سلامت نیوز: احتمالا بارها شنیده‌اید كه كلیه برخی افراد سنگ‌ساز است و كلیه بعضی دیگر كم‌كار، این سنگ‌ها از كجا می‌آیند و آیا كلیه‌های تنبل راه درمانی دارند؟ برای پاسخ به این سوالات گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم با جناب آقای دكتر بصیری متخصص كلیه و مجاری ادراری که در زیر می‌خوانید.

كار كلیه چیست؟
كلیه تصفیه‌خانه بدن است و حجم خون و مایعات بدن را كنترل و با ترشحات هورمونی خود ادامه حیات را در بدن ما میسر می‌كند. كلیه جایگاه فعال‌سازی ویتامین D نیز هست و از این طریق مانع پوسیدگی استخوان می‌شود. این قسمت از بدن همچنین هنگامی‌كه روزه می‌گیرید یا برای مدت طولانی گرسنگی را تحمل می‌كنید به یاری كبد می‌شتابد و قندخون را می‌سازد. بنابراین حیات شما به كلیه‌ها‌یتان وابسته است. اگر می‌خواهید كلیه‌هایی سالم تا پایان عمر داشته باشید رعایت برخی موارد لازم است. «یكی از مواردی كه باعث آسیب به كلیه‌ها می‌شود، مصرف مداوم و خودسرانه داروهاست.» بنابراین افراد باید از مصرف هرگونه دارویی بدون مشورت با پزشك اجتناب كنند. مصرف طولانی‌مدت مسكن‌ها بدون در نظر گرفتن جنبه‌های مرتبط با سلامتی می‌تواند كاركرد كلیه‌ها را با اختلال مواجه كند. مصرف مقادیر زیادی از مایعات توصیه می‌شود، مصرف مایعات به میزان كافی در عملكرد صحیح كلیه‌ها موثر است و به كارآیی بهتر آنها یاری می‌رساند.

به چه دردی، درد كلیه گفته می‌شود؟
دردهایی كه عموما در ناحیه پهلو‌ها و پشت احساس شود به شرط اینكه با حالت تهوع و استفراغ همراه باشد و به همراه تغییر رنگ ادرار و به رنگ قرمز در آمدن آن باشد می‌تواند از مشكلات كلیه باشد. این دردها معمولا به قسمت پایین شكم و مجاری ادرار كشیده شده و آنها را هم درگیر می‌كند به طوری كه فرد در آن قسمت‌ها نیز احساس درد می‌كند. در صورتی كه این دردها از مشكلات كلیه‌ها نباشد، این مسیر تیر كشیدن به پایین شكم و مجاری ادرار نخواهد داشت.

چه كسانی بیشتر در خطرند؟
زنان بیشتر از مردان در معرض عفونت‌های ادراری هستند، به این علت كه طول مجرای ادرار زنان خیلی كوتاه‌تر از طول مجرای ادراری مردان است، همین مساله باعث می‌شود تا عفونت بیشتری از بیرون به راحتی از مجرای كوتاه خود را به مثانه برساند. بنابراین زنان بیشتر در معرض عفونت‌های ادراری نسبت به مردان قرار دارند. در مورد دیگر بیماری‌ها لازم است گفته شود كه یك‌سری دلایل ژنتیكی و ارثی وجود دارد كه برخی از بیماری‌ها در مردان بیشتر است. به عنوان مثال انواع و اقسام سرطان‌های كلیه و مثانه، در مردان شایع‌تر است تا زنان اما زنان در معرض عفونت بیشتری نسبت به مردان هستند. سنگ‌های دستگاه‌های ادراری در مردان شایع‌تر است، اما بعد از سن یائسگی این خطر در زنان و مردان برابر می‌شود. قبل از آن به دلیل هورمون‌های جنسی مردانه در مردان سنگ‌ها شایع‌تر هستند.

