جسته و گریخته یکی، دو مورد تلفات در برخی محل‌ها پیدا شده ولی اینکه در یک منطقه کوچک مثل آنچه در ایران روی داده، گزارش تلفات نداشتیم. همین موضوع نیز شکّمان به بیماری را کمتر کرده. البته به دنبال لاشه تازه هستیم تا این موضوع را بررسی کنیم، ولی فعلا از کشورهای دیگری مثل ترکمنستان، قزاقستان و روسیه گزارش تلفات نداشتیم.» اگرچه این اواخر گزارشی مبنی بر تلفات فک‌های خزری ثبت نشده، ۹ ماه قبل لاشه نزدیک به 170 فک در سواحل روسیه پیدا شد.
سال قبل نیز 300 فک خزری در حوالی منطقه داغستان روسیه کشف شد. مدیر کل دفتر حفاظت از زیست‌بوم های دریایی و سواحل دریایی می‌گوید: «بعد از اینکه اخبار تلفات فک‌ها در داغستان به دست ما رسید از طریق وزارت خارجه نامه‌ای به وزارت روسیه داشتیم و استعلام گرفتیم. پاسخ آنها نیز نشت گاز طبیعی در اعماق دریا به دلیل زلزله بوده و به ما اعلام شده که این اتفاق سالانه در آن نقطه می‌افتد و طبیعی است.»
نظر شما