سلامت نیوز:کارون به مانند گرامیانی چون دماوند، شاهنامه، دیوان حافظ، شب یلدا و نوروز، بخشی از هویت ملی ایرانیان است. آنچه ایران را ایران کرده‌، ترکیبی از چنین عناصری است.

به گزارش سلامت نیوز، همشهری نوشت: بنابراین كارون نیز چون زبان فارسی، گورخر و یوزپلنگ ایرانی، عزیز و نازنین است. باید نازداری‌اش كرد و تن رنجورش را تیمار.

كارون شاهرگ خوزستان است و خوزستان دردانه ایران. امروزه، خوزستان حالش خوب نیست! گفته می‌شود شاهرگش گرفته و راه تنفسش را ریزگردها بند آورده‌اند. هوا ندارد ولی هوای همه را دارد. نزدیك به 5 دهه است كه خوزستان شكنجه می‌شود. از زمانی كه نیشكر آمد، قرار بود كه خوزستان، آبادان شود. خون جاری در رگ كارون آلوده است.

افزون بر آلودگی‌های طبیعی مانند خشكسالی، مسیل‌های طبیعی شور و پیشروی آب شور كه از ویژگی‌های محلی است، آلودگی‌های دست‌سازی چون كشاورزی، مجتمع‌های كشت و صنعت نیشكر و آبزی پروری، پساب‌های صنعتی، فاضلاب‌های شهری و روستایی، سازه‌های بالادست و آلاینده‌های نفتی، حال كارون را بد كرده‌اند.

اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد هنگامی كه شوری آب در بند تنظیمی گتوند 1200میكروموس بر سانتی متر است، شوری در اهواز و آبادان به 2500 تا4000 واحد می‌رسد. در شاخه دز و در محل «بند علی كله»، شوری نزدیك به 500واحد است، حال آنكه در محل پیوستن دز به كارون افزایش چندبرابری می‌یابد. نتیجه آنكه سرطان آلودگی، سرتاسر پیكر كارون را فراگرفته است. هركه و هرچه كه پیرامون كارون هست و از آن زندگی می‌گیرد، با ناسپاسی فراوان، آلودگی‌های خود را بار كارون می‌كند.

آلاینده‌های كشاورزی

در گذشته همه آلاینده‌ها برجان كارون می‌ریخت. چند سالی است كه مجتمع‌های كشت و صنعت نیشكر با ساخت زهكش‌های غیراستاندارد، افزون بر منابع آبی، خاك خوزستان را نیز آلوده می‌كنند. چالش ناشی از زهاب‌های كشاورزی عمدتاً شامل ورود املاح، افزایش شدید میزان شوری و ورود نهاده‌های كشاورزی مانند سموم و كودهاست. براساس گزارش‌های مدون، راندمان آبیاری در طرح‌های هفتگانه نیشكر، حدود 41درصد است.

این بدان معنی است كه 59درصد از حدود 4میلیارد مترمكعب منابع آب مصرفی در این بخش تلف می‌شود. شایان ذكر است، حدود نیمی از كود نیتروژنه داده شده به گیاه، توسط زهاب زیرزمینی به منابع پذیرنده زهاب می‌ریزد. مهم‌ترین منابع آلاینده كشاورزی و پرورش ماهی عبارتند از:

كهنك زورآباد، زهكش N (سردارآباد)، زهكش K، زهكش شعیبیه، زهكش جنت مكان GE، زهكش عقیلی، زهكش كشاورزی GD، زهكش زهوآباد، زهكش ساغری، زهكش سلیم، زهكش عجرب، زهكش سبزآب، زهكش عتیج، زهكش هفت تپه، زهكش ملاثانی و زهكش پرورش ماهی گرگر. مجموع دبی و EC متوسط این زهكش‌ها به‌ترتیب 70مترمكعب برثانیه و 2500میكروموس بر سانتی‌متر است. 43درصد آلودگی كشاورزی مربوط به 4زهكش از فهرست بالاست. شایان ذكر است، شوری این زهاب‌ها نزدیك به 2.5برابر شوری آب آبیاری‌ بوده‌ كه منابع آب و خاك استان را آلوده می‌كنند.

