سلامت نیوز:ویژگیهای خاص اكولوژیكی جنگلهای حرا در بخشهای تحتانی و فوقانی آب باعث شده كه همواره زیستگاهی مناسب چه در تاج پوشش خود و چه در زیر آب (به كمك ریشههای پیچیده خود) برای زندگی جانداران مختلف از جمله پرندگان،پستانداران، جلبكها، صدفیها و بندپایان و منبعی مفید برای غذای ماهیها و خرچنگها باشند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، تالاب بردستان بوشهر در 20 دی سال 1398 به لیست تالابهای ذیل تبصره ماده یك قانون حفاظت و احیای مدیریت تالابهای كشور اضافه شد. ماده یك قانون حفاظت و احیاء و مدیریت تالابهای كشور مصوب اردیبهشت سال 1396 بدین شرح است: «هر گونه بهرهبرداری و اقدامی كه منجر به تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالابها گردد، ممنوع است.مرجع تشخیص تخریب و آلودگی غیرقابل جبران، سازمان حفاظت محیط زیست میباشد كه در این قانون سازمان نامیده میشود.»اما پس از گذشت یك سال، مردم دیر و فعالان محیطزیست از احداث سایت پرورش میگو به وسعت تقریبی 2 هكتار میگویند و خواستار این هستند كه جلوی خاكریزی جهت جادهسازی در حریم و بستر تالاب خور بردستان مطابق قانون گرفته شود.
اهمیت حفاظت از جنگلهای حرا
موسی كشاورز، استادیار زیستشناسی دریا دانشگاه هرمزگان درباره اهمیت جنگلهای حرا، میگوید:«جنگلهای مانگرو جزو با ارزشترین بومسازگانها بین خشكی و دریا هستند. این جنگلها از مشخصات بارز مناطق گرمسیری و زیرگرمسیری بین عرض جغرافیایی N32˚ -S38˚ از خط استوا هستند و براساس آمار فائو سطح كل اكوسیستم مانگرو در جهان 16 میلیون و 530 هزار هكتار برآورد شده است و تنهـا 123 كشور در دنیا و از این بین فقط 14 كشور در آسیا، واجد سطوح وسیعی از ایـن جنگلها هسـتند.
از نظر وسعت، جنگلهای مانگروی ایران در دنیا رتبه 43 و در آسیا جایگاه دهم را دارد و در بین كشـورهای حاشـیه خلیج فارس بیشترین سطح جنگلهای طبیعی مانگرو در ایران وجود دارد. مساحت هسته مركزی جنگلهای مانگرو در ایران 16/13214 هكتار بوده كه 96/9777 هكتار آن منحصر به جزیره قشم و بندر خمیر میباشد و 3 استان جنوبی سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر را شامل میشود.
وارد شدن آبهای آلوده از طرف فاضلابهای شهری، پسماندهای صنعتی، مواد نفتی، احداث سد، سرشاخهزنی درختان مخصوصا در قشم به جهت تامین غذای دام و جنگلتراشی از جمله تهدیدات بالقوه این جنگلها هستند بنابراین انجام مطالعات اساسی پیرامون وضعیت جنگلهای حرا جهت حفظ، حمایت، توسعه و جلوگیری از نابودی آنها یك امر ضروری در جنوب ایران است. جنگلهای مانگرو دارای بیشترین تنوع زیستی هستند و به عنوان مكان زادآوری، تغذیه و پرورش از گونههای مختلف جانوری اعم از دریایی و خشكیزی اهمیت دارند لذا حفاظت از آنها از نظر زیست محیطی ضروری است.»
یونس خسروی، دكترای تغییر اقلیم و دانشیار علوم محیط زیست دانشگاه زنجان نیز در پاسخ به این سوال كه جنگلهای حرا از نظر اكولوژیكی چه اهمیتی برای زیستمندان دارند، میگوید: «ویژگیهای خاص اكولوژیكی جنگلهای حرا در بخشهای تحتانی و فوقانی آب باعث شده كه همواره زیستگاهی مناسب چه در تاج پوشش خود و چه در زیر آب (به كمك ریشههای پیچیده خود) برای زندگی جانداران مختلف از جمله پرندگان،پستانداران، جلبكها، صدفیها و بندپایان و منبعی مفید برای غذای ماهیها و خرچنگها باشند. وجود ریشههای تودرتو در این اكوسیستم، محیطی امن و زیستگاهی مناسب و كم ریسك برای زندگی ماهیان جوان را به وجود آورده است.
