به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد،علی سلاجقه، روز چهارشنبه در حاشیه نشست هفتگی هیات دولت، خبر داد که قرار است طی هفته جاری، معاون رییس‌جمهوری عازم کشورهای امارات، ترکیه و کویت شود و برای نشست وزرای محیط‌زیست که 21 تیر ماه برگزار خواهد شد زمینه‌سازی کند و البته یکی از موضوعات مورد بحث با همسایگان ترک در این سفر، مساله ریزگردها در ایران خواهد بود.
طی سه ماه گذشته، هر دو کشور همسایه شرقی ترکیه؛ عراق و ایران، روزهای سختی را بابت وقوع توفان‌های بی‌سابقه گرد و خاک سپری کردند به گونه‌ای که در هر دو کشور روزهای بی‌شمار، علاوه بر کاهش شدید دید غیرمسلح و تاثیرات زیانبار اقتصادی و اجتماعی در فعالیت‌های جاری و روزمره دولت‌ها، کیفیت وضعیت هوای شهرهای جنوب، غرب و مرکز هر دو کشور در نزدیکی مرز مشترک با ترکیه، در شرایط خطرناک قرار گرفت.
خیزش گرد و خاک در ایران از نیمه فروردین ماه امسال چنان شدید بود که در برخی روزها حتی استان‌های شمالی هم تحت تاثیر قرار گرفتند و هوای این خطه هم ناسالم و آلوده به گرد و خاک اعلام شد، علاوه بر آنکه شدت آلاینده‌ها در تهران طوری بود که فقط ظرف 60 روز، تهران دو بار در اولین ردیف آلوده‌ترین شهرهای جهان ایستاد.
به سبب شدت گرفتن تاثیرات جبران‌ناپذیر این میزان از آلودگی هوا که در سال‌های گذشته هم بی‌سابقه بوده، دو هفته قبل رییس‌جمهوری دستور داد که با تکیه بر روابط دیپلماتیک، معضل آلودگی هوای کشور هر چه سریع‌تر حل شود. قرار است ۲۱ تیر ماه امسال، نشست وزرای ۱۵گانه محیط‌زیست کشورهای همسایه درباره مسائل مختلف و از جمله خیزش گرد و خاک و شدت گرفتن ریزگردها در کشورهای ایران و عراق طی سه ماه اخیر برگزار شود در حالی که حداقل تا هفته گذشته، برخی مسوولان تصمیم‌گیر و سیاستگذار عرصه حفاظت محیط‌زیست با اتخاذ یک رویکرد کاملا محافظه‌کارانه، از ذکر نام ترکیه به عنوان مقصر ردیف اول شدت گرفتن آلودگی هوای ایران خودداری و تلاش کرده‌اند آلودگی هوای ایران با این شرایط جدید را صرفا به منابع داخلی یا به افزایش بیابان‌زایی در کشورهای اردن، سوریه و عراق ربط دهند با وجود آنکه گزارش‌هایی حکایت از آن دارد که عامل اصلی خطرناک شدن کیفیت هوای همسایگان شرقی ترکیه، این‌بار به دلیل اقداماتی است که این کشور بدون توجه به تاثیرات محیط‌زیستی آن بر همسایگان خود انجام داده است.
اگرچه که به دنبال تاکیدات و انتقادات چندباره کارشناسان و فعالان محیط‌زیست درباره تاثیر سدسازی‌های ترکیه بر سرمنشا رودهای دجله و فرات بر افزایش آلودگی هوای ایران، درنهایت مقامات حوزه دیپلماسی خارجی این کشور با اتخاذ موضع مخالف، در واکنش به این انتقادات اعلام کردند که تاثیر سدسازی ترکیه بر آلودگی هوای کشورهای همجوار کذب و غیرواقعی است.
تاثیر این رویکرد زورمدارانه همسایه غربی را در اولین اظهارنظر تخصصی رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌توان جست‌وجو کرد. علی سلاجقه، دو هفته قبل و به دنبال دستور رییس‌جمهوری برای حل هرچه سریع‌تر معضل ریزگردها، اعلام کرد که راهی کشورهای همسایه می‌شود تا یک چاره‌جویی برمبنای اقدامات دیپلماتیک انجام شود.
