سلامت نیوز:طی روزهای اخیر سیلابی به یك‌باره مهمان روستای گزنك مازندران شد و این در حالی بود كه مردم منطقه نه شاهد بارندگی بودند و نه گرم شدن هوا. سیلاب به یك‌باره بدون هیچ پیش زمینه‌ای در مسیر رودخانه این منطقه جاری شد و خسارت‌هایی را به همراه داشت. بروز این سیلاب به دلیل نامشخص و بدون بارندگی تعجب همگان را به همراه داشت و منجر شد تا شایعات زیادی راجع به علت این رخداد فرافكنی شود و منجر به وحشت مردم منطقه شد.
به گزارش سللامت نیوز به نقل از اعتماد ،عده‌ای ذوب شدن برف‌ها را به دلیل افزایش ناگهانی دمای هوا، عامل ایجاد این سیلاب دانستند و با استناد به مشاهدات كوهنوردان این دلیل را به تعبیر خود ثابت كردند. عده‌ای نیز فعال شدن آتشفشان را دلیل ذوب ناگهانی حجم زیادی از برف‌ها دانستند و این در حالی بود كه با چشم ناظران منطقه حجمی از برف‌های قله كم نشده بود. نكته اینجا بود كه با توجه به سخنان اهالی بارش باران نیز رد می‌شد، چرا كه ساكنان منطقه گزنك شاهدان عینی ماجرا بودند كه بارانی در روستای آنها طی روزهای اخیر نباریده است.
شایعه فعال شدن آتشفشان با بروز سه زلزله در یك روز در منطقه دماوند قوت گرفت و همین امر منجر شد تا كارشناسان بسیاری در این زمینه اعلام نظر كنند اما نكته اینجاست كه طی بررسی‌هایی كه توسط تیم زمین‌شناسی تا به امروز صورت گرفته بود، موضوع فعال شدن آتشفشان دماوند مردود به نظر می‌آمد.
جهت بررسی دمای منطقه دماوند طی گفت‌وگو با «معراج تهرانی» كارشناس هواشناسی موضوع افزایش یك‌باره دما در قله دماوند رد شد. وی در این گفت‌وگو با اعلام اینكه طبق نقشه‌های هواشناسی دمای دماوند در روزهای مذكور منفی بوده است، تصریح كرد: متاسفانه طی روزهای اخیر مكرر تاكید شده است كه یخچال‌های دماوند بر اساس گرمای هوا شروع به آب شدن كردند و این در حالی است كه با توجه به اطلاعات سایتی كه دمای قله را نشان می‌دهد، قضیه گرمای هوا منتفی خواهد بود، چرا كه در حال حاضر دما نسبت به ماه‌های تیر و مرداد افت زیادی داشته است.
وی با بیان اینكه عده‌ای معتقدند، این سیلاب‌ها ناشی از بارش‌های ناگهانی است، افزود: طبق رادارهای موجود در منطقه و نیز با توجه به تصاویر ماهواره‌ای در روزهای رخداد سیلاب در منطقه گزنك موضوع بارندگی به جهت شكل‌گیری سیلاب از نظر ما قابل استناد نیست.
تهرانی با اشاره به مشاهدات اهالی افزود: یكی از اهالی معتقد است، طی روزهای اخیر شاهد هیچ بارش باران یا برفی نبوده‌اند و آخرین بارش برف در قله دماوند مربوط به ١٥ مرداد بوده و در حال حاضر نیز پوشش برف در قله نرمال و تغییری نكرده است از این‌رو نمی‌توان ادعا كرد، فعال شدن لحظه‌ای آتشفشان دماوند برف قله را به یك‌باره ذوب كرده است.
یكی از این دیدگاه‌ها برای سیل گزنك گرم شدن بدنه قله دماوند و آب شدن یك‌باره یخ برف‌هاست و این در حالی است كه این علت روز بعد از حادثه درست زمانی كه هنوز تیمی به منطقه اعزام نشده بود، نقل قول می‌شد به گونه‌ای كه مدعی شده بودند، مدل‌های نقشه‌برداری از آتشفشان دماوند تغییر شكل‌های دایمی را از سال‌های قبل در این قله نشان می‌دهد و همین امر وحشت عمومی را به همراه داشت.