از طرفی برخی موجودات به دلیل تغذیه از برگ و بقایای درختان مانگرو همواره این محیط را برای زندگی خود ترجیح میدهند. نقش حمایتی این اكوسیستم از گونههای در معرض خطر، علت دیگری است كه این محیط برای برخی موجودات جنبه حیاتی پیدا میكند. پلیكان پا خاكستری و گیلانشاه خالدار از جمله گونههای پرندگان در معرض انقراضی هستند كه به دلیل شرایط خاص خود این محیط را به عنوان محل امن برای زندگی خود انتخاب میكنند.
پرندگان مهاجر نیز این محیط را به عنوان استراحتگاه خود در مسیر مهاجرت انتخاب میكنند. بومسازگان مانگرو نه تنها محلی برای زندگی مهرهداران است بلكه بسیاری از بیمهرگان به واسطه تأمین شرایط ویژه زندگی خود یعنی درجه حرارت مناسب، وضعیت شوری قابل تحمل، فراهم بودن بستر گلآلود همچنین وجود سیستم ریشهای گسترده پوشش مانگرو این محیط را انتخاب كردهاند. همچنین باید گفت كه پوشش گیاهی مانگرو محل مناسب برای تخمریزی بسیاری از آبزیان است كه وابستگی ویژهای به این محیط برای صید ماهیان تعیین میشود.»
پتانسیل بالقوه حرا برای ساحلنشینان
یونس خسروی در ادامه به سایر اهمیتهای این جنگلها اشاره كرده و میگوید:«بومسازگان مانگرو به عنوان یكی از باارزشترین اكوسیستمهای ساحلی است كه نهتنها به عنوان رویشگاه مناسب و منبع تغذیه برای بسیاری از گیاهان و حیوانات غیرآبـی و آبی به شمار میآیند؛ بلكه در حفاظت و ثبات خطوط ساحلی، جلوگیری از فرسایش و كنترل اقلیم منطقه نقش فزایندهای ایفا میكنند.
در عین حال وجود این اكوسیستم نعمتی هم برای ساحلنشینان میباشد؛ چراكه فراهمكننده انواع مختلف خدمات اكوسیستمی از جمله خدمات حفاظتی، محیطی و زیستگاهی میباشد و از این منظر باید گفت كه به دلیل تامین چنین خدمات اكوسیستمی وسیعی برای مردم ساحلنشین از ارزش و اعتبار ویژهای برخوردار است. جذب مواد زاید و ترسیب كربن، كنترل اقلیم منطقه، غنای آبهای ساحلی، ایجاد نقش حفاظتی برای خطوط ساحلی در مقابل مخاطرات محیط دریایی همگی از جمله فواید این اكوسیستم است كه محیطی امن برای ساحلنشینان و موجودات مرتبط با این محیط را فراهم كرده است.»
دانشیار علوم محیط زیست دانشگاه زنجان در ادامه صحبتهایش میگوید:«اكوسیستم مانگرو در تعدیل آب و هوای منطقه به دلیل ترسیب دیاكسیدكربن كه در مقایسه با اكوسیستم زمینی در سطح تاثیرگذاری بالاتری است، نقش مهمی را ایفا میكند. برخلاف مساحت بسیار كم این جامعه گیاهی، این اكوسیستم توانایی ذخیره كربن قابل ملاحظهای را در تنه درختان، ساقه، برگ، ریشه و خاكهای خود دارا ست؛ بهگونهای كه كربن ذخیره شده را تا سالیان بسیار زیادی در خاك خود ذخیره كند. یكی دیگر از فواید این اكوسیستم، نقش مهمی است كه در كاهش انرژی امواج رسیده به منطقه ساحلی دارد. وجود نیروی كششی پوشش گیاهی جنگل حرا، تاثیر بسیار زیادی روی امواج رسیده به این محدوده اكوسیستمی دارد؛ بهگونهای كه باعث كاهش سرعت جریان و ارتفاع امواج و در نتیجه تضعیف این امواج میشود.