اولین مقصد معاون رییس‌جمهوری، برخلاف انتظار همگان، ترکیه نبود بلکه وی عازم سوریه و عراق شد. پس از بازگشت از سفر هم در توضیح تدابیر اتخاذ شده، در یکی از برنامه‌های شامگاهی «شبکه خبر» اعلام کرد: «براساس مطالعات انجام شده و پروژه‌ای که در سازمان حفاظت محیط‌زیست روی آن کار شد، کشورهای همسایه با ۲۷۰ میلیون هکتار از سمت شمال شرق، شرق، جنوب و غرب، کشور ما را تحت تاثیر ریزگردها قرار می‌دهند؛ کشور عربستان با مساحت حدود ۹۰ میلیون هکتار، کشور عراق حدود ۲۴ میلیون هکتار و کشور سوریه با حدود چهار میلیون هکتار چنانکه در منطقه دیرالزور سوریه حدود چهار میلیون هکتار به عنوان منشا اصلی ریزگردها شناسایی کردیم.
در عراق و سوریه که منشا اصلی ریزگردها به کشور ما هستند، مناطقی که کانون اصلی برداشت گرد و غبار هستند، مناطقی بودند که در آنها متخاصم وجود دارد. این یعنی در دیرالزور سوریه و دیاله عراق، گروه‌های داعشی و کشورهای بیگانه فعالند و لذا مردم از آن مناطق کوچ کرده و اراضی رها شده و سبزی و رطوبت زمین ازبین رفته و مانورهای نظامی و درگیری باعث شده تا خاک این مناطق به پودر تبدیل شود.
خاک پودری با سرعت بسیار کم باد نیز حرکت می‌کند و این یک نوع تروریسم محیط‌زیستی است. علاوه بر این، در کشور خودمان حدود ۳۴ میلیون هکتار بیابان داریم که از این میزان پنج میلیون هکتار در شرایط بحرانی قرار دارد. این بیابان‌ها در استان‌های کرمان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، خراسان‌رضوی، سمنان، یزد و اصفهان قرار گرفته که استان کرمان بیشترین سطح بیابان در شرایط بحرانی را به خود اختصاص داده و خوزستان هم وضع نامناسبی دارد.»
درحالی که معاون رییس‌جمهوری، در این برنامه تلویزیونی، به وضوح از کوچک‌ترین اشاره به تاثیر سدسازی‌ها در ترکیه به عنوان عامل تشدید ریزگردها در کشور عراق خودداری کرد، حال باید دید که سفر رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست به ترکیه که به نظر می‌رسد بیشتر، برای دلجویی از همسایه دلخور باشد، چه نتایجی در پی دارد و ایران تا چه حد می‌تواند در قبال رویکرد زورمدارانه ترک‌ها، مدارا و انعطاف به خرج دهد.
اتخاذ این مواضع محافظه‌کارانه دولت که بیشتر رنگ دیپلماتیک دارد در حدی است که تنها واکنش سلاجقه درباره ضرورت تدابیر بین‌المللی برای کاهش آلودگی هوای کشور این بوده که روز چهارشنبه و ضمن اعلام سفر اتی خود به ترکیه بگوید: «مسوولان همه کشورها به این نتیجه رسیدند که دبیرخانه متمرکزی برای حل مشکل گرد و خاک تشکیل شود، جمهوری اسلامی ایران این کار را شروع کرده است. امیدوارم که در نشست وزرای محیط‌زیست همگی بر سر میثاق منطقه‌ای به تفاهم برسیم.
رییس‌جمهور در شورای عالی محیط‌زیست تاکید کرد که باید همکاری منطقه‌ای شکل بگیرد، در این راستا بنده سفرهایی به عراق و سوریه داشتم و این سفر برای شناسایی کانون‌های گرد و غبار انجام شد. در ایران هم مقرر شد کارگروه‌های مشترکی در تراز وزرای جهاد کشاورزی و نیرو تشکیل شود و همه کشورها معتقد هستند باید اقدامی میدانی و عملیاتی برای حل این مشکلات انجام شود.»
اما همین اشاره رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره تشکیل کارگروه مشترک در تراز وزیر نیرو نشان می‌دهد که برخلاف تمایل دولت بابت خودداری از معرفی مقصر اصلی در ایجاد کانون گرد و خاک در منطقه، سرنخ اصلی این شکل از آلودگی هوا در کشورهای عراق و ایران را باید در سدسازی‌های بی‌رویه کشور ترکیه جست‌وجو کرد اگرچه که واقعا نمی‌توان نقش توسعه بی‌سابقه خشکسالی در کشور را هم در تنزل نگران‌کننده کیفیت هوای ایران نادیده گرفت.
