سلامت نیوز: مرکز تحقیقات هماتولوژی و انکولوژی (سرطان شناسی) بیمارستان شریعتی تهران مامنی برای درمان بیماران مبتلا به انواع سرطان است که با راه هایی چون پیوند مغز استخوان و شیمی درمانی رویش دوباره در زندگی را مشق می کنند.


به گزارش سلامت نیوز به نقل از  ایرنا، بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، ابتلا به سرطان دومین عامل مرگ و میر در جهان است و در سال جاری میلادی 9 میلیون و 600 هزار نفر بر اثر ابتلا به آن درگذشته اند، به بیان آماری دیگر از هر شش مرگ و میر در جهان یک مورد به دلیل سرطان در سراسر جهان روی می دهد.

تقریبا 70 درصد از مرگ و میرهای ناشی از ابتلا به این بیماری در کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط روی می دهد و یک سوم از مرگ و میرهای ناشی از آن به دلیل پنج عادت رفتاری و غذایی؛ شامل توده بدنی بالا، مصرف کم میوه و سبزیجات، فقدان تحرک بدنی کافی، مصرف دخانیات و مصرف الکل است. سرطان در ایران نیز سومین عامل مرگ و میر پس از تصادفات و بیماری های قلبی و عروقی به شمار می آید.

با وجود این و میزان بالای مرگ و میر بر اثر ابتلا به انواع سرطان، به آسانی می توان گفت امروزه راهکارهای مختلف در پزشکی برای درمان این بیماری ارائه و اجرا می شود که بسیاری از این راهکارها برای بیماران مختلف مفید بوده و به درمان قطعی منجر شده اند.

همچنین مراکز درمانی مختلفی این درمان ها را به بیماران ارائه می دهند که مرکز تحقیقات هماتولوژی، انکولوژی و پیوند مغز استخوان شریعتی یکی از این مراکز است که خدمات مختلفی را به بیماران مبتلا به انواع سرطان ارائه می دهد و البته اولین مرکز پیوند مغز استخوان در ایران است و یکی از مهم ترین ماموریت های آن پیوند مغز استخوان به شمار می آید.

برای اطلاع از تلاش های پزشکان در این مرکز یک روز پاییزی مهمان دکتر «سیداسداله موسوی» رئیس مرکز یادشده بودیم. دکتر موسوی فوق تخصص خون و انکولوژی (سرطان شناسی) و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران است و از اواسط آبان ماه گذشته جایگزین دکتر «اردشیر قوام زاده» شده در ریاست این مرکز شده است.

***وجود چهار بخش پیوند مغز استخوان، دو بخش درمان بدخیمی های خوبی و یک بخش درمان تومورهای توپر

 در مورد تاریخچه مرکز و میزان موفقیت پیوندهایی که از مجموع 6534 پیوند تاکنون انجام شده است بفرمایید.
دکتر موسوی: این مرکز به همت دکتر اردشیر قوام زاده راه اندازی شده که تخصص وی خون، انکولوژی و پیوند مغز استخوان بوده است. البته ابتدا با چند تخت محدود افتتاح می شود تا ساختمان جدید ساخته و تجهیزات و دستگاه ها به آن منتقل شد، از آن به بعد یعنی سال 1378 سرعت پیوند مغز استخوان خیلی بیشتر شد و تعداد بیماران بیشتری بستری شدند.

مرکز تحقیقات هماتولوژی، انکولوژی و پیوند مغز استخوان بیمارستان شریعتی اکنون 4 بخش پیوند مغز استخوان، 2 بخش درمان بدخیمی های خونی و یک بخش درمان یا کلینیک ویژه بزرگ بیماران مبتلا به تومورهای توپر که به صورت سرپایی ویزیت می شوند یا فراورده به آنها تزریق می شود یا شیمی درمانی می شوند و یک بخش اورژانس خون و انکولوژی با 23 تخت دارد که برای بیماران مبتلا به انواع سرطان ها یا تومورهایی مانند سرطان سینه و سرطان روده بزرگ و کولون.
همچنین یک آزمایشگاه مجهز شامل قسمت های مختلف از جمله تشخیص بخش بررسی سلولی، بخش مولکولار ژنتیک، جداسازی سلول، بخش اچ ال ای تایپینگ یا بررسی سازگاری نسجی با تعداد قابل توجهی پزشک و فراگیر دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری که یا آموزش می بینند یا پایان نامه خود را می گذرانند یا در کار تحقیقات و ارائه مقاله های تحقیقی هستند.


