سلامت نیوز : درخت چنار از سال‌های دور همراه زندگی ایرانیان بوده‌است و با تنه قطور و چتری که با سرپنجه برگ‌های انبوهش می‌سازد در ایران قدیم مظهر باروری و سرسبزی طبیعت و بانی نعمت و برکت خدایان به شمار می‌‌آمده ‌است. پناه بردن به درختان مقدس به‌ویژه چنارهای کهنسال برای طلب شفا و توسل به آن‌ها با دخیل بستن و قربانی کردن از باورهای بسیاری از مردم بوده‌است. درعین‌حال چنار دارای خواص دارویی نیز است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه بهار ؛ الفت ایرانیان با این درخت را در نام‌گذاری بسیاری از مناطق ایران می‌توان یافت. در دهخدا و دیگر منابع، ده‌ها نمونه از اسامی مکان‌های مختلف که با واژه چنار و ترکیبات آن ساخته شده‌اند، قابل دسترسی است. چنارهای بسیار کهنسالی در نقاط مختلف ایران وجود داشته‌اند. تعداد کمی از آن‌ها هنوز توانسته‌اند سرپا بمانند و بی‌شماری از دست رفته‌اند. مانند چنار تجریش در صحن امامزاده صالح که بیش از ۱۰۰۰ سال عمر کرد و حتی مارکوپولو در سفرنامه خود از آن یاد کرده‌بود.

ایرانیان همواره به‌گونه‌ای دلبستگی و اعتقادشان به چنار و معجزاتش را حفظ کرده‌اند. در طول زمان با تغییر اندیشه‌ها و باورهای مردم روایت آن‌ها از شکل تقدس چنار نیز دگرگون شده‌است؛ از پادشاهان هخامنشی که چنار زرینی آراسته به زیور در خوابگاه‌شان نگاه می‌داشتند تا مردمی که باور داشتند زیر هر درخت چنار کهنسال و مقدسی امامزاده‌ای مدفون است؛ این باور را سینه به سینه در حافظه ایران ماندگار کرده‌اند. با مدرن و شهری‌تر شدن شیوه زندگی ایرانیان چنار از باغ‌ها به خیابان‌ها آمد و در تجربه سبک جدید زندگی این درخت در منظر شهری حضوری روزمره یافت. به عنوان نمونه خیابان ولیعصر تهران که در سال ۱۳۰۰ احداث آن آغاز شد، با ردیف درختان چنار در دو طرفش به طول تقریبا ۱۸ کیلومتر شریان اصلی شهر را ساخت. با ماشینی‌تر شدن شیوه زیست، این درختان سرسبز رنگی از طبیعت به زندگی می‌زدند و در کنار پاکیزه کردن هوای شهر سایه گسترده‌شان را نیز بر سر خیابان می‌انداختند.

ورای تمام این‌ها درختان چنار خیابان ولیعصر همراه و ناظر روزهای زندگی ایرانیان شدند. در خاطرات بسیاری از مردم ایران این درختان به مثابه عضوی از خانواده، رفیق یا هم‌رزمی حضور دارند. این درختان چنار شاهدان خاموش تاریخ معاصر تهران شدند و شاید معجزه امروزشان برای مردم این سرزمین همین باشد. اما امروز درختان چنار خیابان ولیعصر گرفتار فرسایشی فزاینده شده‌اند به‌طوری که از حدود ۲۴‌هزار اصله درختی که در آغاز احداث این خیابان دو طرف آن کاشته شدند طبق آمارگیری‌های رسمی در آغاز دهه ۸۰ تنها 11هزارو500درخت و در پایان آن حدود ۷‌هزار اصله باقی‌مانده بود و این روند هنوز ادامه دارد.

عوامل متعددی باعث این نابودی هستند؛ از مهم‌ترین آن‌ها آلودگی هوای تهران و همین‌طور آلودگی آب است. چنار درختی پرزدار است و این پرزها جاذب ذرات معلق هوا هستند. بالطبع آلودگی این ذرات آسیب زیادی به درخت می‌زند. تجمع دی‌اکسیدکربن و گوگرد برگ چنار را دچار سوختگی می‌کند. به همین دلیل در مناطق جنوبی‌ و پرتردد که آلودگی بیشتر است درخت‌های بیشتری در حال نابودی هستند. آلودگی آب و کم‌آبی نیز در مرگ چنارها موثرند؛ کاهش روزافزون سفره‌های آب زیرزمینی و اختلال در دسترسی ریشه‌ها به این منابع به سبب حفاری‌های عمرانی آسیب زیادی به درختان وارد کرده‌است. به علاوه هرچه از شمال به جنوب حرکت کنیم آلودگی آب بیشتر شده و در راه‌آهن به حداکثر خود می‌رسد.