دو هفته قبل و بعد از بازگشت سلاجقه از عراق، معاون سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری از افزایش ۲،۵ میلیون هکتاری بیابان‌های کشور در دهه اخیر با وجود تمام اقدامات انجام شده برای مقابله با بیابان‌زایی خبر داد. پرویز گرشاسبی که مهمان همان برنامه شامگاهی «شبکه خبر» بود، بعد از توضیحات رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: «بیابان‌زدایی در ایران شش دهه قدمت دارد. ۳۳،۷ میلیون هکتار از مساحت کشور را بیابان‌هایی تشکیل داده‌اند که منشا زمین‌شناسی و اقلیمی دارند.
از این مقدار ۱۳ میلیون هکتار به عنوان مناطق بحرانی شناخته می‌شدند که ۸،۷ میلیون آن در نیم قرن گذشته مهار و تثبیت شده است. اکثر این کانون‌ها مستقیما شهرها، روستاها و مناطق مهم ما را درگیر می‌کردند، اما در مقابل، در دهه اخیر ۲،۵ میلیون هکتار به بیابان‌ها در کشور افزوده شده که این مساحت در گذشته عموما بیابان نبوده است. ۱۶۴ هزار هکتار از اراضی حاشیه دریاچه ارومیه، ۳۵۰ هزار هکتار در خوزستان، ۳۰۰ هزار هکتار در جازموریان و اراضی جنوب شرق قزوین ازجمله بیابان زایی‌های جدید است.
در ۵۰ سال گذشته ۸،۷ میلیون هکتار از نواحی بحرانی گرد و غبار مهار شده‌اند اما برای غلبه سرعت بیابان‌زدایی به بیابان‌زایی، باید سالانه یک میلیون هکتار از نواحی بحرانی مدیریت شوند که این عدد در ایران، ۳۵۰ هزار هکتار است و کمبود منابع اعتباری، همواره به عنوان یک چالش در این زمینه است. در جریان گرد و غبار سال ۹۴ در استان خوزستان ۳۵۰ هزار هکتار کانون گرد و غبار شناسایی شد که تنها ۳۸درصد آن مدیریت شد و برای بهبود وضعیت ۶۸درصد باقی مانده، سه هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است.» با وجود توضیحات گرشاسبی اما نباید از توضیحات سرپرست مرکز ملی هوا غافل شد.
داریوش گل علیزاده، اخیرا در یک برنامه رادیویی تاکید کرده بود که گرد و غبار فعلی که تا مرکز و شمال کشور هم راه پیدا کرده، منشا فرامرزی از کشورهای اطراف و حتی شمال آفریقا دارد. گل علیزاده با وجود حفظ رویکرد محافظه‌کارانه، تایید کرد که «در داخل کشور نیز ۷،۶ میلیون هکتار کانون‌های مستعد گردوغبار وجود دارند. گردوغبار و ریزگردی که در اردیبهشت و خرداد در کشور دیده شد و نزدیک به ۲۳ استان ایران را درگیر کرد، بیشتر ناشی از کانون‌های برون‌مرزی بود.
این گردوغبارها حاصل عملکرد نامطلوب در حوزه مدیریت منابع آب و تصمیمات غیرکارشناسی در بخش الگوهای نامناسب کشاورزی است. به دلیل سوءمدیریت در توزیع منابع آب که بخشی از آن ناشی از تاثیرات تغییرات اقلیمی است، تالاب‌ها در حال تبدیل شدن به کانون‌های ریزگرد هستند. تالاب‌ها می‌توانند یک شاخص مناسب برای ارزیابی مدیریت در بالادست باشند که متاسفانه بررسی‌ها نشان می‌دهد مدیریت درستی نداشته‌ایم.
ایجاد سد در بالادست رود دجله و فرات توسط کشور ترکیه، باعث تشدید این مشکلات می‌شود اما به طور حتم ریشه همه این ریزگردها این موضوع نیست. راهکارها مشخص است اما برای اجرای آنها نیازمند یک دیپلماسی قوی با کشورهای موثر و متاثر در گردوغبارها است تا بتوانیم یک برنامه عملیاتی را با همکاری نهادهای مالی و فنی بین‌المللی ایجاد کنیم.»
نظر شما