سلامت نیوز: زمانی بود كه دغدغه مردم فقط غذا خوردن بود اما با پیشرفت علم و بالا رفتن سطح سواد و زندگی مردم كم‌كم توجه‌ها به این موضوع جلب شد كه تنها خوردن مهم نیست.

امروزه واژه غذای سالم دیگر جایگزین لغت غذا شده است و هیچ دولتی قبول نمی‌كند با مواد غذایی آلوده شكم مردم خود را سیر كند. اما همیشه متقلبانی نیز هستند كه برای سودجویی حاضرند هر چیزی را دست مردم بدهند.

یكی از راهبردهای مهم توسعه كشاورزی در كشور ارتقای سطح سلامت جامعه و تحقق شعار پیشگیری مقدم بر درمان است.

امروزه اثبات شده است غذای ناسالم زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌هاست. همچنین احتمال دارد بروز انواع سرطان‌ها به دلیل آلودگی‌های شیمیایی و بیولوژیك مواد غذایی باشد.

تغذیه نامتعادل گیاهان منجر به سوءتغذیه در انسان می‌شود. پزشكان معتقدند ریزش مو، بداخلاقی، سرماخوردگی‌های مزمن، افسردگی، كم‌خونی، ایمنی پایین بدن و سرطان از علائم تغذیه با مواد آلوده است.

مطالعاتی كه طی سال‌های مختلف در زمینه آلودگی‌های میكروبی و شیمیایی مواد غذایی در كشور انجام شده، بیانگر چالش‌های جدی در وضع سلامت مواد غذایی است البته به این عوامل باید فلزات سنگین را نیز افزود.

با توجه به این‌كه محصولات كشاورزی در ایران بدون شناسنامه عرضه می‌شود به همین دلیل امكان رهگیری محصولات كشاورزی وجود ندارد.

صفایی، مدیرعامل سازمان میوه و تره‌بار شهرداری تهران در سومین جشنواره محصولات غذایی طبیعی و ارگانیك ایران با اشاره به این‌كه كار پایش محصولات كشاورزی از نظر میزان باقیمانده آفت‌كش‌ها و فلزات سنگین در سه ماهه بهار امسال به پایان رسیده است، می‌گوید: نتایج به دست آمده از این پایش كه به‌دلیل تشویش اذهان عمومی تنها به مسوولان و دست‌اندركاران ارائه خواهد شد، نشان می‌دهد كه وضعیت مطلوبی در كشور موجود نیست.

سنگینی فلز در غذا

فلزات سنگین از جمله آلاینده‏های زیست محیطی هستند كه مواجهه انسان با بعضی از آنان از طریق آب و مواد غذایی می‏تواند مسمومیت‏های مزمن و خطرناكی را ایجاد كند كه از جمله آنان می‏توان به فلزاتی نظیر سرب، كادمیوم، جیوه، نیكل و روی در انواع نان و سرب، كادمیوم، جیوه، آلومینیم، آرسنیك، روی، مس و آهن در انواع نمك اشاره كرد.

در مطالعه مركز تحقیقات محیط زیست دانشگاه علوم پزشكی تهران به بررسی فلزات سنگین در42 نمونه نان از هفت نوع نان مصرفی (نان‏های سنگك، بربری، تافتون، لواش، ماشینی، حجیم و فانتزی) و 60 نمونه نمك از نمونه‏های عرضه شده در بازار (نمك آشپزخانه و نمك سفره در بسته‏های 600ـ500 گرمی) در منطقه 17 تهران پرداخته شده است.

مطالعه‌كنندگان نتیجه گرفتند كه میزان سرب، كادمیوم و نیكل در نان‏های مصرفی منطقه 17 شهر تهران گرچه كمتر از حد استانداردهای ایران است ، ولی از استانداردهای جهانی قدری بالاتر است. با توجه به این‌كه نان، غذای اصلی مردم ایران را تشكیل می‏دهد پایش میزان فلزات سنگین در نان و نمك مصرفی بسیار ضروری است. متاسفانه تحقیقات متعدد دیگر این موضوع را در دیگر مواد غذایی نیز نشان می‌داد. موضوع برنج‌های آلوده وارداتی كه از خاطرتان نرفته است؟

سم روی میوه

امروزه در تولید بیشتر میوه‌ها از سموم شیمیایی استفاده می‌شود. با ظهور سموم شیمیایی مختلف تولید و عرضه آن، تشویق كشاورزان به استفاده بیش از حد سموم روزبه‌روز بر وسعت سمپاشی علیه آفات نباتی افزوده شده و به علت تاثیر سریع سموم كنترل در آفت و مصرف آسان آن، بدون آینده‌نگری و توجه به اثرات سوء مخرب آن بر محیط زیست و انسان، مصرف سموم شیمیایی بیش ازحد صورت گرفته است.

