سلامت نیوز:داود حیات غیب ،دکترای تخصصی محیط زیست و هماهنگ کننده ملی پروژه توانمندسازی ایمنی زیستی سازمان حفاظت محیط زیست طی یادداشتی اختصاصی به سلامت نیوز نوشت :یکی از آثار مهم دولت تدبیرو امید، تدوین منشور محیط زیست است. بنابر مفاد این منشور ارکان دولت موظف به حفظ محیط زیست در تمامی فعالیت‌های خود هستند.

موضوعی که با درایت رهبر معظم انقلاب در سخنرانی 17 اسفند 1393 به آن تاکید بسیار شده است. بر حسب وظایف قانونی، حاکمیتی و نظارتی و پاسداشت اصل پنجاهم قانون اساسی، سازمان حفاظت محیط زیست حق ورود به هر عاملی که موجب آسیب یا تخریب محیط زیست گردد را دارد و خواهد داشت.

ایران عضو پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا بوده و این پروتکل یکی از مصوبات مجلس شورای اسلامی است و از نظر حقوقی لازم الاجرا می باشد. از طرف دیگر قانون ایمنی زیستی است که سازمان حفاظت محیط زیست را به عنوان یک مرجع ذی صلاح در حوزه ایمنی زیستی معرفی می نماید.

[quote-left]بازار تجارت جهانی این محصولات در سال 2013 بیش از 15 میلیارد دلار بوده است بنابراین به نظر می رسد هدف اصلی از کشت و تجاری سازی بیشتر سودآوری می باشد تا اهدافی چون کاهش مصرف سموم شیمیایی، افزایش سلامت جامعه و محیط زیست و تضمین امنیت غذایی در جهان. [/quote-left]

بر اساس مفاد ماده 4 قانون ایمنی زیستی، بند ج: "سازمان حفاظت محیط زیست در امور مرتبط با حیات وحش و بررسی ارزیابی مخاطرات زیست محیطی بر مبنای مستندات علمی ارائه شده توسط متقاضی" می تواند در امور مرتبط با گیاهان دستکاری شده ژنتیکی ورود نماید.

بنابراین، کلیه افراد متقاضی ملزم هستند مستندات علمی مرتبط با مخاطرات زیست محیطی محصولات دستکاری شده ژنتیکی را به سازمان محیط زیست ارائه و تأیید این سازمان را دریافت کنند. این مسئله در ماده 5 نیز مورد تأکید قرار گرفته است.

با وجود تمام اسناد قانونی، همچنان سازمان حفاظت محیط زیست خواهان روشنگری بدور از هرگونه هیاهوی رسانه ای مدافعان شرکت های چند ملیتی برای تولید، ورود،کاشت و رها سازی محصولات دستکاری شده ژنتیکی (GMO) درکشوراست. بنابراین اظهارات رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی، مبنی بر اینکه که : "سازمان حفاظت محیط زیست در برنج دستکاری شده ژنتیکی حق ورود و مخالفت ندارد و مرجع صدور مجوز انحصارا در اختیار وزارت جهاد کشاورزی است" غیر مسئولانه می باشد(منتشره در روزنامه «فرصت امروز» در تاریخ 29 تیر ماه 1394). 

با مرور آمار مرتبط با این گونه محصولات در می یابیم که ازمیان 192 کشور جهان تنها 28 کشور به تولید این محصولات مشغول هستند. همچنین با بررسی سطح زیر کشت انواع محصولات کشاورزی که توسط سازمان جهانی غذا و کشاورزی(FAO) در سال 2013 منتشر شده است از مجموع 13 میلیارد هکتار زمین مستعد و قابل کشت و کار در دنیا، حدود یک و نیم میلیارد هکتار زیر کشت بوده و غذای بشر را تولید می‌نمایند.

این در حالی است که سطح زیر کشت محصولات دستکاری شده ژنتیکی در این سال تنها 175 میلیون هکتار بوده است. به عبارت دیگر تنها 15% کشورهای دنیا و 11% زمین های قابل کشت در جهان به محصولات دستکاری شده ژنتیکی اختصاص یافته است.

بنابراین هرگونه ادعایی مبنی بر قرار نگرفتن کشور ایران در میان کشورهای تولید کننده محصولات دستکاری شده ژنتیکی به عنوان یک عقب ماندگی فاجعه بار برای کشور، نوعی جو سازی و شلوغ کاری در فضای علمی، سیاسی و رسانه‌ای کشور است.