***پیوند مغز استخوان راه درمان در طیف وسیعی از بیماری ها

 آیا با وجود کمّی مرکز هنوز بیماران زیادی در نوبت بستری و پیوند هستند؟
موسوی: افزایش آگاهی مردم نسبت به پیوند مغز استخوان و شناخت اطبا و تعداد پزشک های متخصص باعث شده رو اوردن به این درمان نوین افزایش یابد و تعداد مراجعه کنندگان روزبه روز بیشتر شود؛ اگر چه توان ما برای ازدیاد پیوند در سال افزایش یافته، در نهایت به یک خط ثابت رسیده ایم و بیشتر از 400 پیوند در سال را نمی توانیم انجام دهیم. در این شرایط لیست انتظار داریم، البته مراکز دیگری در سراسر کشور راه افتاده اند؛ مانند شیراز، مرکزی در بیمارستان طالقانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با حدود 800 پیوند و مرکزی در بیمارستان امام خمینی (ره) و در مجموع اکنون حدود 18 مرکز پیوند مغز استخوان در سراسر کشور داریم.

 پیوند استخوان در چه مواردی تجویز و در چه مواردی موفقیت آمیزتر است؟
موسوی: پیوند مغز استخوان بیشتر برای درمان بیماری های بدخیم دستگاه خون ساز توصیه می شود، اما بیماری های دیگری هم هستند که پیوند مغز استخوان برای درمان آنها مفید و درمان قطعی است؛ مانند بیماری های خوش خیم سیستم خون ساز؛ از جمله تالاسمی ماژور، بیماری های نقص ایمنی، بیماری های مادرزادی، نقص ایمنی در سلول های بی خون یا سلول های تی، گلوبول های سفید هسته دار و دانه دار یا در سیستم هومورال و در تولید آنتی بادی ها موارد پیوند مغز استخوان. ولی به طور کلی عمده فعالیت مراکز پیوند مغز استخوان برای درمان بیماری های سیستم خون ساز است.

چرا بیشتر برای این بیماری ها؟
موسوی: هم بیشتر در این موارد موفقیت آمیز داده و هم اینها بیماری هایی هستند که به روش های دیگر ریشه کن نمی شوند و درمان موثر و خیلی بافایده ای وجود ندارد؛ از جمله شیمی درمانی که در درمان این بیماران موثر است ولی نمی تواند طول عمر بیشتری ایجاد کند. در نتیجه پیوند مغز استخوان به عنوان راه حل قطعی به حساب می آید. البته برای هر بیماری در هر وضعیتی میزان مشخصی از احتمال موفقیت با پیوند داریم، اگر در مراحل ابتدایی درمان شود یعنی سرطان خون تشخیص داده شده و در اولین بهبودی بیمار پیوند شود و دهنده کاملا سازگار به ویژه برادر یا خواهر یا بستگان درجه یک باشد نتیجه بهتر است.

***بانک اهداکنندگان غیرخویشاوند مغز استخوان در مرکز
 آیا بانکی از اهداکنندگان غیر خویشاوند مغز استخوان دارید؟
موسوی: بله، البته به این معنی نیست که مغز استخوان داوطلبان را نگه داری کنیم؛ بلکه اطلاعات سازگاری نسجی این بیماران را با گرفتن چند میلی لیتر از خون آنها ثبت می کنیم و بیمارانی که نیاز به پیوند دارند و دهنده برادر یا خواهر ندارند، سازگاری نسجی آنها را با این اهداکنندگان تطابق می دهیم تا ببینیم شخصی مناسب با سازگاری زیاد برای بیمار پیدا می کنیم یا خیر. تعداد اهداکنندگان غیرخویشاوند در بانک ما زیاد است و از مغز استخوان این افراد چندین پیوند موفق هم انجام داده ایم، مشابه آن در بانک وابسته به سازمان انتقال خون است. به طور کلی ما برای هر بیماری که دهنده خویشاوند ندارد از همه این بانک ها اطلاعات می گیریم، به بانک های کشورهای دیگر هم که به شبکه جهانی اهداکنندگان غیرخویشاوند/unrelative doners متصل هستند دسترسی داریم و در صورتی که بیمار خویشاوند خواهر یا برادری دهنده مغز استخوان نداشته باشد از این بانک استفاده کرده ایم و تاکنون پیوندهای موفقی از مغز استخوان افرادی از کشورهای دیگر به ویژه آلمان داشته ایم که موفق هم بوده است.

