سال پیش وقتی یزدی‌ها برای ثبت بافت تاریخی‌ شهرشان در فهرست میراث جهانی یونسکو، دست به دست هم دادند و در اقدامی بی‌سابقه، با تشکیل گروه‌های مردمی به کمک میراث فرهنگی آمدند و شرایط را برای تحقق این امر فراهم کردند، نشان دادند که به خوبی از اهمیت هویت شهری و تاریخی برای یک جامعه، آگاهند.

کف‌سازی غیراصولی معابر آسیب‌های سیل را تشدید کرده است

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد،آنها در روزهای اخیر باز هم بر این موضوع صحه گذاشتند. در سیل سراسری اخیر که کام بسیاری از ما را تلخ کرد، اهالی یزد با همدلی و همراهی و کار گروهی توانستند مواجهه با یک حادثه تلخ را که در جامعه ما اغلب با «بحرانِ مدیریت بحران» روبه‌رو می‌شود، تبدیل به یک همدلی تحسین‌برانگیز کنند.

از خانه‌های بومگردی که اعلام کردند برای اسکان رایگان شهروندان آسیب‌دیده آمادگی دارند تا اصناف مختلف، از راننده کامیون تا تعمیرکار لوازم برقی و قالیشویی‌ها که آمادگی خود را برای ارایه خدمات به همشهریان اعلام کردند و حتی روانشناسانی که اعلام کردند برای ارایه خدمات رایگان روانشناسی و مشاوره به کسانی که دچار سوگ یا وحشت از حادثه هستند آمادگی دارند، همه به شکلی مصداق تبدیل کردن غم بزرگ به کاری بزرگ بود.

یزدی‌ها به جای دامن زدن به آشفتگی‌های پس از بحران، با تکیه بر اصول کار تیمی، بحران بی‌سابقه شهرشان را مدیریت کردند. در روزهای اخیر بسیاری از فعالان میراث فرهنگی، علاوه بر نگرانی برای شهروندان آسیب‌دیده از سیل، نگران بافت تاریخی ارزشمند شهر یزد و شهرهای اطراف بودند. انتشار تصاویری از تخریب خانه‌های تاریخی در تفت و شهرهای دیگر به این نگرانی دامن زد. مدیرکل میراث فرهنگی، استان یزد دیروز به ایلنا گفته خسارات وارده از سیل به تاسیسات و بناهای استان یزد بیش از ۱۳50 میلیارد تومان برآورد شده و ۲۰۰ اثر بیش از ۵۰درصد آسیب دیده و تخریب شده‌اند و حدود ۴۰۰ بنا و معبر تخریب جزیی داشته‌اند.

در کنار تمام اقدامات مردمی که برای نجات و حفاظت از بافت تاریخی شهر صورت گرفت، انجمن صنفی مرمت یزد، یکی از نهادهایی بود که به شکل تخصصی به مقوله آسیب‌های وارده به شهر تاریخی ورود کرده و با انتشار فراخوانی عمومی، از متخصصان معماری و مرمت برای پایش بافت تاریخی، دعوت به همکاری کرد. انجمنی که از سال 98 فعالیت خود را با حضور فارغ‌التحصیلان مرمت و معماری آغاز کرده و پیشکسوتان مجرب حوزه مرمت را هم در کنار خود دارد، در حادثه اخیر به خوبی توانست با نگاهی تخصصی به آسیب‌های سیل بپردازد.

جزییات اتفاقات این چند روز را از احسان راد، نایب‌رییس این انجمن جویا شدیم. راد دانش‌آموخته معماری است و نقدهایی کارشناسانه به اقداماتی که شهرداری در سال‌های اخیر در بافت تاریخی انجام داده، دارد. یکی از نکات مهمی که او در سخنانش اشاره می‌کند، این است که برخلاف تصورات ایجاد شده، بافت تاریخی از این بحران سربلند بیرون آمده است.