فاضلاب بعضی از اماکن تجاری و اداری نیز به جوی‌هایی وارد می‌شوند که محل سیراب کردن درختان هستند. چنار درختی آب‌دوست است و ریشه‌هایش نیازمند هواگیری است. گل و لایی که در ۴۰ تا ۵۰ سال اخیر روی هم انباشت شده باعث مسدود شدن خاک و عملا خفگی درخت‌ها به‌خصوص در جنوب شده‌است. اما مهم‌تر از آن بستر سیمانی است که در پای درخت‌ها ایجاد کرده‌اند؛ بستری که نفوذ آب و هوا به ریشه‌ها را تقریبا ناممکن می‌کند. حتی در محدوده میدان ولیعصر تا خیابان فاطمی کف تمام جوی‌ها عایق شده‌است تا از نشت آب و ریزش در تونل‌های مترو جلوگیری شود. این اقدام در عمل پیامدی جز خشکی برای درخت‌ها به بار نمی‌آورد. از طرف دیگر، چنار تحمل گرما را ندارد. با توجه به گرم شدن کره زمین و بالطبع تهران، اقلیم فعلی این شهر برخلاف گذشته با طبع سرمادوست این درخت سازگار نیست.

علاوه بر تمام این مصائب خطرات دیگری نیز این درختان را تهدید می‌کنند. از جمله جدی‌ترین آن‌ها ساخت‌وساز در حاشیه خیابان ولیعصر است. گودبرداری عمیق باعث از بین رفتن رطوبت زمین می‌شود. به علاوه گچ و آهکی که پای درختان می‌ریزد برای آن‌ها مضر است. رعایت نکردن حاشیه و حریم چنارها و حتی بازتاب نور و گرما از ساختمان‌ها با نمای شیشه‌ای همه به این درختان آسیب می‌زنند. تاسف‌آورتر شواهدی است که نشان از مسموم کردن عمدی درخت‌ها توسط ساکنان و کسبه مجاور دارند. به این ترتیب این درختان در طول سالیان تحلیل رفته و با ادامه این شرایط در حال نابودی هستند. چنارهای پوسیده برای عابران خطرناک هستند و محکوم به قطع می‌شوند. حتی در بعضی موارد درختان به سبب مسدود کردن دید دوربین‌های امنیتی یا شکایت اهالی به‌ خاطر مزاحمت درخت برای رفت‌و‌آمد یا تابلوهایشان قطع شده‌اند. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای ساماندهی به این وضع صورت گرفته‌است.

در سال ۸۲ کارشناسان شهرداری تهران مطالعات و بررسی‌های جدی روی درخت‌ها انجام دادند و طرح عملی اصلاح وضع موجود را ارائه کردند. راهکارهایی مانند حذف بتن و سنگفرش‌های موجود از کف نهر خیابان، جداسازی نهر از مسیر فعلی، تبدیل محل استقرار درخت‌ها به باغچه‌های جداگانه، اصلاح خاک و بسترسازی مناسب، اصلاح سیستم آبیاری با دور منظم و آبیاری قطره‌ای، واکاری نهال در محل درختان از دست رفته و آماربرداری و مدیریت رایانه‌ای درختان از جمله این موارد هستند. هرچند این طرح‌ها در عمل اجرا نشدند و از بودجه ۲۵ تا ۱۰۰‌میلیارد تومانی بهسازی پیاده‌رو خیابان ولیعصر در سال ۸۵ چیزی صرف حفظ درخت‌ها نشد. با وجود ثبت خیابان ولیعصر و درختانش به عنوان سرمایه ملی در سازمان میراث فرهنگی بی‌مهری و بی‌توجهی به سرنوشت آن‌ها ادامه یافت.

حتی قطع درختان بدون استعلام از این سازمان صورت گرفته است. به‌طور کلی عدم وجود کمیته نظارتی و بی‌نظمی و ناهماهنگی ارگان‌های مختلفی که در این‌باره مسئول‌ هستند، مانع پیشبرد راهکاری عملی و رسیدگی به تخلفات شده‌است. با این احوال گناه فرسایش و نابودی درختان را به گردن هرکه یا هرچه هم بیندازیم، دردی از خیابان عزیزمان دوا نمی‌شود. اضمحلال چنارهای ولیعصر یعنی نابودی یکی از زیباترین و تاریخی‌ترین منظرهای شهری تهران و گم شدن بخش بزرگی از حافظه و خاطرات یک ملت. شاید هنوز خیلی دیر نباشد. شاید هنوز فرصتی برای دلجویی و جبران آن‌چه بر درخت‌ها روا داشته‌ایم، باقی باشد.