چه نوع موادی در كلیه حل نمی‌شوند؟
سنگ كلیه و مكانیسم و روش تشكیل سنگ این است كه، هر ماده‌ای كه در یك محلول حل شود، وقتی آن ماده حل‌شدنی از یك حدی بالاتر برود و غلظت بیشتری داشته باشد به حدی می‌رسد كه به آن حد اشباع گفته می‌شود و اگر این مواد از حد اشباع بالاتر برود و گاه به حد فوق اشباع برسد، دیگر هرچه آن ماده حل‌شدنی را اضافه كنیم دیگر حل نمی‌شود بلكه رسوب می‌كند. این حل در ادرار هم اتفاق می‌افتد. موادی كه در ادرار بعضی‌ها وجود دارد و این مواد در حد فوق اشباع هستند در محوطه ادراری رسوب می‌كنند و تشكیل سنگ می‌دهند. خوشبختانه محیط ادرار به دلیل یون‌های متفاوتی كه دارد میزانی كه بتواند مواد را در آن حل كند نسبت به آب معمولی خیلی بیشتر است. در نتیجه افراد به راحتی دچار سنگ كلیه نخواهند شد زیرا محیط ادرار محیطی است كه حلالیت زیادی دارد. كسانی كه در طول شبانه‌روز ممكن است مثلا هنگامی كه در خواب هستند و مایعات كم مصرف می‌كنند و حجم مواد در ادرارشان به حد فوق اشباع برسد هسته سنگی را تشكیل می‌دهند و وقتی هسته تشكیل شد دیگر بزرگ شدن آن كار خیلی سختی نخواهد بود. بعضی دیگر به صورت ژنتیكی این مواد را ادرارشان زیاد ترشح می‌كند و ادرارشان از آن مواد فوق اشباع می‌شود و سنگ تشكیل می‌شود. بعضی از مردان هم به علت هورمون‌های مردانه‌ای كه دارند، به علت ترشحات زیادی كه دارند در معرض خطر سنگ هستند.

بهترین نوشیدنی برای سنگ كلیه چیست؟
بعضی از سنگ‌ها به دلیل عفونت ایجاد می‌شوند كه با قلیایی شدن محیط ادرار باعث بروز سنگ می‌شوند كه این مساله در زنان بیشتر دیده می‌شود و زنان در این مساله بیشتر تهدید می‌شوند كه لازمه مراقبت بیشتری است. مصرف هر چه بیشتر نوشیدنی‌ها به دلیل اینكه نوشیدنی‌ها حجم ادرار را بالا می‌برند كه در نهایت غلظت مواد حل‌شدنی را كمتر می‌كنند بسیار مفید است و مانع ایجاد سنگ می‌شوند، بهترین راه‌حل برای جلوگیری از این بیماری آب خالص است كه از همه مواد آشامیدنی بهتر است، مایعات دیگر هم اگر مواد مضر در آنها نباشد هیچ اشكالی ندارد. به عنوان مثال آب گریپ فروت به علت اكسید زیادی كه دارد اصلا مفید نیست. اما دلستر و ماءالشعیر به علت اینكه مواد قندی زیادی ندارند مضر نیستند و می‌توان از آنها استفاده كرد.

چه نوع كارها و فعالیت‌هایی در دفع سنگ كلیه موثر است؟
طناب زدن و فعالیت كردن بیشتر برای كسانی مفید است كه در معرض خطر هستند یعنی ذرات سنگ تشكیل شده است و تحرك می‌تواند بهتر آنها را دفع كند ولی مایعات و نوشیدنی‌ها برای جلوگیری از سنگ مفیدتر است. پس به كسانی كه در مرحله سنگ‌ریزه هستند یا اصلا سنگ‌ریزه هم ندارند تحرك و ورزش بسیار توصیه می‌شود چرا كه ورزش بهترین راه‌حل برای پیشگیری از این مساله است، خصوصا در افرادی كه مستعد در این مساله هستند.

