سلامت نیوز:«نمایندگان دولت به استان‌های بحران‌زده سفر می‌كنند.» این خبری است كه پس از وقوع هر بحران مهمی در سال‌های اخیر بلافاصله منتشر شده است.
به گزارش سلامت نیوز،اعتماد نوشت: زمین‌لرزه ویرانگر كه خانه‌های مردم را بر سرشان خراب می‌كند، همه چشم انتظار اقدام دولتند. معمولا نماینده دولت می‌رود و چند روز بعد هم تصمیم‌های دولت برای بازسازی و اسكان موقت و نظایر آن اعلام می‌شود. سیل و حوادث طبیعی و غیرطبیعی دیگر همین وضعیت را دارند. شدت گرد و غبار كه نفس مردم استان خوزستان را تنگ كرده است آخرین نمونه از همین مدل تصمیم‌گیری دولتی برای مدیریت بحران است. اما پرسش این است كه مردم و مشخصا سازمان‌های مردم‌نهاد در كجای این فرآیند تصمیم‌سازی و اجرا قرار دارند؟
هفته گذشته و بعد از شدت گرد و غبار وزیر جهادكشاورزی و رییس سازمان حفاظت محیط زیست به استان خوزستان سفر كردند تا از مراحل اجرای طرح‌های نهال‌كاری برای بهبود وضعیت كانون‌های داخلی تولید گرد و غبار بازدید كنند. همزمان با این سفر از مجلس هم خبر رسید كه رهبر انقلاب با برداشت 150 میلیون دلاری از صندوق توسعه ملی به منظور هزینه در طرح‌های مقابله با گردو غبار در سال 97، موافقت كرده‌اند. در اهواز هم نمایندگان ارشد دولت در مناطق هدف گشتی زدند و پس از برگزاری چند جلسه رسمی به تهران بازگشتند. در شبكه‌های اجتماعی و گروه‌های خوزستانی حامی محیط زیست اما خبرهای دیگری است. فقط كافی است سری به چند گروه تلگرامی بزنیم تا حجم انتقادها و دیدگاه‌های متفاوت از آنچه در فضای رسمی در جریان است را متوجه شویم. «برای خودشون می‌برن و می‌دوزن. دولت اول باید جوابگوی بودجه پارسال باشه. این همه نهال زدند بی‌فایده بود. » اینها را محمد نوشته یكی از اعضای یك گروه تلگرامی حامیان محیط زیست خوزستان. در گروه‌ها و كانال‌های دیگر هم انتقادهای زیادی به شیوه تصمیم‌گیری دولت وجود دارد. تند بودن ادبیات برخی اظهارنظر‌كنندگان نشان می‌دهد كه تا چه اندازه شكاف میان ذی‌نفعان این پدیده زیست‌محیطی وجود دارد.
این شكاف نشان‌دهنده جای خالی نهادهای واسط میان دولت و جامعه است. در شرایطی كه سازمان‌های مردم نهاد (NGO)های زیست محیطی فراوانی در این استان فعالیت می‌كنند اما انگار كه این سازمان‌ها و مدیران محلی و ملی به زبان مشترك برای حل و فصل چالش‌های زیست نرسیده‌اند. شاید یكی از دلایل این اتفاق نگاه از بالا به پایین برخی دولتی‌ها باشد كه هنوز هم به قول «محمد درویش»، مدیركل سابق مشاركت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، «بدون حضور مردم برای مردم تصمیم می‌گیرند.» نقش موثر مشاركت سازمان‌های مردم نهاد در توسعه و به خصوص بهبود وضعیت محیط زیست یك ادعای توخالی نیست بلكه سال‌هاست كه جوامع توسعه یافته این اهمیت را دریافته‌اند. سجاد عمرانی‌دهكهان در مقاله‌ای زیر عنوان «نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در حفاظت از محیط‌زیست» به نتایج یك تحقیق انجام شده در سال 1994 اشاره كرده است. محققان در این پژوهش با عنوان «نهادهای مردمی زیست محیطی در سیاست‌های جهانی، پیوندهای جهانی و محلی» به بررسی سازمان‌های غیردولتی زیست‌محیطی در سطح جهانی پرداخته‌اند. این تحقیق نگاهی به سازمان‌های مردمی حفاظت از محیط‌زیست به عنوان جنبش‌های اجتماعی كه با بسیج منابع می‌توانند نقش موثری در حل بحران‌های زیست‌محیطی داشته باشند به تاثیر نهادهای مردمی حفاظت از محیط‌زیست در جلب مشاركت‌های مردمی توجه داشته است. محققان بر اساس یافته‌های تحقیق همچنین نهادهای مردمی حفاظت محیط زیست را به عنوان عوامل یادگیری اجتماعی در حفظ محیط زیست معرفی كرده‌اند. از سوی دیگر «دیوید كرتن» با تاكید بر مدل توسعه مردم محور، مردم را در فرآیند توسعه دخیل می‌داند و معتقد است سازمان‌های مردم نهاد گاهی به عنوان ترویج‌كنندگان جهانی توانمندسازی و مدافع انسانی توسعه مردم محور بیشتر توصیف می‌شوند. اما تجربه تاریخی در ایران نشان داده است كه هنوز هم سازمان‌های مردم نهاد یا مورد اعتماد نیستند یا اگر به مشاركت دعوت شوند؛ این مشاركت چندان جدی و منجر به نتیجه نیست.