نقش مهم دیگر این اكوسیستم، تثبیت خط ساحلی به واسطه سیستم ریشهای فشرده پوشش گیاهی این اكوسیستم است كه در مقابله با رسوبات شناور باعث تهنشین كردن آنها شده و در نهایت منجر به گسترش بستر و جلوگیری از فرسایش توسط امواج و توفانها میشود. با توجه به این مهم، فضایی پایدار و آرام در محل این رویشگاه حاكم شده و در ادامه شرایط بسیار مطلوب و مورد پسندی را برای موجودات ساكن فراهم خواهد آورد.
بنابراین در یك جمعبندی با قاطعیت میتوان گفت كه حذف چنین مناطقی عواقب بسیار نامیمونی از جمله تهدید جوامع محلی توسط توفانها، تخریب و پسروی خط ساحل، حذف گونههای جانوری و گیاهی، حذف پتانسیل اكوتوریستی و... به دنبال خواهد داشت. متاسفانه در سالهای اخیر در مناطق مختلف جهان، این اكوسیستم مهم و حیاتی تحت تاثیر فعالیتهای انسانی از جمله ایجاد زمینهای كشاورزی و آبزی پروری(ماهی و میگو) قرار گرفتهاند و مقدمات نابودی این اكوسیستمهای با ارزش را فراهم كردهاند.»
جامعه گیاهی مانگرو در ایران
موسی كشاورز درباره جامعه گیاهی مانگرو میگوید:«در جنگلهای مانگرو جهان حدود 54 گونه گیاهی شناسایی شده اما جامعه گیاهی مانگرو در ایران تنها شامل دو گونه به نامهای حرا (Avicennia marina) كه به افتخار دانشمند شهیر ایرانی ابوعلی سینا كه اولین بار آن را تشخیص داده و نامگذاری كرده و چندل (Rhizophora mucronata) است كه در نواحی ساحلی خلیجفارس و دریای عمان به شكل نوار باریكی و به طور پراكنده دیده میشوند.گونه چندل تنها در خور آذینی بندر سیریك یافت میشود اما حرا در سایر مناطق مانند جزیره هرمز، ساحل بندرعباس و بندر امام خمینی به صورت دست كاشت رشد خوبی داشته است.»
كشاورز در ادامه صحبتهایش به ویژگیهای گیاهان جنگلهای حرا اشاره میكند:«گونههای گیاهی كه در این اكوسیستمهای خاص اكوتونی(حدفاصل خشكی و آب) رشد میكنند، در معرض جزرومد مداوم هستند و بستری هم كه بر آن مستقر میشوند، شرایط بیهوازی دارد. متوسط دمای سالانه بالاست و بالطبع گیاه در این عرصه توانسته یك سری سازگاریهای منحصربهفرد كسب كند.
از هر دو گونه مانگرو در ایران، حرا بردباری بیشتری نسبت به شرایط مختلف اكولوژی دارد و نسبت به تغییرات آب و هوا و شوری از مقاومت زیادی برخوردار هستند به گونهای كه در بارندگیهای 2هزار و 500 mm در شرق آسیا تا حداكثر mm ۲۰۰ در ایران از كیفیت مناسب و یكسان برخوردار است و دامنه شوری وسیعی از PPT ۳۵ تا PPT ۵۰ را تحمل میكند.»
استادیار زیستشناسی دریا دانشگاه هرمزگان درباره مشخصات این گیاهان میگوید:«ساختارهای ریشهای در حرا كه به آن پنوماتوفور(Pneumatophore) میگویند با تعدیل اثر امواج باعث اكسیژنرسانی به گیاه میشود. ریشهها ذرات ریز را رسوب داده و بستر مناسبی برای استقرار گیاه ایجاد میكنند. در گیاه چندل، ریشه مانند فیلتری است كه فقط اجازه عبور آب به گیاه داده و بلورهای نمك در سطح زیرین تجمع میكنند و پس از مدتی كه توانایی تحمل بلورهای نمك را پیدا كردند به بستر میافتند. این یكی از مكانسیمها تحمل گیاه در محیط شور آب دریاست.
