سلامت نیوز:ابتدای این هفته، پرویز افشار؛ سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر آخرین تعداد مصرف‌كنندگان مستمر مواد مخدر و روانگردان در كشور را اعلام كرد؛ ٢ میلیون و ٨٠٨ هزار نفر؛ ٢ میلیون و ٨٠٨ هزار نفر از جمعیت كشور، تا آن حد وابسته مصرف مخدرها و روانگردان‌ها شده‌اند كه متولیان رصد وضعیت اعتیاد، عنوان «مصرف‌كننده دایمی» را برای این افراد انتخاب كرده‌اند.

به گزارش سلامت نیوز، اعتماد نوشت: مردان و زنانی كه آینده‌ای نامعلوم پیش رو دارند؛ آیا در روزهای نزدیك یا دور، به خیل معتادان تحت درمان ملحق می‌شوند و تابلوی «بهبود یافته» بر گردن می‌آویزند یا باید نام‌شان را در فهرست اموات گورستان‌های شهرها جست‌وجو كرد؟

هشدارهای جدیدترین تعداد معتادان ایران

٢ میلیون و ٨٠٨ هزار معتاد مستمر، پوسته یك واقعیت تكان‌دهنده است. هنوز تحقیقی درباره تعداد مصرف‌كنندگان تفننی یا برآورد ملحق شدن تعداد جدید به عرصه اعتیاد در كشور انجام نشده و تخمین درباره مصرف تفریحی، برپایه تجربیات متولیان رصد وضعیت اعتیاد استوار است یا در فرض خوشبینانه، چنین تحقیقی موجود است اما دولت، برای پرهیز از تشویش اذهان عمومی از انتشار نتایج آن خودداری می‌كند. افشار سال گذشته و در گفت‌وگویی كه با شبكه خبر داشت، اعلام كرد كه سالانه حدود ١٠٠ هزار نفر به جمع معتادان كشور اضافه می‌شود. حتی این عدد هم از دقت لازم برخوردار نیست زیرا بازهم، تعدادی را دربرمی‌گیرد كه دچار وابستگی مصرف شده‌اند.

اما هنوز هیچ یك از متولیان دولتی و غیر دولتی اعتیاد نمی‌دانند، یا اعلام نكرده‌اند كه مصرف تفننی و غیروابسته مخدرها و روانگردان‌ها در كشور چه رقمی است. با وجود هشدارهایی كه متولیان دولتی و غیردولتی درمان اعتیاد درباره خطر حتی یك بار مصرف تفننی مواد برپایه تریاك یا مشتقات آمفتامین دارند، معتادانی كه امروز، نام‌شان در فهرست «مصرف‌كنندگان مستمر» ستاد مبارزه با مواد مخدر ثبت شده، قطعا مهمانان یك شبه نبوده‌اند و عرصه تفنن و تفریح، حتما در آن حد گسترده است كه سالانه حداقل ١٠٠ هزار نفر خروجی وابستگی دایم داشته باشد.

مقایسه آمار جدید با ارقام مطالعات پیشین هم یك نگرانی جدی را دامن می‌زند. اگر بازه زمانی ١٣٨٠ تا ١٣٨٨ را به عنوان دوران طلایی اعتباردهی برای درمان داوطلبانه و آزمون و خطای روش‌های موفق‌تر بهبودی از اعتیاد و اقدامات موثر در كاهش آسیب اعتیاد، كنار گذاشته و آن را به عنوان یك خاطره تكرار ناشدنی، در بایگانی تاریخ مبارزه با مواد مخدر ثبت كنیم و جهت نگاه را به سمت دهه ٧٠ به عنوان دوران اوج برخوردهای سلبی و حذفی با معتادان و سال‌های فعالیت دولت دهم ١٣٩٢ – ١٣٨٨ به عنوان روزشمار شكست تلاش درمانگران اعتیاد و كاهش اعتبارات درمان داوطلبانه و حمایت‌های اجتماعی و بازگشت دوباره به جبر و بند در مقابله با معتاد معطوف كنیم، ورودی عرصه وابستگی مصرف در دهه ٩٠، خطرناك‌تر و به مراتب، خطرسازتر از دهه ٧٠ است بدون آنكه پیشرفت‌های نوین در عرصه درمان اعتیاد، مجالی برای گشودن یك روزنه امید در این سال‌های باقی مانده قرن ١٤ شمسی پیدا كند.