‌انتشار فراخوان انجمن صنفی مرمت برای همکاری متخصصان در زمینه پایش بافت تاریخی یکی از اتفاقات مثبتی بود که در روزهای سختی که مردم با بحران بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شده بودند، تا حدودی باعث ایجاد دلگرمی شد، چطور شد که انجمن به موضوع ورود کرد و تا به حال چه اقداماتی انجام شده است؟
انجمن صنفی مرمت از سال 1398 توسط گروهی از فارغ‌التحصیلان رشته مرمت و معماری شکل گرفته و در حال حاضر 52 عضو متخصص و 200 عضو عمومی دارد. انجمن در طول سال‌های فعالیت خود در مباحث فنی و تخصصی و اتفاقات حساسی که در شهر یزد می‌افتد واکنش‌هایی داشته و اقداماتی انجام داده است.

درخصوص سیل و بارندگی اخیر، باید بگویم بافت تاریخی یزد در موقعیتی قرار دارد که سیل آسیب چندانی به آن نرسانده است. به این دلیل که مسیل‌های آب موجود در این محدوده باعث شده که دفع آب صورت گیرد. اما در عین حال اتفاقی که برای بافت تاریخی شهر افتاده است این است که تعدادی بناها در این محدوده یا تعدد مالک دارند یا به حال خود رها شده‌اند و به آنها رسیدگی نشده، همین موضوع باعث شده که بارش‌ها باعث تخریب و آسیب جدی به این بناها شود. علاوه بر این، در مناطقی شاهد فرونشست زمین بودیم.

دلیل این امر تخریب‌های قبلی بناها در بخش‌هایی از شهر توسط شهرداری بود. زیرزمین این بناها بعد از تخریب با خاک دستی یا ماسه پر شده‌اند. نفوذ رطوبت، حجم این خاک و ماسه را کم کرده و در نتیجه باعث فرونشست می‌شود. تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که نشان می‌دهد ماشین‌ها داخل یک حفره افتاده‌اند، نتیجه همین مداخله غیراصولی شهرداری است و بخشی از نابسامانی که در بارندگی اخیر به وجود آمد به همین دلیل بود. بعد از شروع بارندگی‌ها و اتفاقاتی که در پی آن افتاد، بنا بر مسوولیتی که هر کدام از اعضای انجمن داشتند، هر کدام با روش‌ خود برای نجات برخی بناها که می‌دانستند در معرض خطر است، اقداماتی را انجام دادند.

دوستانی بودند که با هزینه شخصی پمپ تهیه کردند، آب منازل و جاهایی که آبگرفتگی داشت را تخلیه کردند. یا گرفتگی ناودان‌ها را با ابزارهایی که در دسترس بود، برطرف کردند. در مناطقی که آبگرفتگی شدید بود، با کمک اهالی از عبور ماشین‌ها یا وسایل نقلیه سنگین جلوگیری شد که نشست زمین اتفاق نیفتد. حجم کار زیاد بود و نیروی متخصص برای بررسی آسیب‌ها کافی نبود.

روز دوم بعد از حادثه، دوستان به این جمع‌بندی رسیدند که یک اطلاع‌رسانی انجام دهیم و از کسانی که علاقه‌مند هستند دعوت به همکاری کنیم و یک تیم پایش شکل بگیرد و در درجه اول عرصه ثبت جهانی یزد مورد پایش قرار گرفته و خسارات وارده بررسی شود. تا امروز حدود 60 تا 70 داوطلب متخصص به ما پیوستند و حدود 300 -200 پیام اعلام آمادگی داشتیم. تا شنبه شب گذشته، تمام محدوده عرصه جهانی پایش و داده‌های GIS گردآوری شده است. تمام خسارت‌ها جزء به جزء با کیفیتی که اتفاق افتاده دسته‌بندی شده و کاملا مشخص است که چه بخش‌هایی آسیب دیده و چه موقعیتی دارند.

در حال برنامه‌ریزی هستیم تا در گام دوم محلات خارج از عرصه جهانی یزد که در حریم ثبت ملی یزد هستند مورد بررسی قرار گیرد. داوطلبان گروه‌بندی شده‌اند، هر گروه از یک سرگروه، یک کارشناس فنی و اعضایی که مسوولیت پایش را دارند تشکیل شده است. یکی از چالش‌ها این است که بخش عمده بافت تاریخی بناهای شاخصی است که دراختیار اوقاف است و متاسفانه در غالب موارد اقدامی برای نجات آنها انجام نشده، از طرفی امکان ورود به آن بناها هم وجود ندارد. در حال انجام هماهنگی‌هایی هستیم که کارشناسان گروه بتوانند وارد این بناها شده و بررسی‌های لازم را انجام دهند تا برای این مجموعه بناها هم برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد.