در كشور ما از زمانی كه یارانه مصرف سم حذف شده است سم قیمت واقعی خود را پیدا كرده، اما همچنان كود شیمیایی یارانه دارد و در سال 75 مصرف كود شیمیایی 2.2 تن بوده كه هم‌اكنون به 4.4 تن رسیده یعنی استفاده از كود شیمیایی صد درصد افزایش یافته است.

سالانه 2.5 میلیون تن آفت كش و 41 میلیون تن كود شیمیایی در دنیا استفاده می‌شود، از طرفی مصرف مواد شیمیایی و آفت‌كش‌ها طی هشت سال گذشته در كشورمان كاهش پیدا كرده است. در سال 83، 25 هزار و 800 تن سم برای مبارزه با آفات در كشور استفاده می‌شد كه این رقم در سال 87، به 16 هزار و 700 تن رسید.

نكته: با ظهور سموم شیمیایی مختلف‌، كشاورزان به استفاده بیش از حد این سموم تشویق می‌شوند، در حالی كه به اثرات مخرب آن توجه نمی‌شود

سمومی كه برای دفع آفات گیاهی در محصولات جالیزی و میوه‌ها مصرف می‌شود باید مدت معینی روی میوه و محصولات كشاورزی باقی بماند تا تجزیه شود.

اگر این دوره خاص (كه دوره پرهیز از مصرف نامیده می‌شود) طی نشده باشد، به هیچ عنوان با شستن، حرارت دادن و فریز كردن، باقیمانده سموم در محصولات از بین نمی‌رود، اما در بسیاری از موارد میوه و محصولات كشاورزی زودتر از وقت معین شده برای عرضه به بازار مصرف، برداشت می‌شود.

به همین دلیل مقادیری از سموم در بافت میوه به صورت تجزیه نشده باقی می‌ماند كه برای سلامت انسان مضر است. به همین دلیل به‌‌رغم این‌كه پوست میوه‌ها حاوی مواد مغذی قابل توجهی است كه برای سلامت انسان و جلوگیری از ابتلای افراد به سرطان روده لازم است، اما در حال حاضر به علت وجود سموم مختلف بر روی پوست میوه‌ها وجود دارد و ممكن است سلامت بدن را به خطر بیندازد، توصیه می‌شود میوه پوست كنده مصرف شود.

مطالعات محدودی كه در كشور روی باقیمانده سموم انجام شده است نشان می‌دهد وضعیت در محصولات گلخانه‌ای بدتر است.

در محصولات گلخانه‌ای به دلیل وجود شرایط مساعد برای رشد و توسعه گیاه، چون شرایط مساعدی برای گسترش آفات و عوامل بیماری‌زا نیز فراهم است، برای جلوگیری از آفات و بیماری نیاز به كنترل بیشتر است، متاسفانه كشاورزان اغلب اطلاع كافی از روش‌های كنترلی ندارند و فقط راه مبارزه را در استفاده از سم می‌دانند و برای كنترل آفات از سموم شیمیایی آن هم به صورت غیراصولی استفاده می‌كنند. این باعث شده تا مشكل باقیمانده سموم را در خصوص این محصولات شدیدتر ‌كند.

همیشه توصیه می‌شود استفاده از سموم شیمیایی به عنوان آخرین راهكار مبارزه مورد استفاده قرار گیرد. سازمان حفظ نباتات كشور به عنوان متولی كنترل آفات و بیماری‌ها، سموم مورد استفاده در محصولات كشاورزی را تحت كنترل و نظارت وارد می‌كند و با دستورالعمل‌ها و توصیه‌های فنی كارشناسان، سموم با حجم كمتر را پس از رعایت سایر روش‌های مبارزه غیرشیمیایی توصیه می‌كند. اما متاسفانه در اغلب موارد به این توصیه‌ها عمل نمی‌شود.

حشره علیه حشره

با افزایش مصرف سموم، آثار سوء مصرف بی‌رویه سموم شیمیایی بر روی انسان آشكار و مشخص شد سلامتی انسان‌ها به خطر افتاده است.

با آثار باقیمانده غیرمجاز سموم روی محصولات كشاورزی روز به روز بر شمار قربانیان سموم شیمیایی افزوده شده و بیماری‌های صعب‌العلاج نظیر سرطان، نازایی‌ها، مسمومیت‌های حاد و مزمن و... از پیامدهای استفاده بی‌رویه از سموم بوده است. به همین دلیل دانشمندان به سراغ شیوه‌های دیگر مبارزه با آفات رفتند.

یكی از راه‌های مبارزه با آفت‌های گیاهان استفاده از حشرات مفید است كه اصطلاحا روش‌های بیولوژیك نامیده می‌شود. روش‌های بیولوژیك مبارزه با آفات باعث كاهش مصرف سم در كشاورزی می‌شود.

