پدیده گرد و غبار دیگر مهمان ناخوانده نیست چون چند سالی است که گریبانگیر کشور شده و استان های زیادی را با مشکل مواجه کرده است، به اعتقاد کارشناسان عوامل طبیعی و انسانی در بروز و شدت این پدیده دخیل هستند چون مصرف بی رویه منابع آبی و خشک شدن تالاب ها و رودخانه ها آنها را به کانون گرد و غبار تبدیل کرده است، همچنین رها کردن زمین های کشاورزی به علت کم آبی در کشورهای همسایه هم بر این موضوع دامن زده است.

ستاد ملی مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست در راستای وظایف خود در گام اول اقدام به شناسایی کانون های گرد و غباری داخلی و خارجی کرده است که با بررسی های صورت گرفته حدود ۳۴.۶ میلیون هکتار کانون غبار خیز داخلی شناسایی شد که از این میزان وسعت حدود یک میلیون و ۴۶۰ هزار هکتار مربوط به بستر تالابی است.

بررسی ها نشان می دهد که از این ۳۴.۶ میلیون هکتار حدود ۱۷ درصد آن با شدت زیاد و خیلی زیاد است که در استان های مختلف متفاوت است، همچنین محاسبات نشان داد که از این وسعت سالانه حدود ۴.۲۳ میلیون تن غبارخیزی داریم و این یعنی از بین رفتن توان زایش و باروری خاک که با ادامه این روند ضربه زیادی به بخش کشاورزی وارد خواهد شد.

حدود ۳۴.۶ میلیون هکتار کانون غبار خیز داخلی شناسایی شد که از این وسعت سالانه حدود ۴.۲۳ میلیون تن غبارخیزی داریم، همچنین ۳۰۰ میلیون هکتار از کشورهای اطراف ما کانون گرد و غبار دارند. البته در این میان منشاء گرد و غبار فقط داخلی نیست بلکه با مطالعات صورت گرفته مشخص شد که ۳۰۰ میلیون هکتار از کشورهای اطراف ما کانون گرد و غبار دارند که قسمت عمده آن به همراه جریانات جوی به سمت کشور ما گسیل می شود، در واقع از شمال شرق کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، افغانستان،  پاکستان و از سمت جنوب،  جنوب غرب و غرب کشورهای عراق، سوریه، عربستان و اردن هستند که با توجه به فصل های مختلف گرد و غبار آنها به سمت کشور ما می آید.

حال دوباره از روز جمعه ۱۹ فروردین ماه توده گرد و غباری از کشور عراق وارد ایران شد و غرب و مرکز کشور را تحت تاثیر قرار داد و به مرور ۲۵ استان از جمله تهران، البرز، کرمانشاه، ایلام، زنجان و کردستان را تحت تاثیر قرار داد و حتی شاخص آلودگی هوا در تهران به مرحله خطرناک رسید.

داریوش گل علیزاده در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا درباره گرد و غبار اخیر در کشور گفت: منشاء گرد و غبار چند روز اخیر کشور کانون هایی در منطقه و اراضی بین شرق سوریه، غرب عراق و همچنین اردن و عربستان است، از آنجایی که بین ایران و عراق اختلاف دمایی وجود دارد و عراق گرمتر از ایران است باد ایجاد می شود که عمودی است و موجب خیزش گرد و غبار می شود و ذرات معلق کمتر از دو میکرون و ۱۰ میکرون را از سطح زمین جدا و به سمت کشور ما منتقل می کند.

وی افزود: در چند روز  اخیر باد نسبتا شدیدی رخ داد که موجب شد تا بیشتر استان های غربی از جمله کرمانشاه، ایلام، زنجان، کردستان، البرز و تهران تحت تاثیر پدیده گرد و غبار قرار گیرند که چند روزی ادامه داشت و مشکلات زیادی برای این استان ها به وجود آورد.

وی ادامه داد: در استان هایی که درگیر گرد و غبار بودند کارگروه اضطرار بر اساس اعلام سازمان هواشناسی تشکیل شد که وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت محیط زیست هم به عنوان دبیر این کارگروه ها فعال هستند و هر استانی بر اساس گزارش سازمان هواشناسی و شرایط استان تصمیماتی را در کارگروه اخذ کردند که بر اساس تبصره ۳ قانون هوای پاک جزو اختیارات این کارگروه اضطرار است بنابراین اگر تفاوتی در نوع تصمیمات وجود دارد برای این است که هر استانی بنا به شرایط خودش تصمیم گرفته و سازمان حفاظت محیط  زیست هیچ دخالتی در این زمینه نداشته و تصمیمات بر عهده استانداران در قالب این کارگروه بوده است.