‌به آسیب‌هایی که اقدامات شهرداری باعث بروز آنها شده اشاره کردید، این اقدامات تا چه میزان آسیب‌های سیل را تشدید کرده است؟
گفته می‌شود میزان بارندگی روزهای اخیر که منجر به آسیب‌ شد، حدود 48 میلی‌متر بارش در عرض یک ساعت بوده و تا جایی که من اطلاع دارم بارش نهایی که در ایستگاه راه‌آهن یزد اندازه‌گیری شده، نزدیک به 90 میلی‌متر اعلام شده که دو برابر میانگین بارش سالانه یزد تخمین زده می‌شود. تا حدودی این آسیب‌ها می‌تواند طبیعی باشد، اما برخی اقدامات این موضوع را تشدید کرده است.

پارکینگ‌های درون محله‌ای یکی از این موارد هستند. این پارکینگ‌ها اغلب در زمینی که قبلا خانه‌ای مخروبه قرار داشته ساخته شده‌اند. بستر این پارکینگ‌ها به شکل اصولی مقاوم‌سازی نشده است. زیرزمین یا چاه آبی که در خانه مخروبه قرار داشته با خاک پر شده و روی آن آسفالت قرار گرفته، بعد از بارندگی رطوبت وارد خاکی که این زیرزمین را پر کرده، می‌شود و به مرور تاب تحمل کمترین وزن حتی وزن یک خودرو را ندارد و در نتیجه نشست می‌کند. این موضوعی است که شهرداری یزد باید برای آن فکری کند.

تمام پارکینگ‌های درون محله‌ای تخلیه شوند یا کاربری دیگری پیدا کنند یا اگر قرار است کاربری پارکینگ داشته باشند، زیرسازی مناسب‌تری برای آنها انجام شود. شهرداری در این زمینه قصور کرده و لازم است درباره پارکینگ‌های درون محله‌ای یک تجدیدنظر اساسی انجام دهد. در عین حال موضوع بسیار حیاتی و مهم در شهر یزد، کف‌سازی معابر است.

موزاییک‌های سیمانی که کف معابر را پوشانده به هیچ‌وجه امکان جذب آب به زمین را نمی‌دهد. مجموع آب‌های سطحی از طریق یک حلقه چاه جذبی که در مواردی به قنات وصل است و در مواردی به یک پوکه چاه، دفع می‌شوند. اما نکته این است که ورودی این چاه یک حفره کوچک در حد یک لوله به قطر 90 تا 100 میلی‌متر است که باید آب‌های سطحی یک کوچه صد یا دویست متری را جذب کند. گاهی مسیر ورودی به چاه گرفتگی پیدا می‌کند و باعث آبگرفتگی معابر می‌شود. نکته دوم این است که چاه جذبی ظرفیت محدودی دارد، وقتی ظرفیت آن پر می‌شود باز هم باعث آبگرفتگی معابر می‌شود.


‌راهکار جلوگیری از این اتفاق در حوادث مشابه چیست؟
اگر شهرداری قرار است برای کف‌سازی معابر از کفپوش‌های نامناسب استفاده کند، راهکار این است که در فواصل مختلف کوچه‌ها چاه جذبی حفر شود. مثلا به فاصله 20 تا 30 متر از هم یک چاه جذبی وجود داشته باشد و در عین حال شیب کوچه‌ها در طول متغیر تقسیم شود تا آبگرفتگی اتفاق نیفتد. در بارندگی اخیر ما شاهد هستیم که اغلب جداره‌های بیرونی بناها آسیب دیده‌اند.

موارد معدودی وجود دارد که خانه از مرکز تخریب شده یا آسیب‌دیده باشد. معنای این اتفاق این است که در کوچه اتفاقی افتاده که باعث تخریب شده و آن اتفاق این است که 40 -30 ناودان آب را وارد کوچه کرده‌اند و این حجم از آب باید وارد چاه جذبی که در کوچه قرار دارد شود و این چاه یک حفره کوچک دارد که جوابگوی حجم بالای آب نیست. شهرداری صرفا جهت اینکه متراژی اعلام کند و بگوید که چند هزار متر از کوچه‌های بافت تاریخی را سنگفرش کرده، این اقدام را به صورت غیراصولی انجام داده و منجر به این اتفاق شده است.