از این‌رو جهت بررسی شایعات و نیز روشن شدن هر چه بیشتر دلیل سیلاب گزنك «مهدی میرزایی» استادیار گروه مهندسی عمران و محقق مخاطرات طبیعی و متخصص آب در گفت‌وگو با ما ضمن رد ادعای فعال شدن آتشفشان و نیز آب شدن یك‌باره برف اذعان كرد: سیلاب‌های اخیر ناشی از آب شدن برف نیست، آب شدن یخ فرآیندی تدریجی است كه مطابق قوانین ترمودینامیكی به ازای هر درجه بالاتر از صفر، یخ شروع به آب شدن می‌كند. اتفاقا همین فرآیند است كه باعث می‌شود رودخانه‌هایی كه در مناطق خشك هستند (مثل جاجرود) در تابستان كماكان آب داشته باشند و جریان دارند. البته این فرآیند ذوب شدن می‌تواند با بارش باران، شدت پیدا كند و دلیل آن كاملا منطقی است، باران درجه حرارتی بیش از صفر دارد و پس از بارش روی سطح یخ باعث آب شدن آن می‌شود و در نهایت حجم آب را بیشتر می‌كند اما باید به این نكته توجه كنیم كه در ذوب برف، بسته به میزان درجه حرارت، برف‌ها به تدریج آب می‌شوند و ما هیچ‌گاه شاهد تغییر دمای یك‌باره در بالای كوه آن هم حدود ٢٠ درجه نخواهیم بود.
این مقام مسوول با اشاره به شواهد برخی از كوهنوردان مبنی بر آب شدن برف‌ها نیز خاطرنشان كرد: در این فصل سال آب شدن برف و یخ كاملا طبیعی است، اما اینكه تعدادی كوهنورد كه اتفاقا به یخ و یخچال و غیره نیز آشنا هستند به چشم دیده‌اند كه برف‌ها آب شده‌اند (كه البته نیاز به تخصص هم ندارد و شما به راحتی می‌توانید این آب شدن را مشاهده كنید) به این معنی نیست كه این برف‌ها امكان تولید سیل دارند، چرا كه این امر تدریجی است.
وی با بیان اینكه عامل دیگری كه می‌تواند این سیلاب‌ها را با این شكل و شمایل ایجاد كند، شكستن سد، بند و یا هر سازه‌ایی است كه آب از روی آن رد شده باشد، گفت: سیلاب به نوعی رواناب است. رواناب قابلیت تولید ندارد مگر آنكه بارش ایجاد شده باشد و یا شرایط غیرطبیعی صورت گیرد. وقتی هم كه می‌گوییم بارش منظورمان باران نیست؛ هر نوع بارشی از آسمان را بارش می‌گویند، برف، تگرگ، باران و... همگی بارش هستند؛ از این‌رو اگر تاسیساتی در بالادست نباشد و همه چیز طبیعی باشد، این علت هم رد خواهد شد.
این متخصص آب با اعلام اینكه به عقیده بنده عامل این سیلاب‌ها در گزنك معمولا بارش‌های بسیار تند و كوتاه‌مدت است، اذعان داشت: ممكن است اهالی و نیز كارشناس هواشناسی مدعی باشند، بارندگی در منطقه شاهد نبوده‌اند اما باید یادآور شویم كه ما هیچ‌گاه ایستگاه باران‌سنج در ارتفاعات بالا نداشته‌ایم، از این‌رو به نظر می‌رسد بدون بارش سیلاب داریم كه این هم محال است. باید یادآور شوم بارش‌هایی كه در یك حوضه آبریز خیلی كوچك اتفاق می‌افتد، معمولا در یك بازه زمانی و مكانی بسیار كوچك اتفاق خواهد افتاد به‌طور مثال در حد چند صد هكتار بارش چند دقیقه‌ای رخ خواهد داد. در نتیجه نه در تصاویر ماهواره‌ای و نه در پیشگویی‌ها و محاسبات هواشناسی امكان محاسبه آن وجود ندارد. به‌طور مثال محاسبات هواشناسی و پیشگویی‌ها به گونه‌ای است كه تمام شهر تهران در دو یا سه سلول محاسباتی قرار می‌گیرد؛ در نتیجه امكان اینكه شما بتوانید تفاوت دما و یا بارش در قیطریه و سیدخندان را تشخیص بدهید، عملا امكان ندارد.
وی با اعلام اینكه در صورتی كه بارش نباشد، نه نفوذ داریم و نه رواناب، خاطرنشان كرد: وقتی رواناب اصطلاحا رنگ شیركاكائو را دارد یعنی اینكه سیلاب است و سطح حوضه (با تاكید روی سطح حوضه و نه یك محدوده دارای برف) آب شسته است و این رسوب را با خود حمل كرده است؛ زمانی كه شیب مجرا و محیط هم تند باشد، در مسیر هم این رسوب، بیشتر برداشته می‌شود. میرزایی با اشاره به دلایل غیر طبیعی سیلاب كه عمدتا انسان منشا آن است، افزود: تخریب سازه‌های روی رودخانه‌ها می‌تواند سیلاب ایجاد كند. دقیقا مثل همان سیلابی كه در تجریش درگیر آن بودیم. سیلاب تجریش بر اثر تخریب یك خاكریز در بالادست دربند بود.