كدام افراد بیشتر در خطرند؟
زنان بعد از ازدواج بیشتر در معرض عفونت قرار دارند، قبل از ازدواج هم استخر و امثال آن هیچ تاثیری بر عفونت در دختران ندارد و توصیه می‌شود زنان بعد از ازدواج و خصوصا در نزدیك شدن به زمان یائسگی از مایعات زیادی استفاده كنند و اگر به دلیل پوكی استخوان و پیشگیری از پوكی استخوان قرص كلسیم مصرف می‌كنند حتما بین غذا آن را مصرف كنند و بعد از مصرف، مایعات فراوانی بنوشند. بعضی از افراد عادت دارند كه ادرار خود را نگه می‌دارند و در لحظه آخر مثانه خود را تخلیه می‌كنند كه این مساله باعث به وجود آمدن سنگ كلیه نمی‌شود اما اخلال در ادرار مشكل‌ساز خواهد شد. افرادی كه نمی‌توانند به راحتی ادرار خود را تخلیه كنند، مخصوصا زنانی كه بعد از یائسگی به علت كم شدن هورمون‌ها و تنگی مجرا، ادرار به صورت باریك و سخت تخلیه می‌شود یا در سن‌های جوان‌تر كه ادعا می‌كنند به سختی ادرار می‌كنند به علت اینكه ادرار به مجرا می‌آید اما خوب تخلیه نمی‌شود، ممكن است مقداری از میكروب‌ها را به مثانه برگرداند و باعث عفونت شود.

آیا مصرف آنتی‌بیوتیك‌ها برای كلیه‌ها خطرناك است؟
اگر فردی دو كلیه سالم داشته باشد در برابر مشكلات مقاوم خواهد بود و كمتر دچار مشكل خواهد شد اما كسانی كه اختلال در كلیه دارند در معرض خطر بیشتری هستند و بستگی به این دارد كه میزان مقاومت كلیه در چه حد باشد، اما اینكه مصرف برخی از داروها ممكن است كلیه را دچار مشكل كند بسیار نادر است و در مواقعی چنین اتفاقی می‌افتد كه دارو در حد بالا در فرد مصرف شود. اما در حد معمول هیچ مشكلی را به وجود نمی‌آورد. و در برخی موارد بعضی از آنتی‌بیوتیك‌ها كلیه را دچار مشكل خواهد كرد، در صورتی كه كلیه دچار اختلال باشد در این‌صورت این داروها روی كلیه اثرات منفی خواهد گذاشت و كلیه را دچار مشكل خواهد كرد كه در نهایت باید با پزشك خود مشورت كنید. در برخی موارد فهرستی از داروها وجود دارد كه پزشك از شما می‌خواهد آنها را با دقت و در بعضی موارد اصلا مصرف نشود.

كیست كلیه چیست و آیا راه درمانی دارد؟
كیست كلیه انواع مختلفی دارد: نوع اول كیست ساده نام دارد كه اكثرا در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود كه اصطلاحا گفته می‌شود هر فردی كه موهایش رو به سفیدی می‌رود، كیست هم در كلیه به وجود می‌آید كه البته بیماری خطرناكی نیست و در صورتی كه وضعیتی مثل درد یا عفونت برای بیمار ایجاد نكند و به كلیه فشار نیاورد، اصلا احتیاجی به درمان ندارد. بعضی دیگر از كیست‌ها، كیست‌های ساده‌ای نیستند و ممكن است در داخل كیست خونریزی اتفاق بیفتد یا غده‌ای ایجاد شود كه در این صورت این كیست‌ها احتیاج به درمان دارند. اكثر كیست‌ها، كیست ساده هستند و احتیاجی به درمان ندارند و بیشتر در سنین 40 یا 50 سال برای افراد اتفاق می‌افتد.

آیا سونوگرافی در تشخیص سنگ بهتر است؟
سنگ‌ها در بدو به وجود آمدن كوچك هستند و به تدریج با جمع شدن املاح بزرگ‌تر می‌شوند و باید دانست كه سنگریزه‌ها با چه نوع آزمایشی تشخیص داده می‌شوند، اگر با انجام دادن سونوگرافی مشخص شود كه در كلیه سنگریزه وجود دارد معمولا در سونوگرافی تا اندازه‌های چهار یا پنج میلی‌متر خیلی اهمیت ندارد چون ممكن است مقاطع رگ و رسوب كلسیم در جداره رگ را به عنوان سنگ گزینش كند، بنابراین اگر سونوگرافی وجود سنگ را در كلیه مشخص كند كه سنگی در حد پنج میلی‌متری در كلیه وجود دارد درمانی در این زمینه لازم نیست، مگر اینكه بیمار علایمی را داشته باشد، علایمی مانند خونریزی در ادرار به همراه سوزش و درد و در غیر این‌صورت آن سنگریزه‌ها هیچ اهمیتی ندارند و بیشتر سنگ‌هایی ملاك هستند كه با عكس دیده شوند یا در سی‌تی‌اسكن گزارش شود كه بیمار در كلیه خود دارای سنگ است.