‌حفر چاه جذبی در کوچه‌ها باعث فرونشست نمی‌شوند؟ بارندگی‌هایی با این وسعت و شدت ممکن است هر 40 سال یک‌بار رخ دهد، اما حفر این چاه‌ها می‌تواند در بلندمدت آسیب‌زا باشد.
اصل موضوع کف‌سازی با سنگفرش سیمانی برای کوچه‌های یزد کار اشتباهی است. فرض کنید کوچه‌ای که بستر آن قابل نفوذ باشد، به خودی خود آب را جذب می‌کند، بخشی از آب هم وارد چاه‌های جذبی می‌شود. الان اتفاقی که افتاده این است که کف‌سازی باعث روان شدن و حرکت آب در معابر و جمع شدن آب در دهانه چاه شده است، این امر باعث می‌شود ظرفیت چاه جذبی با سرعت بیشتری پر شود.

بله درست است حفر چاه جذبی می‌تواند آسیب‌زا باشد، اما مواد استفاده شده برای کف‌سازی مناسب نیست و برای این کفپوش تنها راه حفر چاه جذبی است. این نکته را هم اضافه کنم که تصاویر هوایی نشان می‌دهد 90درصد بناهایی که سالم هستند و مشکلی برای‌شان پیش نیامده، این کف‌سازی در اطراف آنها کمتر صورت گرفته است یا ساکنانی داشته‌ که با کمک پمپ خروجی آب را کنترل می‌کردند تا آب در یک نقطه جمع نشود.


‌گفتید اعضای انجمن مرمت با همراهی نیروهای داوطلب و مجموعه میراث فرهنگی استان کل بافت را پایش کرده‌اند در حال حاضر ارزیابی کلی شما از وضعیت بافت چیست؟ اگر بارندگی مشابه اتفاق بیفتد پیش‌بینی شما چیست؟ چه اقداماتی باید برای پیشگیری از بروز اتفاقات و آسیب‌های بیشتر صورت گیرد؟
در گذشته بارها بارندگی‌های شدید در یزد اتفاق افتاده است. اگر اشتباه نکنم سال 36 یک سیل شدید در یزد اتفاق افتاده و خسارات بسیاری داشته، سال‌های قبل از آن هم اتفاقات مشابه افتاده و سال‌های بعد هم خواهد بود، این یک پدیده طبیعی است. اما موضوعی که باید به آن توجه شود این است که ما باید کمترین مداخله را در سیستمی که از گذشته در این شهر تاریخی وجود داشته، انجام دهیم.

یعنی مسیل‌های خروجی آب و رودخانه‌ها را پاکسازی کنیم یا اگر مداخله‌ای در آن انجام داده‌ یا کاری کرده‌ایم که این مسیل‌ها مسدود شود آن را برطرف کنیم. باز هم تاکید می‌کنم مهم‌ترین موضوع در بافت تاریخی یزد، کف‌سازی معابر است که باید حتما در آن تجدیدنظر شود. هم در نوع مواد مورد استفاده و هم در نوع کف‌سازی‌ها و شیب‌بندی مناسب آنها.ما با 48 میلی‌متر بارندگی در یک ساعت مواجه شدیم، این اتفاق نادری است.

نمی‌خواهم بگویم شهرداری یا میراث فرهنگی کاری نکرده‌اند. اما این را هم باید در نظر گرفت که این اتفاق نادر بوده، باید در آینده برای موارد مشابه آمادگی داشته باشیم و پیش‌بینی‌های لازم را انجام دهیم و این تجربه‌ای باشد برای مدیران که کمی بیشتر آینده‌نگر باشند و فقط شرایط موجود را در تصمیمات‌شان در نظر نگیرند.