***نقطه ضعف مراکز پیوند در ایران توانایی پزشکان در علوم پایه و تجهیزات است
 معمولا پیوند مغز استخوان در چه گروه های سنی انجام داده اید و کدام موفقیت آمیز بوده است؟
موسوی: از شیرخوار تا بالای 70 سال. اما موفقیت پیوند به سن فقط ارتباط ندارد، به فاکتورهای متعدد وابسته است. نوع بیماری، مرحله پیشرفت بیماری، میزان سازگاری دهنده پیوند با گیرنده، رژیم های آماده سازی پیش از انجام پیوند که به بیمار می دهیم، مراقبت های قبل و بعد از پیوند در میزان موفقیت آن نقش دارد. سن یک فاکتور است و به طور کلی در سنین بالا موفقیت پیوند ما کاهش می یابد و در سنین نوجوانی و جوانی بیشترین موفقیت برای پیوند وجود دارد.
ایرنا: همانطور که گفتید اکنون پیوند مغز استخوان در مراکز مختلفی در ایران انجام می شود، مهم ترین نقطه قوت و ضعف این مراکز و پزشکان متخصص چیست؟
موسوی: نقطه قوت مراکز این است که می توانند پیوند انجام دهند، یعنی فضایی با امکانات و تجهیزات ویژه و با افراد دوره دیده وجود دارد. پزشکان و پرستاران و ازمایشگاه هایی که می توانند سلول ها را آماده کنند، کار کشت و تکثیر سلولی را انجام دهند که همه نقاط قوت آنهاست. نقطه ضعف در مقایسه با مراکز مطرح در جهان به توانایی علمی پزشکان در علوم پایه و تجهیزات برمی گردد، همچنین شاید با توجه به اینکه زمان بیشتری پیوند مغز استخوان انجام داده اند تجربیات و توانمندی بیشتری داشته باشند؛ به طور کلی حتی مراکز پیشرفته دنیا هم ممکن است در بعضی موارد پیوند از ما بهتر باشند ولی در بعضی موارد دیگر به پای ما هم نرسند. از نظر تجهیزات هم ما در حال حاضر امکانات خوبی داریم ولی انتظار داریم به روز باشیم و با بهترین مراکز از نظر تجهیزات و مواد مصرفی برابری بکنیم.

***معتبرترین مرکز در خاورمیانه
از نظر تجهیزات، فضا و پزشک متخصص چه مشکلاتی دارید؟
موسوی: یکی کمبود فضاست که فضای مرکز باید گسترش یابد، اکنون 28 تخت پیوند و 10 تخت مراقبت بعد از پیوند داریم. در پیوند های آتالوگ (دهنده خود فرد است) حدود 20 روز و در پیوند آلوژن (دهنده دیگری است) هم 35 روز یا بیشتر بیمار بعد از پیوند تحت مراقبت قرار دارد. ساختمان وقفی جدیدی جنب مرکز در حال ساخت است که برای گسترش مرکز ساخته می شود و بعد از تجهیز برای درمان بیماران از آن استفاده می کنیم. داروها و مواد مصرفی عمدتا خارجی هستند؛ ولی داروی داخلی هم داریم و نوسانات نرخ ارز یا وجود یا نبود این دارو باعث صدمه می شود ولی اینطور نیست که بگوییم اصلا نمی توانیم تهیه بکنیم. در مجموع بهتر است بدون دغدغه و نوسانات قیمتی در دست ما باشد تا بیماران را درمان کنیم.