از دیگر سازگاری حرا در محیط دریا خارج كردن محلول نمكی است كه حتی غلظت آن از آب دریا بیشتر است. بذر چندل با ایجاد ساقچه و ریشچه روی گیاه مادری یك گیاه زندهزای حقیقی است ولی بذر حرا پس از افتادن روی بستر جوانه میزند.گونه حرا دارای مقاومت بالایی در مقابل شوری است كه گیاه میتواند بخش عمده مراحل زندگی خود را در خاك شور و گلآلود طی كند.
مقابله با شوری در این گیاهان بدین شكل است كه در داخل برگهای هر دو گونه نیروی مكشی به وجود میآید در نتیجه فشار اسمزی به وجود آمده از فشار اسمزی داخل خاك بیشتر شده و از این طریق ریشهها فقط آب خالص را از خود عبور میدهند و به برگها منتقل میكنند و از ورود نمك جلوگیری میشود. برگهای كوچك،گوشتی و كوچك بودن سطح روزنه هم از جمله ویژگیهای شاخص برگها جهت سازگاری با محیط است.»
خور بردستان،كوچكترین جنگل مانگرو طبیعی در ایران
وسعت خور بردستان بندر دیر حدود یك هكتار است و تنها گونه حرا (Avicennia marina) را میزبانی میكند. هر ساله در اسفندماه، نهالكاریهایی با هماهنگی سازمانهای مردمنهاد، منابع طبیعی و محیط زیست صورت میگیرد كه تاكنون مثمرثمر بوده است.گیاه حرا در بازه زمانی تیر و مرداد بذر را میاندازد و بعد از ساكن شدن در بستر گیاه دو لپهای شروع به رشد میكند.
موسی كشاورز معتقد است كه جادهسازی در این منطقه باعث میشود كه ریزشهای ورودی به این منطقه كاهش پیدا كند و در فصل تابستان(تیر و مرداد) شوری بیشتر شود در نتیجه همین تغییر انسانی باعث خواهد شد كه در تابستان بسیاری از درختهای حرا در این منطقه خشك شوند. از سوی دیگر در صورت استقرار صنعت پرورش میگو پسماندهایی به منطقه وارد میشود كه میتواند در درازمدت اثرات منفی جدی بر جای بگذارد.
آیا امكان مدیریت هر 2 كاربری وجود دارد؟
در بحث پرورش میگو همواره موضوع منفعت اقتصادی و كارآفرینی برای افراد بومی مطرح است. یونس خسروی دانشیار علوم محیط زیست دانشگاه زنجان در پاسخ به این سوال كه آیا امكان بهرهبرداری از هر دو كاربری همزمان و بر اساس یك مدیریت صحیح وجود دارد یا خیر میگوید: «رشد روزافزون جمعیت شهرها و كلانشهرها ضمن ایجاد فرصتهای مناسب جهت توسعه فیزیكی، كالبدی، اقتصادی، اجتماعی و افزایش سطح رفاه، نیاز به مدیریتی واحد در برنامهریزی محیطزیست را بیش از پیش جدی میكند.
در این روند پرشتاب، توجه به اصل مكانیابی بهینه با تحمیل كمترین آسیبهای محیطزیستی، یكی از ضرورتهای برنامهریزی و مدیریت شهری است. در كشورهای پیشرفته سالهای زیادی است كه مكانیابی با كمك روشهای علمی و با استفاده از فنون سنجش از دور وGIS انجام میگیرد و پژوهشهای فراوانی در این زمینه بهعملآمده است؛ بهگونهای كه فرآیند مكانیابی با تكیه بر اطلاعات كامل از سرزمین انجام میشود تا اطمینان حاصل شود كه استقرار هر فعالیت هدف بهخوبی صورت گرفته است.
لذا در مجموع میتوان گفت كه در زمینه ایجاد سایت پرورش میگو، انتخاب مكان بهینه و در عین حال عدم تحمیل خسارت محیط زیستی، بهداشتی، انسانی و اقتصادی به محیط اطراف، امری ضروری برای رشد یك منطقه بهشمار میآید. مطابق با آییننامه مقابله با آلودگیهای غیرقابل جبران تالابها بعد از نیاز آبی شرب، نیاز آبی محیطزیستی باید در راس امور باشد كه بیانگر اهمیت تالابهاست. در مورد تولید یا پرورش جانوران نیز اولویت اول حفاظت از سیمای اكولوژیك منطقه است. پرورش میگو باید دارای توجیه محیط زیستی در منطقه باشد لذا ضرورت دارد معیارهای توجیهی با قوانین مربوطه عینیت یابد نه اینكه در تعارض باشند.»