در ساعات اولیه اخباری منتشر شد که بیشتر باعث نگرانی مردم شد و آن اینکه گفته شد بافت تاریخی باید تخلیه شود، در حالی که ساکنان بافت تاریخی به خوبی توانسته بودند منازل خود را از آسیب تا حد امکان حفظ کنند و همین اقدامات باعث شد از یک فاجعه جلوگیری شود و نکته مهم‌تر که باید به آن اشاره کنم این است که نسبت به بافت جدید و بافت میانه و فرسوده، بافت تاریخی سربلند از این حادثه بیرون آمد.

اغلب آسیب و تخریب‌ها مربوط به بافت میانه و بافت فرسوده بود که خارج از بافت تاریخی قرار دارند. در بافت میانه خانه‌های ساخته شده با قدمت 30 تا 50 سال قرار دارند که اغلب اسکلت آهنی دارند و به نوعی معماری آنها بین سنت و مدرنیته گیر کرده‌ و خانه‌هایی هستند که با اندک اتفاقی -از قبیل بارندگی‌های شدید- آسیب می‌بینند. ما در بافت جدید یزد شاهد بیشترین آسیب‌ها و آبگرفتگی‌ها بودیم.


‌یکی از مواردی که در سیل اخیر قابل توجه بود، مشارکت مردمی در یزد بود، شما هم اشاره کردید که از فراخوان انجمن استقبال شد و افراد کارشناس زیادی مراجعه کردند تا از تخصص خود برای نجات بافت تاریخی استفاده کنند، مشارکت مردمی و کمک تخصصی در این چند روز را چطور ارزیابی می‌کنید؟
بخش عمده‌ای از داوطلبانی که به انجمن مراجعه کردند فارغ‌التحصیلان و دانشجویان رشته‌های معماری و مرمت و عمران هستند که با نگاه فنی و تخصصی وارد این جریان شدند و از آنجا که تاحدودی هم به بافت تاریخی و پایش و بحث‌های فنی مرمت و معماری اشراف دارند، مسائل موجود را به خوبی و به شکل اصولی انعکاس می‌دهند.

همین خصوصیت باعث شد سرعت پایش بافت به شکل چشمگیری افزایش پیدا کند. این اقدام باور نکردنی بود، به شخصه از این اقدام و جمعی که شکل گرفت لذت بردم. این را هم لازم است اضافه کنم که کارکنان میراث فرهنگی واقعا در این چند روز با دست خالی و نیروی کم، تلاش کردند. از رییس کل میراث فرهنگی و معاونان و رییس پایگاه میراث جهانی یزد تا روابط عمومی و... حضور داشتند.

نیروهای یگان حفاظت میراث زیر باران با موتور در بافت گشت می‌زدند که اگر آسیب در بنا یا مورد حادی بود، گزارش کنند. در مجموع در روزهای اخیر یک کار فوق‌العاده تیمی و تخصصی خوبی شکل گرفت که نتایج قابل توجهی هم داشت. در کنار حال بدی که خسارت‌ها و جانباختن هموطنان به ما داده بود این اتفاق بسیار مثبت و روحیه‌بخش بود. در تیمی که با ما همکاری دارند، فقط اهالی یزد حضور ندارند، از شهرکرد، اصفهان، مشهد، شیراز، شمال کشور و شهرهای دیگر کسانی که ساکن یزد هستند به نوعی همراه ما بودند.


‌و سخن آخر؟
حساسیت‌ها در مورد بافت تاریخی شهر یزد به دلیل جهانی بودن بسیار بیشتر است، اما باید رسانه‌ها به این نکته هم توجه کنند که شهرهای دیگر استان یزد نیز بافت‌های تاریخی ارزشمندی دارند که آنها هم در سیل دچار آسیب شده و نیاز به توجه ویژه دارند. میبد، اردکان، ابرکوه، تفت و مناطق دیگر استان هم باید مورد توجه قرار گیرند.

در بافت تاریخی یزد که این‌قدر در مورد آن ابراز نگرانی می‌شود، شرایط تاحدودی کنترل شده، هتل‌های شهر فعال هستند و گردشگران در شهر حضور دارند، اما بازتاب رسانه‌ای متمرکز بر شهر یزد، باعث بروز نگرانی‌هایی شده که بهتر است روی بافت تاریخی دیگر شهرها متمرکز شود تا مسوولان به آن مناطق هم توجه کنند و رسیدگی لازم در مورد آنها هم با سرعت بیشتری انجام شود.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha