سوء هاضمه چیست؟
اكثر بیماران علائم خود را به صورت احساس ناراحتی، درد، سنگینی، نفخ، سوزش و عدم هضم غذا ابراز میكنند. پس به نظر میرسد كه این بیماری شامل گروهی از علائم دستگاه گوارش فوقانی بوده كه در هر فرد با توجه به فرهنگ، شخصیت اجتماعی و زبان به گونهای متفاوت ابراز میشود. به طور كلی، به احساس درد و ناراحتی یا بدون نفخ، آروغ زدن، سیری زودرس، بیاشتهایی ، سوزش سردل و برگشت غذا، سوءهاضمه اطلاق میشود. در بعضی از بیماران علامت غالب سوزش سردل، پشت جناغ سینه و یا احساس برگشت محتویات اسیدی معده و غذا (به صورت احساس مزه ترش در دهان) بوده كه در طبقهبندی جدید بیماریها به آن ریفلاكس گفته میشود. باید توجه داشت كه در درصد قابل توجهی از افراد مبتلا به سوءهاضمه، علایم همزمان ریفلاكس نیز گزارش میشود. شیوع سوءهاضمه (صرف نظر از بیماری ریفلاكس) در مدت یك سال در جمعیت عمومی 3 تا 5 درصد گزارش شده است. احتمال باقیماندن و مزمن شدن علایم در بیماران با تنشهای روانی و طبقهبندی اجتماعی پائین بیشتر است. شیوع در زنان كمی بیشتر از مردان بوده و با افزایش سن كاهش مییابد.
علتها
گروهی از غذاها، داروها، بیماریهای سیستمیك و یا بیماریهای دستگاه گوارش میتوانند منجر به ایجاد علایم سوءهاضمه شوند. در 40 درصد از بیماران مبتلا به سوء هاضمه كه مراجعه پزشكی دارند، بیماری ساختاری یافت میشود كه شایعترین آنها بیماری زخم معده و دوازدهه، برگشت اسید معده به مری و در موارد نادر سرطان معده است. شایان ذكر است كه در بیش از نیمی از موارد هیچ علت آشكاری یافت نشده و این گروه از بیماران مبتلا به «سوءهاضمه با علت ناشناخته» هستند.
عدم تحمل غذایی
علتهای متعددی برای ایجاد سوءهاضمه شرح داده شده است. تحریك مخاط معده و گیرندههای احشایی، اتساع بیش از حد معده، اختلالات تخلیه معده، تولید بیش از حد گاز، سوء جذب و در موارد نادر آلرژی غذایی از علتهای ایجاد سوءهاضمه هستند. بعضی از بیماران جهت جلوگیری از ایجاد درد، وعدههای غذایی خود را به میزان كمتر ولی در دفعات زیادتر مصرف میكنند. غذاهای چرب با ایجاد اختلال در تخلیه معده میتوانند سبب ایجاد گاز و سوءهاضمه شوند. قهوه و شكلات نیز باعث ایجاد سوزش سردل و علایم ریفلاكس میشوند كه در مبحث مربوط توضیح داده خواهد شد. الكل و فلفل میتوانند با ایجاد آزردگی مخاط معده، درد شدیدی را سبب شوند. از جمله اختلالات گوارشی شایعی كه سبب سوءهاضمه، ایجاد گاز و گاهی اسهال میشود، كمبود آنزیم هضم كننده قند شیر یا «لاكتاز» است كه با اجتناب از خوردن شیر ظرف مدت كوتاهی، بهبودی مشخص میشود.
عدم تحمل دارویی
داروها میتوانند با ایجاد آسیب مخاطی، اختلالات حركتی معده و ریفلاكس باعث ایجاد علائم سوء هاضمه شوند مصرف طولانی مدت آسپرین و داروهای ضد التهابی سبب بروز سوءهاضمه در حدود 20 درصد مصرف كنندگان میشود كه با ایجاد زخم معده یا اثنیعشر ارتباطی ندارد. مصرف نسل جدیدتر داروهای ضد التهابی نسبت به مصرف نسلهای پیشین سوءهاضمه كمتری ایجاد میكنند. علاوه بر این، داروهایی نظیر قرص آهن، آنتی بیوتیكها(اریترومایسین، كوتریموكسازول و مترونیدازول)، جمفیبروزیل، داروهای ضدبارداری خوراكی، آكاربوز، لودوپا، تئوفیلین و بسیاری داروهای دیگر میتوانند سبب سوء هاضمه شوند.
زخم معده و دوازدهه(زخم پپتیك)
اگر چه اكثر مبتلایان به زخم پپتیك دارای علایم سوء هاضمه هستند، ولی تعداد كمی از افرادی كه علایم سوء هاضمه دارند مبتلا به زخم پپتیك هستند. مصرف سیگار، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، عفونت هلیكوباكترپیلوری، سابقه قدیمی زخم پپتیك، سن بالاتر از 40 سال، جنس مرد و بهبود درد با مصرف غذا یا آنتی سیدها از جمله عواملی هستند كه احتمال زخم پپتیك در مبتلایان به سوء هاضمه را افزایش میدهند. با توجه به پیشرفتهای اخیر در شناسایی و درمان مناسب عفونت هلیكوباكترپیلوری در معده و نیز تولید داروهای قوی مهار كننده اسید معده شیوع زخم پپتیك رو به كاهش است. بین 5 تا 15 درصد از افرادی كه مبتلا به سوء هاضمه هستند در اندوسكوپی تشخیص زخم پپتیك داده میشود.
برگشت اسید معده به مری (بیماری ریفلاكس)
سوزش سردل و پشت جناغ سینه و یا برگشت محتویات اسیدی معده به مری و یا دهان علامتهای بیماری ریفلاكس میباشند كه در بیش از یك سوم مبتلایان به سوء هاضمه نیز وجود دارند. 5 تا 15 درصد از مبتلایان به سوء هاضمه در اندوسكوپی دارای شواهد التهاب شدید انتهای مری در اثر ریفلاكس هستند، اگر چه باید به خاطر داشت كه ریفلاكس در اكثر موارد سبب التهاب خفیف انتهای مری میشود كه در اندوسكوپی معمولی( با چشم غیر مسلح) مشاهده نشده و برای تشخیص احتیاج به روشهای پیشرفتهتر اندوسكوپی و یا نمونه برداری است. بیماران مبتلا به ریفلاكس، در بیش از نیمی از موارد علایم سوء هاضمه همراه با سوزش سردل و در 20درصد فقط علایم سوء هاضمه بدون سوزش سردل را گزارش میكنند.
پس با مشاهده آمار بالا در مییابیم كه تداخل زیادی بین علایم سوء هاضمه و علایم بیماری ریفلاكس وجود دارد. به همین خاطر است كه پزشك معالج در بیماران با علایم سوء هاضمه توام با علایم بیماری ریفلاكس تاكید میكند كه با مصرف داروهای مهار كننده اسید فقط انتظار میرود كه علایم مربوط به ریفلاكس بهبود یافته و باقی ماندن علایم سوء هاضمه(به صورت سنگینی و پری معده بعد از غذا...) حاكی از وجود بیماری همزمان دیگری است كه نیاز به بررسیهای تشخیصی تكمیلی دارد.
دكتر ناصر ابراهیمی دریانی ـ دكتر رایكا جمالی
منبع: روزنامه اطلاعات
نظر شما