ضعف در تعامل و برقراری ارتباط با سایر سازمان‌ها و تخصصی بودن سازمان‌های مردم‌نهاد، ضعف در مستندسازی و ارایه تجربیات موفق، محدود شدن سازمان‌های مردم‌نهاد تنها به انجام برنامه‌های نمادین، عدم اثرگذاری در تدوین برنامه‌های استانی و... از جمله چالش‌هایی است كه موجب تضعیف تاثیرگذاری سازمان‌های مردم نهاد زیست محیطی و مشاركت مردمی شده است.
نمایندگان مجلس: بدون مردم نمی‌شود
به گفته مدیركل سابق مشاركت‌های مردمی سازمان محیط زیست كشوری مانند تركیه 9 هزار و 700 سازمان مردم نهاد در حوزه محیط زیست دارد و این در حالی است كه برابر آمارهای ارایه شده شمار تشكل‌های زیست محیطی كشور به حدود 800 تشكل می‌رسد. اما چرا از ظرفیت همین تشكل‌ها استفاده نمی‌شود؟ برای نمونه وقتی درباره شیوه هزینه كرد بودجه مقابله با گرد و غبار در خوزستان شائبه‌های جدی در میان افكار عمومی وجود دارد چرا سازمان‌های مردم‌نهاد برای نظارت بر فرآیند كار و اعتمادسازی میان مردم و دولت وارد نمی‌شوند. پاسخ این چراها چندان روشن نیست. اما «علی اكبری»، نماینده شیراز و عضو كمیسیون كشاورزی و منابع طبیعی مجلس می‌گوید كه «اگر در خوزستان بخشی از كارها به گروه‌های مردمی سپرده شود نتیجه بهتری حاصل می‌شود.» اكبری درباره كیفیت پایین اجرای برنامه‌های مقابله با گرد و غبار مانند طرح نهال‌كاری می‌گوید: «در این باره نمایندگان استان خوزستان بهتر می‌توانند پاسخ دهند. هر طرحی درصدی خطا دارد اما رویكرد دولت به‌طوركلی درست بوده است.» اكبری معتقد است مشكل تالاب‌ها در درازمدت و با برنامه‌های همه‌جانبه قابل حل است. عضو كمیسیون كشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس «بی‌اعتمادی» میان ذی‌نفعان را یكی از مشكلات جدی تامین حقابه محیط زیستی در كشور می‌داند و می‌گوید: «متاسفانه اعتماد مردم خیلی پایین آمده و در برابر هر تصمیمی موضع می‌گیرند.باید اعتمادسازی كنیم.» پس از بارها تماس تلفنی با نمایندگان خوزستان در مجلس، موفق می‌شویم تنها با علی عسگر ظاهری، نماینده مردم مسجدسلیمان در مجلس گفت‌وگو كنیم. ظاهری با اشاره به اینكه 350 هزار هكتار در استان خوزستان وضعیت نامطلوبی دارد، می‌گوید: «نهال‌كاری و سایر اقدامات برای این مساحت بزرگ خیلی زمان می‌برد.» او در عین حال تصریح می‌كند: «می‌شد به جای نهال كاری از توان خود مردم در قالب كشاورزی استفاده می‌شد تا نتیجه بهتری بگیریم.» ظاهری در عین حال در برابر این پرسش كه آیا برنامه‌ای برای استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد برای همكاری و نظارت بر روند اجرای این برنامه وجود دارد، می‌گوید: «هر جا مردم باشند ثمره بهتری می‌گیریم. امیدوارم این امكان فراهم شود.» آنچه روشن است اینكه هنوز برنامه‌ای دقیق و روشن برای مشاركت دادن تشكل‌های مردمی در حوزه‌های بحرانی محیط‌زیست وجود ندارد. مشاركت سازمان‌های مردم‌نهاد مهم است؛ برای بهبود اعتماد اجتماعی، برای نتیجه‌بخش شدن كوشش‌های دولتی و برای آنكه سرمایه اجتماعی از دست نرود. شاید فردا دیر باشد.
نظر شما