با پیدایش روش مبارزه بیولوژیكی و به كارگیری روش‌های تلفیقی در مبارزه با آفات نباتی اعم از كنترل زراعی، مكانیكی، شیمیایی و بیولوژیكی میزان مصرف سموم شیمیایی كاهش یافته و روش‌های غیرشیمیایی مبارزه با آفات آغاز شده است.

بر این اساس در كشور ما نیز كارشناسان كشاورزی با استفاده از روش‌های مبارزه بیولوژیك در قالب مدیریت تلفیقی اقدام به كنترل آفات نباتی در مزارع برنج، گندم، پنبه، سویا و باغات نمودند.

به عنوان مثال با آغاز فصل زراعت برنج و تولید محصولات باغی صدها نوع حشره كوچك و بزرگ در محیط اطراف مزرعه به چشم می‌آید كه شاید در نگاه اول آنها را موجودات مزاحم تلقی كنیم اما در میان این حشرات موجودات بی‌آزاری وجود دارند كه با از بین بردن آفات امكان تولید غذای سالم را برای ما انسان‌ها فراهم می‌كنند.

در كشور ما بیش از 10 نوع از عوامل بیولوژیك تولید می‌شود كه در مازندران با توجه به وضعیت آفات 4 نوع از حشرات تولید می‌شود. در حال حاضر حدود 26 میلیون قطعه انواع حشرات مفید سالانه در مازندران تولید و برای مبارزه بیولوژیك در مزارع كشاورزی استان رهاسازی می‌شود.

محصول بیشتر اما بی‌كیفیت

سالانه با مصرف نامتعادل كودها در كشورهای در حال توسعه از جمله ایران میلیاردها ریال خسارت به دلیل نبود فرهنگ مصرف بهینه كودها به محصولات كشاورزی وارد می‌شود و اگر نقش عناصر معدنی در ارتقای سطح سلامت جامعه نیز مدنظر قرار داده شود، خسارات وارده به سلامت جامعه بسیار نگران‌‌كننده‌تر خواهد بود.

مصرف بهینه كود و نقش عناصر كم‌مصرف (ریزمغذی‌ها) طی سال‌های اخیر، همگام با دیدگاه‌های جدید در علوم خاك از جمله خاك و سلامتی انسان، به طور جدی مطرح و با تغییر نگرش به مدیریت عناصر غذایی ـ كه تنها به افزایش محصول توجه داشت ـ به تاثیر آن بر سلامت انسان می‌پردازد؛ تا آنجا كه غنی‌سازی محصولات كشاورزی به عنوان یكی از اولویت‌های جهانی مطرح شده و همگام با افزایش عملكرد هكتاری، به دنبال كاهش سوءتغذیه جوامع انسانی و از همه مهم‌تر به نقش عناصر معدنی در رفع گرسنگی سلولی تاكید فراوان می‌كند.

استمرار در مصرف نامتعادل كود علاوه بر این‌كه تهدیدی جدی برای سلامت خاك است، سبب كاهش عملكرد كمی و كیفی محصولات كشاورزی، به خصوص در سبزی‌ها و صیفی‌ها می‌شود. با مصرف نامتعادل كودها بویژه زیاده‌روی در مصرف كودهای نیتروژنی و فسفاتی علاوه بر افزایش تجمع نیترات و كادمیوم، از غلظت ویتامین ث نیز كاسته می‌شود.

در حال حاضر بیش از 7000 میلیارد ریال یارانه عمدتا به كودهای نیتروژنی و فسفاتی پرداخت می‌شود كه اولا كارایی این كودها به دلایل مختلف پایین است و ثانیا این كودها به دلیل این‌كه باعث تجمع نیترات و كادمیوم در انواع محصولات كشاورزی می‌شوند، نقش چندان مثبتی بر سلامتی جامعه ندارند. پرداخت چنین یارانه سنگینی تنها به این دو كود باعث شده كه كشاورزان در كشور، چندان رغبتی به استفاده از كودهای دیگر، بویژه كودهای زیستی، آلی و كودهای حاوی عناصر كم‌مصرف نداشته باشند.

به اعتقاد كارشناسان كود كمپوست پس از مخلوط كردن گوگرد بهترین كود ارگانیك برای خاك‌های ماست. 70 تا80 در صد زباله‌های تولید شده در شهرها دارای مواد آلی است كه می‌تواند كمپوست شود.

در حال حاضر بسیاری از كشورهای پیشرفته به سمت جایگزین كردن كودهای شیمیایی از طریق كودهای آلی و ارگانیك رفته‌اند، ولی چون در كشور ما حساسیت لازم در این زمینه به دلیل ناآگاهی مردم و كشاورزان وجود ندارد، مسوولان هم خود را ملزم به ترویج كودهای ارگانیك و مبارزه بیولوژیك نمی‌بینند.

منبع: جام جم آنلاین