بر اساس نتیجه پژوهش ملی كه ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال ١٣٧٧ و با مرور مطالعات تاریخی و تحقیق پیمایشی انجام داد، تعداد معتادان كل كشور، حداكثر ٤ میلیون و ٢٠٠ هزار نفر و حداقل یك میلیون و ٥٠٠ هزار نفر با میانگین ٢ میلیون و ٥٧٤ هزار نفر برآورد شد. سال ١٣٧٩، سازمان بهزیستی كشور و دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد UNODC تحقیق مشتركی با عنوان «ارزیابی سریع وضعیت سوءمصرف در ایران» انجام دادند كه بر اساس نتیجه این تحقیق و به استناد آمار مراكز بازپروری طی ١١ سال پیش از انجام تحقیق، تعداد معتادان كشور حدود ٧٠٠ هزار نفر، تعداد معتادان تزریقی ١٦٦ هزار نفر و حداقل میزان شیوع وابستگی به مواد، یك میلیون نفر در زمان اجرای این پژوهش اعلام شد. این نتایج مربوط به سال‌های پیش از صدور مجوز رییس وقت قوه قضاییه برای آغاز اقدامات میدانی كاهش آسیب اعتیاد و جرم‌زدایی از معتادان داوطلب درمان بود.

نتایج موفقیت‌آمیز مرهون مجوز آیت‌الله هاشمی شاهرودی در مدت كوتاهی نمایان شد. سال ١٣٨٢ و تنها یك سال پیش از صدور مجوز فعالیت مراكز گذری كاهش آسیب اعتیاد و اقدامات سیار درمان و حمایت‌های اجتماعی برای معتادان بی‌خانمان، وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و UNODC در همكاری مشترك برای بررسی همه‌گیرشناسی سوءمصرف مواد مخدر، آمار ٣ میلیون و ٧٠٠ هزار مصرف‌كننده تریاك و سایر مواد افیونی را ثبت كردند كه بنا بر نتیجه این پژوهش، دو میلیون و ٥٠٠ هزار نفر از این تعداد، دچار وابستگی دایم بودند. در نتیجه «ارزیابی سریع وضعیت سوءمصرف وابستگی به مواد در ایران (RSA) كه سال ١٣٨٦ و توسط دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی انجام شد، تعداد معتادان كشور به یك میلیون و ٢٠٠ هزار نفر كاهش یافته بود. اگرچه هنوز مصرف‌كنندگان تزریقی كه حدود ١٩ درصد این تعداد را تشكیل می‌دادند، یك نگرانی جدی برای متولیان مقابله با اعتیاد به شمار می‌آمدند. با وجود آنكه تحقیقات انجام شده در این دو دهه، هربار از روش‌های جامع‌تر و با ضریب خطای پایین‌تری استفاده می‌كرد، تاثیر اقدامات دولت دهم برای بازگشایی اردوگاه‌های درمان اجباری، بی‌توجهی به درمان داوطلبانه و تنزل اعتبارات برنامه‌های كاهش آسیب اعتیاد در نتایج «طرح ملی شیوع‌شناسی مصرف مواد مخدر» كه سال ١٣٩٠ انجام شد، خود را با این اعداد نشان داد؛ تعداد معتادان كشور به یك میلیون و ٣٢٥ هزار نفر افزایش یافته بود در حالی كه بیش از ٢٦ درصد مصرف‌كنندگان وابسته مت‌آمفتامین (شیشه) شده بودند.

نباید فراموش كرد اعدادی كه سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر از آخرین تعداد معتادان كشور ارایه داده، محصول یك شب و یك ماه و یك سال نیست. افزایش تعداد معتادان به دو میلیون و ٨٠٨ هزار نفر، پیش بینی محتوم كارشناسانی بود كه طی سال‌های ١٣٨٨ تا ١٣٩٢، بارها نسبت به تاثیرات خطرساز جایگزینی درمان اجباری به جای درمان داوطلبانه و حذف اعتبارات كاهش آسیب اعتیاد به جای پررنگ‌تر شدن حمایت‌های اجتماعی هشدار داده بودند.
نگرانی از بابت رشد آمار اعتیاد و آسیب‌های ناشی از وابستگی مصرف در ایران زمانی افزایش می‌یابد كه تغییرات جمعیتی، صعود نرخ شیوع اعتیاد و دگرگونی ساختار مصرف و وابستگی طی دو پیمایش كشوری پایان دهه ٨٠ و ابتدای دهه ٩٠ را كنار هم ببینیم؛ دو تحقیق كشوری كه در جمعیت ١٥ تا ٦٤ ساله ایران انجام شده است. بنا بر نتایج سرشماری سال ٩٠، جمعیت ایران ٧٥ میلیون و ١٤٩ هزار و ٦٦٩ نفر و تعداد جمعیت ١٥ تا ٦٤ ساله كشور، ٧٠/٩ درصد این تعداد و معادل ٥٣ میلیون و ٢٨١ هزار و ١١٥ نفر بود و در حالی كه نرخ شیوع مصرف در طرح ملی شیوع‌شناسی مصرف مواد ٢/٦٥ درصد در جمعیت ١٥ تا ٦٤ساله كشور اعلام شد، به طور نسبی از هر ٤٠نفر جمعیت در این بازه سنی، وابستگی مصرف داشتند.