در صورت نابودی جنگلهای حرا چه تغییراتی را شاهد خواهیم بود؟
یونس خسروی، دانشیار علوم محیط زیست دانشگاه زنجان در پاسخ به این سوال با قاطعیت میگوید كه با نادیده گرفتن ملاحظات محیط زیستی،تمامی پتانسیلهای ذكر شده جنگلهای حرا از دست خواهد رفت به طور كل باید گفت كشورهایی كه دارای چنین اكوسیستمهایی هستند همواره به دنبال ثبت بینالمللی آنها میباشند و هیچگاه فعالیتهای انسانی نظیر توسعه پرورش ماهی یا میگو بهانهای برای از بین رفتن این اكوسیستم نشده است.
او به ضرورت حفاظت از جنگلهای حرای دیر بردستان اشاره كرده و میگوید:«وجود پهنه كوچك از یك اكوسیستم در بین اكوسیستمهای بزرگتر نه تنها محیطی برای رشد و نمو بسیاری از گونههای آبزیان و جانوران و ارایهدهنده خدمات اكولوژیكی خاص است بلكه میتواند استراحتگاهی موقت برای پرندگان مهاجر باشد؛ بنابراین حذف و نابودی آن موجب حذف بسیاری از گونههای بومی آن منطقه، رخداد آلودگیها، افزایش خطر ریسك برای ساكنین نزدیك این محدوده و از دست رفتن ارزش اكوتوریستی خواهد شد.»
موسی كشاورز، استادیار زیست شناسی دریا دانشگاه هرمزگان: اكوسیستم مانگرو در تعدیل آب و هوای منطقه به دلیل ترسیب دیاكسیدكربن كه در مقایسه با اكوسیستم زمینی در سطح تاثیرگذاری بالاتری است، نقش مهمی را ایفا میكند. برخلاف مساحت بسیار كم این جامعه گیاهی، این اكوسیستم توانایی ذخیره كربن قابل ملاحظهای را در تنه درختان، ساقه، برگ، ریشه و خاكهای خود دارا ست.
یونس خسروی، دانشیار علوم محیط زیست دانشگاه زنجان : وجود پهنه كوچك از یك اكوسیستم در بین اكوسیستمهای بزرگتر نه تنها محیطی برای رشد و نمو بسیاری از گونههای آبزیان و جانوران و ارایهدهنده خدمات اكولوژیكی خاص است بلكه میتواند استراحتگاهی موقت برای پرندگان مهاجر باشد؛ بنابراین حذف و نابودی آن موجب حذف بسیاری از گونههای بومی آن منطقه، رخداد آلودگیها و افزایش خطر ریسك برای ساكنین نزدیك خواهد شد.
موسی كشاورز، استادیار زیست شناسی دریا دانشگاه هرمزگان: اكوسیستم مانگرو در تعدیل آب و هوای منطقه به دلیل ترسیب دیاكسیدكربن كه در مقایسه با اكوسیستم زمینی در سطح تاثیرگذاری بالاتری است، نقش مهمی را ایفا میكند. برخلاف مساحت بسیار كم این جامعه گیاهی، این اكوسیستم توانایی ذخیره كربن قابل ملاحظهای را در تنه درختان، ساقه، برگ، ریشه و خاكهای خود دارا ست.
یونس خسروی، دانشیار علوم محیط زیست دانشگاه زنجان : وجود پهنه كوچك از یك اكوسیستم در بین اكوسیستمهای بزرگتر نه تنها محیطی برای رشد و نمو بسیاری از گونههای آبزیان و جانوران و ارایهدهنده خدمات اكولوژیكی خاص است بلكه میتواند استراحتگاهی موقت برای پرندگان مهاجر باشد؛ بنابراین حذف و نابودی آن موجب حذف بسیاری از گونههای بومی آن منطقه، رخداد آلودگیها و افزایش خطر ریسك برای ساكنین نزدیك خواهد شد.
نظر شما