حدود دو سال پیش، انوشیروان محسنی‌بندپی استانداروقت تهران در جلسه مدیریت بحران پایتخت اعلام کرد: تهران روزی یک میلی‌متر نشست می‌کند و باید هر چه سریع‌تر نسبت به پاک‌کردن سفره‌های زیرزمینی اقدام شود همچنین شن‌چاله‌ها باید هر چه زودتر شناسایی و با رعایت موارد ایمنی، خطرپذیری آنها را به حداقل برسانیم تا کمک شود از طریق برخی از کانال‌ها آب به سمت دشت‌هایی که فرونشست دارند هدایت کنیم.

بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است از فرورریزش و یا نشست سطح زمین که به علت های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین گفته‌می‌شود. عوامل متعددی باعث ایجاد این پدیده می‌شود.  از جمله این پدیده‌ها آب شدگی یخ‌ها، حرکت آرام زمین، خروج گدازه و عملیات انسانی نظیر معدن کاری یا برداشت آب زیرزمینی و نفت است.

تهدید فرونشست زمین به بیخ گوش تهران

سال گذشته نیز رضا شهبازی، مدیرکل وقت دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی ایران در رابطه با فرونشست زمین در اطراف تهران هشدار داد و گفت: تهدید فرونشست زمین به بیخ گوش تهران رسیده است. به گفته وی، این روندی است که از دو دهه پیش توسط این سازمان رصد می‌شود و اکنون احتمال گسترش آن در استان‌های شمالی ایران نیز هست.

به گفته کارشناسان، فرونشست در کشور یک موضوع ملی و اتفاقی است که در حال حاضر در اغلب دشت‌های کشور در حال رخ دادن است و به لحاظ آنکه در برخی از مناطق شهری، این موضوع پدید آمده و آسیب‌ها و خسارت‌هایی نیز به دنبال داشته، مورد توجه قرار گرفته است و در حالی که از سال‌ها پیش موضوع فرونشست با شروع خشکسالی از یک‌سو و برداشت آب‌های زیرزمینی از سوی دیگر تشدید شده بود.

تهران از جمله شهرهایی است که خطر فرونشت آن را تهدید می کند البته برخی کارشناسان هم معتقدند: این تصور که فرونشست در تهران باعث خواهد شد همه ساختمان‌ها داخل زمین فروروند، افسانه‌ای بیش نیست.

تهران سالی ۲۴ سانتی‌متر «فرونشست» می‌کند

 علی بیت اللهی، رئیس بخش زلزله و فرونشست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اخیرا اعلام کرد: در پی کاهش آب‌های زیرزمینی، فرونشست رخ می‌دهد؛ وقتی آب بین لایه‌های زمین را می کشیم، این لایه‌ها روی هم می‌خوابند و در پی آن، لایه‌های فوقانی نیز آرام آرام نشست می‌کند.

وی افزود: به طور متوسط در ۵۰ سال اخیر در هر سال بین نیم تا یک متر سطح آب‌های زیرزمینی کاهش یافته است.متأسفانه در سال جاری آبی در مقایسه با سال‌های آبی اخیر، ۱۵ تا ۲۰ درصد ورودی کمتری به منابع آب‌های زیرزمینی داریم.

رئیس بخش زلزله و فرونشست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی خاطر نشان کرد: در حال حاضر فرونشست تهران به سالانه ۲۴ سانتی متر رسیده است. نتایج تشدید پدیده فرونشست ممکن است در تخریب زیرساخت‌های حمل و نقلی، ساختمان‌ها و بسیاری از سازه‌های دیگر، «نمود» پیدا کند.

فرونشست های بزرگراه آزادگان از لحاظ زمین شناسی بررسی می شود

 مدتی پیش خبر فرونشست در بزرگراه آزادگان مطرح شد که سید محمد فیاض، سرپرست اداره کل هماهنگی فنی و عمرانی مناطق و سازمان های شهرداری تهران اعلام کرد: فرونشست های بزرگراه آزادگان و محله خزانه در محدوده منطقه 16 ضمن حفر گمانه های ژئوتکنیکی بررسی خواهد شد.

وی افزود: موضوع فرونشست ها در محدوده منطقه 16 با کارشناسان سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران مطرح شده و به زودی ضمن حفر گمانه های ژئوتکنیکی مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار خواهد گرفت.

سرپرست اداره کل هماهنگی فنی و عمرانی مناطق و سازمان های شهرداری تهران، سرپوشیده سازی کانال جمع آوری و هدایت آبهای سطحی محدوده خیابان فدائیان اسلام را از دیگر ضرورت های عمرانی منطقه 16 دانست و خواستار تسریع اجرای این عملیات توسط شرکت خاکریزآب شد. 

لزوم پیگیری پدیده فرونشست‌ زمین از طریق شورای عالی استان‌ها

حجت الاسلام محمد آقامیری، عضو شورای شهر تهران درباره موضوع فرونشست در پایتخت گفت: در سلسله نشست‌هایی تخصصی با سایر دستگاه‌های مرتبط، پدیده فرونشست را تا قانونی شدن از طریق شورای عالی استان‌ها پیگیری می‌کنیم.