وی ادامه داد: برخی معتقدند كه به دلیل گرم شدن و یا فعال شدن دماوند ممكن است، یخ‌ها به شدت آب شده باشند، باید دو موضوع را اینجا مطرح كرد اول اینكه آب مثل سایر موضوعات مرتبط به طبیعت، آن قدر پارامترهای ناشناخته دارد كه نمی‌توان چیزی به نام قطعیت را برای آن به كار برد، دقیقا مثل زمین‌شناسی. اما حقیقتا باید دلایل را دسته‌بندی و اولویت‌بندی كرد. برخی از این دلایل اصلا مطرح نیستند و یا آن قدر احتمال ضعیفی دارند كه نمی‌توان در موردش حتی حدس و یقین داشت. با آنچه من به عنوان متخصص آب می‌دانم، این مدل آب شدن برف كه زمین یك‌باره به حد زیادی گرم شود كه سیلاب راه بیفتد برای سیلاب گزنك موضوعیت ندارد و جزو اولویت‌های آخر است.
این كارشناس به بررسی علمی سیلاب پرداخت و تصریح كرد: طبق تعریف ما در هیدرولوژی، سیلاب دو مشخصه دارد. اول حجم سیلاب است كه در مورد سدها و مخازن مهم هستند. دومین پارامتر حداكثر شدت سیلاب است كه معمولا در مهندسی به عنوان سیلاب شناخته می‌شود. در نتیجه برای سیلاب‌هایی كه در تصاویر مربوط به گزنك دیده می‌شود، حجم سیلاب كم است، اما شدت حداكثر آن بالاست. برعكس در سیلاب رودخانه‌های بزرگ مثل كارون، حجم زیاد است ولی معمولا (كه این كلمه معمولا نیز باز با تعاریف آماری به عنوان دوره بازگشت بازتعریف می‌شود) حداكثر كمی دارند. البته مقدار حجم و شدت این دو رودخانه اصلا قابل مقایسه نیستند اما فقط خواستم توضیح داده باشم. تمام رودخانه‌ها بر اساس تعاریف هیدرولوژیكی، دایما شدت جریان متغیر دارند و حتی در مقیاس كمتر از ساعت این نوسانات مانند نوار قلب بالا و پایین می‌شوند. اما در فصول خاصی این نوسانات از حد نرمال بیشتر می‌شود. برای گزنك فرض كنید كه یك مثلث داشته باشیم كه ارتفاع آن حداكثر سیلاب، مساحت آن حجم سیلاب و قاعده آن زمان به وقوع پیوستن سیلاب را نشان دهد. اگر فرض كنیم كه مساحت ثابت بماند، هرچه زمان سیلاب (قاعده) بزرگ‌تر شود، شدت سیلاب (ارتفاع) باید كوچك‌تر شود تا همان سیلاب (مساحت) ایجاد شود و برعكس. حالا بحث و دلیل من این است كه ذوب برف و یخ فرآیند تدریجی است. در نتیجه زمان سیلاب را افزایش می‌دهد و در نتیجه نمی‌تواند باعث تولید سیلاب با شدت بالا شود.
این متخصص آب با اشاره به خسارت‌های ناشی از سیلاب اظهار كرد: ممكن است در سال، ده‌ها مورد سیلاب اتفاق بیفتد اما هیچ خسارتی نداشته باشیم؛ در صورتی كه آب در مجرای طبیعی دست نخورده توسط انسان، حركت كند با وجود داشتن مشخصه‌های سیلاب، آسیبی نمی‌زند. اما در صورتی كه انسان‌ها در حریم و بستر ساخت و ساز كرده و یا اینكه فاصله ایمن را رعایت نكنند، طبیعی است كه رخداد سیلاب خسارت‌های هنگفت به همراه خواهد داشت.
پس از گفت‌وگو با صاحب‌نظران و نیز طبق بررسی‌های صورت گرفته شاید بتوان ادعا كرد كه تنها دلیل منطقی ایجاد سیلاب گزنك همان بارش تند و لحظه‌ای در قله دماوند است، اما آنچه پس از این حادثه نمایان شد، نبود كارگروه‌های مشخص سیلاب است، چرا كه هنوز پس از گذشت یك هفته از این حادثه هنوز نتیجه قطعی اعلام نشده و در فضای رسانه‌ای كشور كارشناسان متفاوتی بدون هیچ گونه تحقیقی حدس و گمان و اعلام نظر می‌كنند و این در حالی است كه در كشورهای غربی از جمله آلمان پس از سیلاب‌های كوچك كارگروه مربوطه تشكیل و بررسی‌های لازم پس از ٢٤ ساعت در اختیار مردم قرار می‌گیرد. این سوال اینجا مطرح می‌شود كه در صورت مشخص نشدن دلیل قطعی این سیلابی كه خساراتی با خود به همراه داشت چطور می‌توان از بروز سیلاب بعدی جلوگیری كنیم؟
نظر شما