فاضلاب‌های شهری و روستایی

فاضلاب‌های شهری با بار میكروبی بالا، خود را بر دوش نحیف كارون بار كرده و سبب افزایش چشمگیر آلودگی میكروبی آن می‌شوند. بوی بد و مزه نامناسب و گسترش عوامل بیماری‌زا كمترین ارمغان آن است. شهرهای اهواز، آبادان، خرمشهر، دزفول، اندیمشك و شوشتر به همراه 300روستا از كانون‌های عمده آلاینده شهری و روستایی به‌حساب می‌آیند. افزون بر این، بخشی از فاضلاب‌ها نیز از طریق چاه‌های جذبی دفع شده و آلایندگی سفره آب‌های زیرزمینی را سبب می‌شوند. پساب‌های شهری با دبی بیش از 10مترمكعب بر ثانیه و با EC متوسط 3700میكروموس بر سانتی‌متر وارد رودخانه می‌شوند.

سازه‌های بالادست

EC رودخانه كارون از حدود 1000 تا 1200 واحد در محل بند تنظیمی گتوند تا 4000واحد در انتها (آبادان) تغییر می‌كند. در مورد سد گتوند قضاوت‌های گوناگونی وجود دارد. برخی معتقد هستند این سد كیفیت آب كارون را به‌صورت معنی‌داری كاهش داده است. در مقابل مشاور طرح بر این عقیده است كه تأثیر این پروژه، ناچیز و در برخی برهه‌های زمانی مثبت است. مؤسسه آب دانشگاه تهران معتقد است كه این سد EC آب كارون را در محل پروژه به میزان 250واحد افزایش داده است.

فعالیت‌های نفتی در حوضه آبریز كارون بزرگ

16میدان نفتی بزرگ در منطقه وجود دارند. وجود تأسیسات فرآورش نفت و خطوط انتقال نفت و گاز نزدیك به پیكره‌های آبی و وجود چاه‌های نفت در حال بهره‌برداری و متروكه از دیگر عوامل آلودگی نفتی منابع آب كارون بزرگ است.

همبست (Nexus) ابزاری برای درد كارون

درد كارون تنها مشكل كیفیت آب نیست. در سال‌های خشك مشكل كمیت نیز رخ می‌نماید. كارون ما را سیراب می‌كند، اگرچه ما در مصرف، بی‌محابا رفتار می‌كنیم. توجه به كارون توجه به همه است. افزون بر آن، ریزگردها كه نوع داخلی آن، ریشه در مصرف بیش از حد منابع آب دارند در فضای خوزستان و استان‌های همجوار چرخ می‌زنند. خاك جلگه خوزستان نیز سنگین و نمكین است.

در چنین شرایطی چگونه باید به مسئله نزدیك شد؟ چند سالی است كه دست‌اندركاران آب و توسعه در دنیا در تلاش هستند تا با رویكرد مدیریت یكپارچه منابع محیط‌زیستی نظیر آب، خاك و پسماند، پیوندهای دوسویه و چندسویه نواحی مختلف، فضای توسعه را بیش از پیش بكاوند. «همبست» نظریه جدیدی است كه تلاش می‌كند تا پیوندهای زیرپوستی و درونی منابع محیط‌زیستی را آشكار سازد.

شگفت‌آور اینكه هنگامی كه فهرستی از مشكلات كارون را در پیش‌رو قرار می‌دهیم، درمی‌یابیم كه منابع محیط‌زیستی مهمی مانند آب، خاك و پسماند (فاضلاب) در دادوستد آشكار و پنهان با هم قرار دارند. رستگاری یكی بر بهروزی یا تیره‌بختی دیگری مؤثر است. افزون بر این، در كارون نواحی مختلف فضای توسعه مانند مجموعه آب، انرژی و غذا با یكدیگر آمیخته شده‌اند. تو گویی روش «همبست» را برای كالبدشكافی مشكلات كارون توسعه داده‌اند