وی افزود: سلسله جلسات مربوط به فرونشست در کمیته عمران و زیرساخت شورای اسلامی شهر تهران برگزار شده است.در ادامه برگزاری جلسات تخصصی مربوط به بررسی وضعیت پدیده فرونشست در تهران،  جلسه‌ای در این خصوص با حضور اساتید دانشگاه خواجه نصیر و نمایندگانی از شرکت مدیریت منابع آب ایران، اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، شرکت توسعه خدمات مهندسی منابع آب و خاک کشور و مدیر طرح ایجاد و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور در محل ساختمان شورای اسلامی شهر تهران  برگزار شد.

این عضو شورای شهر تهران گفت: مقرر شده با استفاده از نظر تمامی دستگاه‌ها و متخصصان، این موضوع نهایتا از طریق شورای عالی استانها به صورت قانون درآمده و به مرحله اجرایی برسد.  

وی گفت: در جلسه اخیر جهانشاهی نماینده اداره کل محیط زیست شهرداری تهران در بیان مهمترین دغدغه‌های زیست‌محیطی ناشی از فرونشست به از بین رفتن آبخوان‌ها و سفره‌های زیرزمینی، وقوع سیل و به دنبال آن تهدیدات کشاورزی و کاهش تنوع زیستی اشاره کرد.

5 استان بحرانی به لحاظ فرونشست/سالیانه ۴۴ میلیارد مترمکعب نفوذ آب به درون زمین داریم

وی افزود: همچنین، فاضلی و صفارزاده نمایندگان شرکت مدیریت منابع آب ایران در خصوص پدیده فرونشست، افزایش برداشت از آب زیرزمینی را مهمترین علت وضعیت فعلی دانسته و اشاره کردند که استانهای تهران، فارس، اصفهان، خراسان رضوی و قم به لحاظ افت سطح آب زیرزمینی در وضعیت بحرانی قرار دارند. براساس آمار متوسط ۴۵ ساله در کشور، سالیانه ۴۴ میلیارد مترمکعب نفوذ آب به درون زمین داریم و در عین حال از این منابع حدود ۵۴ میلیارد مترمکعب برداشت می شود که این امر باعث شده کسری مخازن به حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب (بصورت تجمعی ۵۰ ساله) برسد و این کسری دلیل اصلی ایجاد فرونشست در کشور است.

متاسفانه برخی فرونشست با فروریزش را اشتباه می‌گیرند

درباره موضوع فرونشست در پایتخت به سراغ علی نصیری رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران رفتیم. وی در این باره به خبرنگار فارس گفت: موضوع فرونشست با فروریزش دو مقوله متفاوت است که متأسفانه این دو را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند.فرونشست وسیع و چندین هکتار را در برمی‌گیرد در صورتی که فروریزش بسیار محدود و منطقه‌ای است.

فرونشست از سمت جنوب غرب تهران/ شمال تهران فرونشستی نداریم

وی با اشاره به اینکه بر اساس بررسی‌های انجام شده سالانه میانگین حدود 15 سانتی‌متر تهران البته محدوده‌های منتهی به تهران در مسیر جنوب و جنوب‌غرب دچار فرونشست می‌شوند و این مسأله هیچ ارتباطی با فرونشست در خیابان‌ها در سطح پایتخت نداشته است.

دلایل فرونشست و فروریزش چیست؟

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ادامه داد: برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به صورت وسیع و حفر چاه‌های غیرمجاز از جمله دلایل فرونشست محسوب می‌شود که نه تنها تهران بلکه بسیاری از شهرهای دیگر درگیر معضل فرونشست شده است و این مسأله معضل 10 سال آینده محسوب می‌شود.اینکه یک خیابان پایین رود و فروریزش کند یا به دلیل فعالیت‌های انسانی مانند اقدامات عمرانی انجام گرفته و یا فرسودگی زیرساخت‌ها مانند فرسودگی لوله آب ترکیدگی آن سبب بروز فروریزش می‌شود مانند حادثه شهران که مشخص شد فروریزش بوده است همچنین گودبرداری‌های غیراصولی می‌تواند سبب فروریزش شود و در واقع بحث‌های طبیعی دلیل فروریزش نیست.

نصیری با اشاره به اینکه فرونشست در خاک‌های آبرفتی و نه در قسمت‌های کوهستانی ایجاد می‌شود گفت:‌بر همین اساس شمال تهران نمی‌تواند دچار فرونشست شود ولی مناطق جنوب به سمت جنوب‌غرب از سمت دشت‌ها و بیابان‌ها خطر فرونشست آن را تهدید می‌کند.

شهرداری تهران به تنهایی مسؤول مقابله با فرونشست نیست 

وی گفت:‌شهرداری تهران به تنهایی مسؤول مقابله با فرونشست نیست و این موضوع یک مسأله فرابخشی است و حدود 13 دستگاه مسؤولیت مقابله با آن دارد. طی جلساتی که با دستگاه‌های مختلف انجام گرفته مصوباتی حاصل شده که باید اقدامات لازم جهت اجرایی شدن آن انجام گیرد و اعتبارات نیز اختصاص یابد.

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران گفت:‌در سال جدید هم برنامه‌هایی در دستور کار خواهد بود و ان‌شاءالله نتایجی حاصل خواهد شد.

خطر فرونشست زمین، تهران و بسیاری از شهرها را تهدید می‌کند. هرچند به گفته مسوولان این خطر برای امروز و ماه‌های آینده نیست ولی معضل قطعی 10 ساله آینده محسوب می‌شود که باید فکری عاجل و جامع برای آن کرد و حالا باید منتظر ماند و دید تصمیم مسوولان و نهادهای مربوطه برای مقابله با این پدیده در سال جدید چگونه خواهد بود؟