جدا از اینکه انحصاری بودن تولید بذر در شرکت‌های تولید کننده‌ بذرهای دستکاری شده و تولید و فروش علف‌کش‌های مرتبط، باعث شده که تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی بسیار سود آور بوده و این جنبه می‌تواند نیمه پنهان مدافعان این گونه محصولات درجهان و ایران را روشن نماید. بطوریکه بازار تجارت جهانی این محصولات در سال 2013 بیش از 15 میلیارد دلار بوده است بنابراین به نظر می رسد هدف اصلی از کشت و تجاری سازی بیشتر سودآوری می باشد تا اهدافی چون کاهش مصرف سموم شیمیایی، افزایش سلامت جامعه و محیط زیست و تضمین امنیت غذایی در جهان.

تمام کسانی که با موضوع ایمنی زیستی کارتاهنا آشنایی دارند، می دانند اتاق تهاتر ایمنی زیستی (BCH) محل تبادلات اطلاعات و تجربیات کشورهای عضو در خصوص محصولات و فرآورده‌های دستکاری شده ژنتیکی و نیز محل انعکاس دستاوردها و اقدامات انجام شده کشورهای عضو است. یکی از این اقدامات انجام ارزیابی مخاطرات احتمالی (Risk Assessment) محصولات دستکاری شده ژنتیکی است.

همانطورکه در تصویر زیر مشاهده می‌کنید براساس آخرین اطلاعات مندرج در صفحه مشخصات جمهوری اسلامی ایران در سایت BCH،  هیچ‌گونه اطلاعات ثبت شده در زمینه ارزیابی مخاطرات محصولات دستکاری شده ژنتیکی در آن وجود ندارد. بنابراین نه تنها ادعای انجام روند رسمی و قانونی انجام این گونه ارزیابی‌ها و اخذ مجوز به هیچ وجه معتبر نمی‌باشد بلکه نباید پافشاری سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان های مردم نهاد مبنی بر ارائه به روز شده ارزیابی مخاطرات این گونه محصولات به قانون شکنی تلقی شود.

کشور ایالات متحده آمریکا با 73 میلیون هکتار زمین قابل کشت GMO  بزرگترین تولیدکننده، صادر کننده و نیز مصرف کننده این گونه محصولات است. مدافعان داخلی این موضوع را به عنوان یک دلیل موجه و قابل قبول برای تولید و یا مصرف این گونه محصولات درکشورهای دیگر از جمله ایران عنوان می‌کنند.

بررسی منابع نشان می‌دهد تقریباً تمامی محصولات دستکاری شده ژنتیکی در آمریکا در مزارع و گلخانه‌های تمام مکانیزه شرکت مونسانتو در کارولینای شمالی آمریکا تولید می‌شود که در واقع یک شرکت تولید کننده مواد شیمیایی آفت‌کش و مواد شیمیایی خطرناک است و از نظر ساختاری یک شرکت چند ملیتی است و بعلت حضور افراد سطح  بالای سیاسی کشور آمریکا در هیئت مدیره آن از نفوذ بسیار بالایی برخوردار است، به حدی که می‌تواند بر روی قوانین و تصمیمات سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) تأثیر بگذارد و نیز انحصار مصرف محصولات در سرتاسر آمریکا را دارد.

از طرف دیگر کشور آمریکا عضو پروتکل ایمنی زیستی نبوده و فاقد هرگونه قانون اجرایی برای حفظ محیط زیست و سلامت انسان در زمینه ایمنی زیستی محصولات دستکاری شده ژنتیکی است؛ از جمله  فاقد ارزیابی مخاطرات، مدیریت مخاطرات و قانون بر چسب گذاری این گونه محصولات است (به صفحه مشخصات آمریکا در BCH مراجعه کنید).

بنابراین مصرف این محصولات در کشور آمریکا نه تنها یک دلیل موجه بلکه بسیار مخاطره انگیز است و همین موضوع باعث شده مصرف این محصولات در ایالات های مختلف با پیگیری حقوقی و احکام دادگاهی منجر شود به طوری که در بعضی از ایالات ها مصرف آنها منع یا محدود شده است.

بنابراین مقایسه تولید و مصرف گیاهان دستکاری شده ژنتیکی در امریکا با کشور ایران از نظر قانون ایمنی زیستی و ارزیابی مخاطرات این محصولات و نیز حفظ تنوع زیستی به هیچ عنوان وجاهت قانونی ندارد.

یکی دیگر از ادعاهای مدافعان این گونه محصولات در کشور این است که در تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی سموم شمیایی و آفت کش استفاده نمی شود. بنابراین محیط زیست حفظ می شود. بررسی منابع مختلف درجهان نشان می دهد که این موضوع مطلبی کاملاً تحریف شده و رسانه ای است.