گل علیزاده گفت: بر اساس گزارش سازمان هواشناسی از دیروز شاهد کاهش گرد و غبار نسبت به روزهای پنج شنبه و جمعه هستیم و شرایط بهتر شده است حتی پیش بینی بارش کم و زیاد را هم در برخی استان ها کرده اند، شاخص های ایستگاه های پایش آلودگی هوا هم نشان می دهد که غلظت ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون کاهش یافته است.

وی اظهارداشت: این کانون های گرد و غباری سالها است که وجود دارد و با توجه به خشکسالی و کم آبی که چند سال اخیر اتفاق افتاد هم تشدید شده اند و هم تعدادشان افزایش یافته است، در واقع اراضی کشاورزی رها شده در آن کشورها منبع گرد و غبار هستند که یکی از دلایلش هم احداث سد ایلیسو در ترکیه است که بر روی ورودی دجله و فرات زده شده است.

وی افزود: ۱۸ سد بر روی دجله و فرات ساخته شده که از این تعداد ۱۴ سد بر روی دجله و ۸ سد بر روی فرات بسته اند و حقابه زیست محیطی این مناطق را کاهش دادند، البته همه مشکل این نیست شاید هم با همان مقدار آبی که جاری می شود می شد یک سری اقدامات را انجام داد و بخشی از اراضی را زیر کشت برد اما شرایط آن کشور فعلا به گونه ای است که بخش زیادی از اراضی کشاورزی رها شده اند.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکید کرد: اگر اقدام جدی در قالب دیپلماسی انجام نشود و نهادهای بین المللی الزاماتی که در این زمینه وجود دارد را رعایت نکند و در مقابل اگر همیشه این بادها را داشته باشیم قطعا در این فصول همواره شاهد توفان های گرد و غبار خواهیم بود.

وی ادامه داد: قبلا سند ملی منطقه ای گرد و غبار تهیه شده که در قالب آن یک سری برنامه ریزی ها و هماهنگی ها انجام شده بود که قرار بود با کمک فنی ایران اقداماتی در عراق انجام دهیم که متاسفانه این اقدامات انجام نشد و نیاز است جدی تر به این موضوع فکر شود تا بتوانیم آسیب ها و خسارات بهداشتی و اقتصادی ناشی از وقوع توفان ها را به حداقل برسانیم.

گرد و غبار سلامت، محصولات کشاورزی، زادآوری گونه های گیاهی، فعالیت های زنبورداری، پروازها و منابع آبی را تحت تاثیر قرار می دهد. گل علیزاده اظهار داشت: گرد و غبار علاوه بر اینکه بر روی سلامت مردم اثر می گذارد و اثر روحی و روانی نیز دارد، همچنین بر روی محصولات کشاورزی تاثیر سوء زیادی بر جای می گذارد، زادآوری گونه های گیاهی را تحت تاثیر قرار می دهد و بر فعالیت هایی مانند زنبورداری اثر سوء می گذارد، اختلال در پروازها، تاثیرات سوء بر تاسیساتی مانند نیروگاه ها، اثر بر آب شرب و بالا رفتن مصرف آب برخی دیگر از خساراتی است که گرد و غبار به کشور وارد می کند.

وی گفت: در حال حاضر نمی شود با این پدیده مقابله کرد چون زمانی که توفان ایجاد می شود شرایط در کوتاه مدت خیلی در اختیار کشور ما نیست اما می شود آسیب ها را به حداقل رساند، یکی اینکه سازمان هواشناسی به موقع هشدارها را صادر کند تا اگر تمهیداتی لازم است انجام شود و مردم کمتر آسیب ببینند، مراعات بهداشتی را به حداقل برسانند، همچنین برنامه هایی که باید در کشورهای کانون گرد و غبار  انجام شود از طریق احیاء به صورت کشت زراعی، بوته کاری  و در نهایت تثبیت خاک توسط مالچ های بیولوژیک انجام شود، این تجربه در دو کشور کره و ژاپن اتفاق افتاد به طوری که این دو کشور از بیابان های مغولستان و چین آسیب می دیدند که تحت عاملیت این دو کشور با کمک های فنی نهادهای بین المللی کانون ها و چشمه های گردو غبار را مهار کردند و مقدار انتشار را به حداقل رساندند، البته ما علاوه بر اینکه مشکلات فرامرزی داریم کانون های داخلی هم داریم که مستعد گرد و غبار هستند به طوری که بخشی از استان های ما متاثر از گرد و غبار داخلی بودند که باید هر چه سریعتر مدیریت شوند.