ممكن است كه سنگ كلیه‌ها بدون درد باشند؟
سنگ‌ها در دو دسته دارای علامت هستند: یك دسته اینكه بیمار بسیار اذیت می‌شود كه شامل درد، سوزش ادرار، تهوع و گاه استفراغ است. بیماری كه این علامت‌ها را در خود می‌بیند، معمولا بیمار خوش‌شانسی خواهد بود به دلیل اینكه با دیدن این علایم به پزشك مراجعه كرده و اقدامات لازم برای درمان خود را شروع خواهد كرد، ولی دسته دیگر آنهایی هستند كه بیمار خیلی متوجه بیماری و علایمی نخواهد شد كه معمولا سنگ‌های بزرگ كه تمام كلیه را در بر می‌گیرند و در برخی موارد باعث بسته شدن كامل مجرا می‌شود، متاسفانه درد قابل‌توجهی را ایجاد نخواهند كرد و بیمار فقط یك احساس سنگینی معمولی در پهلوی خود خواهد داشت و این سنگ‌ها بسیار خطرناك‌تر از سنگ‌های دسته اول خواهند بود برای اینكه در این‌صورت بیمار به علت اینكه درد شدیدی را احساس نمی‌كند، بنابراین برای درمان خود به پزشك نیز مراجعه نخواهد كرد و در نتیجه انسداد این سنگ موجب از بین رفتن كلیه خواهد شد و در زمانی كه فرد دچار نارسایی كلیه شود به پزشك مراجعه خواهد كرد.

آیا سابقه فامیلی در این مساله مهم است؟
توصیه می‌شود، افراد نسبت به كلیه‌های خود حساس باشند و اگر دردی یا سنگینی در پهلوی خود احساس كردند حتما به پزشك مراجعه كند به خصوص كسانی كه این مساله در سابقه خانوادگی آنها وجود دارد. زیرا كسانی كه در خانواده خود افرادی را دارند كه مبتلا به سنگ كلیه هستند، احتمال بسیاری وجود دارد كه برای آنها نیز به این مساله دچار شوند. سنگ می‌تواند هم درد ایجاد كند و هم می‌تواند نارسایی كلیه ایجاد كند و این مساله بستگی به این دارد كه بیمار به موقع و قبل از ایجاد مساله به پزشك مراجعه كند. سابقه شخص و خانواده در این مساله بسیار مهم و حایز اهمیت است.

آیا می‌توان از بروز سنگ جلوگیری كرد؟
مساله مهم این است كه اگر فردی دچار سنگ كلیه شد از سنگ‌سازی‌های بعدی كلیه بتواند جلوگیری كند. در بعضی مواقع بعضی از سنگ‌ها وقتی دفع می‌شوند بیش از 50 درصد تا پنج سال آینده مجددا به این مساله مبتلا خواهند شد و كلیه دوباره كار سنگ‌سازی خود را آغاز خواهد كرد. بهتر است این افراد سالانه كلیه‌های خود را چك كنند و با سونوگرافی‌های مختلف مراقب آن باشند تا ببینند سنگی به وجود آمده است یا خیر و اگر كسی سابقه بیش از دو بار سنگ‌سازی كلیه را دارد حتما باید غیر از خارج كردن سنگ برای درمان و پیشگیری از سنگ‌های بعدی اقدام كند.‌كه به دلیل همین امر، مركزی در بیمارستان لبافی‌نژاد افتتاح شده است كه در آن كلیه افرادی كه مكررا سنگ‌سازی می‌كند را با انجام آزمایشات پیچیده‌ای كه تقریبا انجام آن در كمتر جایی ممكن است، علت سنگ‌سازی را پیدا كرده و در صورت لازم برای پیشگیری از درست شدن سنگ‌های بعدی درمان‌های خاص را انجام می‌دهند.

منبع: روزنامه شرق