[quote-right]یکی دیگر از ادعاهای مدافعان این گونه محصولات در کشور این است که در تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی سموم شمیایی و آفت کش استفاده نمی شود. بنابراین محیط زیست حفظ می شود. بررسی منابع مختلف درجهان نشان می دهد که این موضوع مطلبی کاملاً تحریف شده و رسانه ای است. [/quote-right]

لازم به توضیح است که امروزه گیاهان زراعی دستکاری شده ژنتیکی با دو هدف، تحمل علف کش (Herbicide Tolerance) و مقاومت به حشره (Insect Resistance) تولید می شوند.

گیاهانی که می توانند علف کش را تحمل کنند (مقاوم به علف کش) که بخش عمده سطح زیر کشت محصولات دستکاری شده ژنتیکی را به خود اختصاص داده اند، با این هدف تولید شده اند که کشاورزان با کاشت این بذور و بکار گیری سم شیمیایی گلایفوسیت که یک علف کش قوی می باشد (با نام تجاری Roundup) اقدام به حذف علف های هرز منطقه کرده و گیاه دستکاری شده ژنتیکی خود را که از نظر ژنتیکی مقاوم به سم شده است را حفظ نمایند.

پس در نتیجه ما در گیاهان دستکاری شده ژنتیکی مقاوم به علف کش مجبور هستیم از سموم شمیایی جدید استفاده کنیم. در این حال براساس گزارش ارائه شده توسط مرکز بین المللی تحقیق بروی سرطان که به سفارش سازمان جهانی بهداشت انجام شده، آمده است که گلایفوسیت به احتمال زیاد برای انسان سرطان زا می باشد( Some Organophosphate Insecticides and Herbicides: Diazinon, Glyphosate, Malathion, Parathion, and Tetrachlorvinphos , 2015).
 هرچند که در انواع گیاهان مقاوم به آفات نیز درظاهر از سموم کمتری استفاده می شود اما گزارشات نشان می دهد که بعد از چند سال گیاه توان خود را در مقاومت به حشره آفت خود از دست داده و مجدد مورد حمله آن حشره قرار می گیرد و این به خاطر نرخ بالای زادآوری حشرات و وقوع جهش در نسل های متوالی و بروز مقاومت در آن ها است و در نهایت کشاورز مجبور است برای مقابله با  ابر آفات بوجود آمده جدید از سموم قویتری جهت کنترل آنها استفاده نماید(Testbiotech, 2014 ).

 
بنابراین گیاهان دستکاری شده ژنتیکی بر خلاف ادعاهایی که می شوند نه تنها به سلامت انسان و محیط زیست کمک نکرده و کاهش مصرف سموم را در پی نداشته است بلکه موجب افزایش مصرف سموم و ایجاد ابر آفات و علف های هرز مقاوم نیز شده اند.

همان طور که در تصویر زیر مشاهده می کنید، مقاومت حشرات آفت به گیاهان دستکاری شده ژنتیکی از نقاط مختلف جهان توسط مرکز تست بایوتک، یکی از موسسات معتمد اتحادیه اروپا برای ارزیابی مخاطرات محصولات دستکاری شده ژنتیکی در سال 2014، گزارش شده است.







همچنین گزارش منتشره توسط انجمن بهداشت و سلامت برزیل با همکاری موسسه ملی سرطان شناسی این کشور در سال  2014 نشان می دهد که در فاصله سالهای 2000 تا 2012 مصرف سموم شیمیایی آفت کش دراین کشور افزایش فزآینده‌ای داشته (به ازای هر نفر بیش از 5 کیلوگرم در سال) و بدنبال آن وقوع سرطان افزایش چشمگیری یافته که عامل اصلی آن در این گزارش گیاهان دستکاری شده ژنتیکی عنوان شده است.

این در حالی است که کشور برزیل پس از آمریکا بزرگترین تولیدکننده و مصرف کننده این گونه محصولات در جهان است و بدیهی است هر چقدر از آفت کش ها بیشتر استفاده شود مقاومت آفات و بیماری ها نیز بیشتر می شود و لذا باید از سموم قوی تر استفاده نمود.

بر این اساس خود برزیل مجبور به وارد کردن آفت کش‌های قوی گردیده است که قبلا اجازه ورود و یا استفاده از آنها در مبارزه با آفات گیاهی ممنوع بوده است. بر اساس اظهارات این انجمن 22 نوع ماده شیمیایی از 50 نوع ماده تشکیل دهنده سموم که در برزیل استفاده می شود در سایر کشور های دنیا استفاده از آنها ممنوع می باشد.