بنا بر نتایج سرشماری سال ١٣٩٥، جمعیت ایران ٧٩ میلیون و ٩٢٦ هزار و ٢٧٠ نفر است كه ٦٩/٨ درصد و معادل ٥٥ میلیون و ٧٨٨ هزار و ٥٣٦ نفر از این تعداد در گروه سنی ١٥ تا ٦٤ سال هستند و در حالی كه افشار، نرخ جدید شیوع مصرف در این گروه سنی را ٥/٣ درصد اعلام كرده، در حال حاضر به‌طور نسبی از هر ١٨ نفر جمعیت در گروه سنی ١٥ تا ٦٤ ساله كشور، یك نفر دچار اعتیاد مستمر به مواد مخدر یا روانگردان است. افشار در گزارش خود از افزایش مرگ معتادان آمار داده است. از رشد ٦/٢ درصدی مرگ نسبت به سال ٩٤. سال ٩٥، ٣١٩٠ نفر بر اثر اعتیاد فوت كردند و سال ٩٤، ٢٩٩٢ نفر و سال ٩٣، ٢٧٤٧ نفر. افزایش دوباره فوت بر اثر اعتیاد كه آمار سال‌های آغازین دهه ٩٠ را تداعی می‌كند هم، هشدار دیگری است نسبت به اقدامات مافیا برای پیچیده‌تر كردن هر چه بیشتر تركیبات مواد عرضه شده به بازار كه البته گرایش عمده تركیبات، به سمت تشدید و تمدید وابستگی مصرف‌كننده است.

در عین حال، نیروی مقابله با اعتیاد در ایران، با تحركات جدیدی از سوی شبكه قاچاق مواد مخدر مواجه است. تحركاتی كه بیشتر با هدف سردرگم كردن نیروی مقابله انجام می‌شود؛ عرضه مواد با نام‌های جدید و متفاوت در حالی كه پایه ساختاری همه، ثابت است و فقط، افزودنی‌ها تغییر می‌كند تا شوك جدیدی به بازار عرضه و تقاضا وارد كند. مقابله با سایت‌های اینترنتی عرضه مواد مخدر و روانگردان به فهرست وظایف نیروی مقابله افزوده شده در عین حال كه باید نگران نفوذ روانگردان‌های جدید NPS هم باشد؛ موادی با ساختار و تركیبات بسیار متغیر و متفاوت در انواع پرشمار و با تاثیراتی به مراتب مخرب‌تر از آنچه امروز به نام روانگردان در بازار ایران عرضه می‌شود. گستردگی فهرست وظایف، یك نتیجه محتمل و بسیار نگران‌كننده دارد؛ در حالی كه اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از ورود تازه نفس‌ها به عرصه اعتیاد باید در صدر دستور كار و چیدمان اعتباردهی‌ها باشد، بخش مهمی از بودجه ملی و توان نیروهای مقابله، برای رصد و كشف پیچیدگی‌های شبكه قاچاق و مقابله با خرده پاهای قاچاق كه قرار است سرعت‌گیرهای هدفمند مسیر دسترسی به شاخه‌های قطور شبكه باشند، هدر می‌رود. خستگی روانی گردان كاهش تقاضا و مبارزه با عرضه بر اثر ترفند هوشمندانه‌ای كه شبكه قاچاق مواد مخدر در ایران در پیش گرفته، شاید مهم‌ترین دلیل افزایش آمار اعتیاد و رشد نرخ شیوع در كشور باشد.