در گفتوگویی با دکتر رزیتا داوری آشتیانی، فوقتخصص روانپزشكی كودكونوجوان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در رابطه با حد و مرزهای طبیعی و غیرطبیعی بودن تخیل بچهها پرسیدیم.
خیالپردازی در کودکان از چه سنی شروع میشود و آیا طبیعی است؟
خیالپردازی در هر سنی، ممكن است وجود داشته باشد اما معمولا از خردسالی و سنین قبل از دبستان آغاز میشود. هنگام خیالپردازی، کودک به صورت موقتی از دنیای اطراف جدا میشود و درگیر تخیلهایی میشود كه شامل آرزوها و احساسات خوب است. نمیتوان گفت خیالپردازی، رفتاری بیمارگونه است بلکه برعکس کودکانی كه خلاقترند یعنی تفكر تصویری بهتری دارند، خیالپردازی بیشتری میکنند. خیالپردازی در تکفرزندها هم بیشتر دیده میشود و طبیعی است.
پس چه موقع از خیالپردازی به عنوان رفتاری بیمارگونه یاد میکنیم؟
وقتی شدت و دفعههای خیالپردازی زیاد میشود و کودک در محیطی نامناسب شروع به خیالپردازی میکند باید نگران شد. مثلا در كودكانی كه مشكل تمركز دارند بسیار دیده شده كه معلمان گزارش میدهند كودك موقع درس چشمش به معلم است ولی حواسش جای دیگری است. یعنی كودك سر کلاس درس و در جمع دانشآموزان درگیر خیالپردازی است و عملكرد اصلی خود یعنی درس خواندن را از دست داده. این کودک دچار خیالپردازی بیمارگونه است. در كودكانی كه مشكل كمتوجهی دارند، این مساله زیاد دیده میشود و نیاز به مداخله درمانی دارد.
داشتن دوست خیالی هم طبیعی است؟
بله. دوستی با دوستان خیالی از سنین قبل از مدرسه، شروع و معمولا تا 10-8 سالگی ادامه مییابد ولی شدت آن، نشان میدهد این رفتار بیمارگونه است یا نه. اگر كودك متوجه است كه دوست خیالیاش واقعیت ندارد، یعنی مرز بین واقعیت و خیال را تشخیص میدهد. بازی و صحبت با دوست خیالی ایرادی ندارد اما اگر كودك مرتب با دوست خیالیاش حرف میزند و متوجه نیست كه اطرافیان به او نگاه میكنند یا مثلا سركلاس درس با دوست خیالیاش صحبت میکند، این مساله بیمارگونه است. اکثر کودکان متوجه این مساله هستند كه از نظر اجتماعی، صحبت با دوست خیالی مقبولیت ندارد و این كار را در میان جمع انجام نمیدهند اما كودكان بیمار، متوجه این مساله نیستند و گاهی در جمع شروع به صحبت با دوست خیالیشان میكنند. در این كودكان نیاز به بررسی تشخیصی است.
انجام بازیهای خیالی برای کودکان مفید هم هست یا تنها سرگرمشان میکند؟
نه، فقط سرگرمی نیست. اینکه بچه بازیهای خیالی دارد نشان میدهد، در حال طی كردن یكی از جنبههای تكاملی و رشد اجتماعی و هیجانیاش است. كودكان در بازیهای خیالی، نقش پدر، مادر یا... را بازی میكنند که این مساله خود میتواند باعث افزایش همدلی شود. اینكه كودك با عروسكش همانند یك موجود زنده برخورد میكند، یعنی بازی خیالی دارد و جنبه مثبتی در رشد كودكان محسوب میشود. تحقیقات نشان داده، بچههایی كه بازیهای تخیلی دارند آنهایی هستند كه كمتر پای تلویزیون مینشینند و سرگرم بازی میشوند و از این بازیهای خیالی چیزهای زیادی یاد میگیرند یعنی بر ترسهایشان غلبه میكنند، روابط عاطفیشان را گسترده میكنند و در مقایسه با كودكانی كه دائما پای تلویزیون مینشینند شادترند. كودكانی كه جلوی تلویزیون مینشینند شاید ادای شخصیتهای کارتونی را درآورند اما معمولا مسایل خشونتی را تقلید میكنند و وارد روابط عاطفی نمیشوند. آنها بازی خیالی و مفید ندارند یا کمتر دارند.
آیا ممکن است کودکی علاقهای به بازی خیالی نداشته باشد؟
معمولا نه! اتفاقا اگر كودكی از حدود 2 سالگی، بازیهای خیالی را شروع نكند و قبل از سن دبستان شاهد بازیهای خیالی در او نباشیم باید مورد بررسی قرار گیرد. بازیهای تخیلی در كودكانی كه طیف اوتیسم دارند معمولا یا شكل نمیگیرد یا خیلی دیر شروع میشود.
آیا خیالپردازی را باید به کودک یاد داد یا ذاتی است؟
بخش مهمی از بازیهای تخیلی ذاتی است و بخشی مربوط به یادگیری میشود. والدین میتوانند با فرزندشان وارد بازیهای تعاملی شوند و نقشی را به خود بگیرند و راههای حل مشكل را به فرزندشان بیاموزاند اما بهطور ذاتی كودكان از2 سالگی کنترل تلویزیون یا حتی میوهای مثل موز را به جای گوشی تلفن میگیرند و حرف میزنند یا به عروسكشان غذا میدهند یا ادای نمازخواندن والدین را درمیآورند.
خیالپردازی تا چه سنی طبیعی است و از چه سنی غیرطبیعی محسوب میشود؟
اگر تا 10 سالگی داشتن دوست خیالی برطرف نشد، احتمال وجود برخی اختلالهای روانپزشكی مطرح است و لازم است كودك بررسی شود. این بدان معنی است که كودك مشكلی دارد كه نتوانسته روابط اجتماعی خود را گسترش دهد و دوست صمیمی و واقعی پیدا كند.
منبع: هفته نامه سلامت
نظر شما