 این موضوع این سوال را مطرح می کند که  این فناوری که در اهداف خود به دنبال غذای سالم تر و محیط زیست پاک تر بوده به چه اندازه به این مهم دست یافته است؟

آن چه اهمیت دارد حقیقت است. یک حقیقت مهم آگاهی مردم و حق داشتن این موضوع است که چه ماده غذایی را در سبد غذایی خود دارند و مصرف می کنند. درحالی که تولید کنندگان GMO درجهان مخالف برچسب گذاری این محصولات بوده و فعالیت گروه های مردم نهاد و سازمان های محیط زیستی کشورها را وادار به تصویب واجرای قانون برچسب گذاری GMO  نموده است (نمونه برچسب سس سالاد در هلند). 

حال سوالات این است که چرا موضوع مهمی به نام سلامت مردم ایران و حفظ محیط زیست و این که چه غذایی مصرف می کنند، چگونه محصولات کشاورزی پرورش می یابند و ماهیت بذرهای آن ها چه می باشد؟ چرا باید مجبور به استفاده از محصولات دستکاری شده ژنتیکی باشند؟ چرا باید تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی کشور را با آلودگی ژنی ناشی از این گونه محصولات با مخاطره روبرو بینند؟

چرا باید این موضوع به جای مسیر سالم، علمی و روشن و قانونی با هدف درنظرگرفتن ملاحظات و مخاطرات احتمالی این گونه محصولات بر روی حفظ تنوع زیستی و استفاده پایدار از آن و نیز سلامت انسان و دام باید وارد مسیر مبهم، جنجالی و هیاهوی رسانه ای شود که منتقدان را علم ستیز و فناوری هراس  بداند و ورود سازمان حفاظت محیط زیست به این موضوع را قانون شکنی اعلام نماید؟ درحالی که براساس قانون ایمنی زیستی این سازمان یکی ازسه متولی ایمنی زیستی درکشور به همراه وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی است.

بنابراین با هدف حفظ سلامتی جامعه و محیط زیست ، بدور از هرگونه فضای رسانه ای مسموم مدافعان این گونه محصولات درکشور، سازمان حفاظت محیط زیست به استناد وظایف قانونی خود و اسناد قانونی بالادستی، موضوع محصولات دستکاری شده ژنتیکی را با ایجاد فضایی مطبوع و روشنگر پیگیری می کند و از هرگونه کاشت و رها سازی غیرقانونی و فاقد اسناد علمی و ارزیابی مخاطرات در تمام کشور جلوگیری می نماید.

درعین حال از فعالیت متخصصان و پژوهشگران زیست فناوری کشور که قوانین علمی را رعایت کرده و ملاحظات ایمنی را در پژوهش این گونه محصولات بکار می برند، حمایت می نماید.

کشور جمهوری اسلامی ایران در مسیر رشد و تعالی قرار داشته و سازمان حفاظت محیط زیست این مسیر را درجهت توسعه پایدار و حفظ محیط زیست ارزیابی نموده و پشتیبانی می نماید تا مردم کشور در فضایی آگاهانه در سلامت کامل با وجود محیط زیستی سالم و مطلوب زندگی نمایند.

 جالب است بدانید در یکی از کنفرانس‌های دانشمندان طرفدار مونسانتو، جمله‌ای گفته شده که امروزه برای به حاشیه کشاندن منتقدین بکار می‌رود: «این‌ها [منتقدین محصولات دستکاری شده ژنتیکی] مخالفین پیشرفت علوم و فناوری هستند(کتاب ژن های تغییریافته، حقیقت تحریف شده نوشته استیون دروکر سال 2015 ، فصل 8، ترجمه فارسی، به سایت پژوهشکده مجازی بیوتکنولوژی پزشکی مراجعه کنید). همان طور که عبارت "علم ستیزی و فناوری هراس" تاکنون به دفعات از  سوی مدافعان محصولات دستکاری شده ژنتیکی (GMO) درکشور به سازمان حفاظت محیط زیست، نهادهای مردمی و یا شخصیت‌های حقیقی و حقوقی که با استفاده غیر ایمن محصولات دستکاری شده ژنتیکی مخالف باشند، نسبت داده شده است. این موضوع نشان دهنده طرز فکر، گفتار و حتی اهداف یکسان مدافعان GMO در خارج و داخل کشور است.

منابع :

1.    FAO STATISTICAL YEARBOOK 2013 World Food and Agriculture (Food and Agriculture Organization of the United Nations Rome, 2013).
2.    Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops (Clive James, 2014).
3.    www.inca.gov.br/
4.    http://forsatnet.ir/download-newspaper/no274.html/
5.    https://bch.cbd.int/
6.    http://www.centerforfoodsafety.org/
7.    http://www.vimb.ir/
8.    https://www.testbiotech.org/sites/default/files/bt_resistance_2014_0.jpg
9.    http://monographs.iarc.fr/ENG/Monographs/vol112/mono112-02.pdf