 آیا بیماران خارجی هم در مرکز دارید؟
موسوی: از عراق، آذربایجان، لبنان، ارمنستان و کویت بیمارانی داشته ایم و به دلیل موفقیت هایی که کسب کرده ایم، مرکز اکنون در خاورمیانه معتبرترین مرکز پیوند مغز استخوان است.
ایرنا: اگر الان یک بیماری مراجعه کند که هم از نظر شما و هم پزشک خودش در موقعیت مناسبی برای پیوند باشد چند وقت بعد امکان پذیرش این بیمار هست؟
موسوی: اگر بیماری پیوند آتالوگ لازم داشته باشد، خیلی سریع امکانش هست. اما در پیوند آلوژن اول باید دهند برای بیمار فراهم کنیم. اگر پیونددهنده داشته باشد بستگی به شرایط او دارد؛ مثلا برای بیمار تالاسمی فوریت نداریم، اما اگر بیماری داریم که بیماری خونی انمی اپلاستیک دارد؛ یعنی مغز استخوان فعالیت خود را از دست داده است در حداقل وقت لازم پیوند می کنیم.

***پیوند آتالوگ/autologous و پیوند آلوژن/allogeneic در چه مواردی انجام می شوند؟
پیوند آتالوگ در چه مواردی توصیه می شود؟
موسوی: این پیوند برای بعضی بیماری های خونی مانند بیماری مایولوم متعدد، برای انواع لنفوم ها و بیماری غدد لنفاوی که به شیمی درمانی پاسخ ندادند یا بیماری برگشته یا بیماری نوروبلاستوم که در اطفال بیشتر دیده می شوند، توصیه می شود.

 بعد از سال ها درمان بیماران مبتلا به انواع بدخیمی ها یکی از سخت ترین موارد درمان بیماری چه بوده است؟
موسوی: شاید یکی از سخت ترین موارد بیمار مرد حدودا 35 تا 40 ساله متاهل بود که به بیماری بیماری پیش سرطانی خون یا ام دی اس/MDS مبتلا بود و پیوند مغز استخوان آلوژن برای وی انجام ولی بعد از آن دچار عارضه پیوند علیه میزبان یا جی وی اچ دی/GVHD شد که عمدتا گوارشی بود و اسهال داشت. در نتیجه مجبور شدیم 6 ماه در بخش بستری و مداوا کنیم تا با حال عمومی خوب ترخیص شد، سال ها بعد از آن زندگی سالمی دارد.

***درمان سرطان های توپر در مرکز تحقیقات شریعتی
 با توجه به توضیحی که در مورد بخش های مرکز دادید درمان سرطان های توپر نیز در مرکز ممکن است؟
موسوی: بله ما هم سرطان های دستگاه خون ساز و هم سرطان های توپر را درمان می کنیم. درمان انواع تومورهای توپر مثل سرطان سینه، سرطان روده بزرگ یا کولون، سرطان معده، سرطان های بافت نرم یا سارکوم و انواع سرطان های بافت ها، اعضا، ارگان ها و سیستم ها را در این مرکز درمان می کنیم که جزء قابل توجهی از فعالیت ماست. این بیماری ها با شیمی درمانی درمان می شوند، یک درمانگاه سرپایی در مرکز داریم که بیماران مبتلا به تومورهای توپر را در درمانگاه سرپایی می بینیم؛ زیرا نیاز به بستری ندارند ویزیت می شوند، داروها را نسخه می کنیم و در بخش شیمی درمانی سرپایی شیمی درمان می شوند. اگر هم بر اثر داروهای شیمی درمانی دچار عارضه شوند از قبل پیش بینی کرده و داروهایی داده ایم که اگر با این داروها درمان نشدند و عارضه شدید بود در اورژانس یا در بخش پزشکی سرطان شناسی بستری می شوند.

 آیا درمان سرطان های توپر با پیوند مغز استخوان ممکن نیست؟
موسوی: درمان این سرطان ها با چند تخصص و فعالیت انجام می شود، در سرطان سینه جراحی، شیمی درمانی، هورمون درمانی، رادیوتراپی و ایمونوتراپی نقش دارد و مجموعه این درمان ها باعث می شود بیمار از بیماری نجات پیدا کند یا طول عمرش با وجود بیماری افزایش یابد.
در مجموع این سرطان ها با یک راه تنها به ندرت درمان می شوند و پیوند مغز استخوان در سرطان های توپر جایگاه شناخته شده ای ندارد، قبلا برای بیماری هایی که خطر بازگشت سرطان سینه داشتند پیوند آتالوگ انجام می شد به این شکل که بعد از یک شیمی درمانی سنگین بیمار ضعیف می شد و برای اینکه از نارسایی مغز استخوان فوت نکند و سلول ها جایگزین شوند و خون سازی از سرگرفته شود، پیوندی از سلول های خود فرد انجام می شد.