به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، پلاستیک می‌تواند به طرق مختلف مانند انتقال مواد شیمیایی به خاک و آب و خفه‌کردن یا مسمومیت مستقیم حیوانات، باعث ویرانی و مخاطره در اکوسیستم شود. در این میان طبق برآورد جهانی، سالانه ۱۹ تا ۲۳ میلیون تن از زبالۀ پلاستیکی به دریاچه‌ها، دریاها و رودها سرازیر می‌شود. این مسئله در زنجیره‌ای از دلایل به‌هم وابسته، زمینۀ ازبین‌رفتن تنوع زیستی، آلودگی آب، خاک و هوا را فراهم می‌کند و تهدیدی جدی بر امنیت سلامت و غذایی ساکنان کره زمین است.
شعار روز جهانی محیط زیست سال 2023، «غلبه بر آلودگی پلاستیک» (#Beat plastic pollution)»، معرفی شده و مطابق آن تمرکز بر یافتن راه‌حل‌های کاهش آلودگی پلاستیکی است. جهان به این خرد جمعی رسیده که برای حل و غلبه بر مسئلۀ آلودگی پلاستیک، نیازمند ارائۀ راه‌حل‌های واقعی باتوجه‌به بستر جامعه و اقدامات فوری، مؤثر و عملی هستیم.
یافتن جایگزین‌های بادوام و پایدار لازمۀ برون‌رفت از بحران فعلی پلاستیک است. کاهش و حذف پلاستیک از چرخۀ زندگی یکی از راهبردهایی است که اغلب کشورهای جهان در راستای قطعنامۀ 2022 مجمع محیط زیست سازمان ملل برای توسعه به آن متعهد شدند. بر همین اساس، مشوق‌های مالی برای کاهش استفاده از پلاستیک و تشویق به بازیافت و جداسازی پلاستیک از سایر زباله‌های خشک از جمله راه‌حل‌های پیشنهادی برای حل این مسئله است.
بسیاری از کشورهای اروپایی، آسیایی، آفریقایی و آمریکایی از سالها قبل؛ تلاش‌ها و اقدامات برای کاهش زباله پلاستیکی را با وضع قوانین سختگیرانه برای ممنوعیت تولید و مصرف، به‌ویژه برای برخی اقلام پلاستیکی آغاز کردند. به‌عنوان نمونه در سال ۲۰۱۶؛ دولت کنیا قانون ممنوعیت مصرف کیسه‌های پلاستیکی را به اجرا گذاشت. به موجب این قانون، عرضۀ کیسه‌های پلاستیکی توسط فروشندگان ممنوع شد و حدود ۱۸۰ واحد تولید کیسه‌های پلاستیکی در کمتر از دو هفته تعطیل گردید و دولت تولیدکنندگان را ملزم به تولید جایگزین‌های پایدار و سبز برای پلاستیک کرد.
یا ساحل عاج به‌عنوان میزبان برنامۀ امسال روز جهانی محیط زیست از سال ۲۰۱۴؛ استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را ممنوع کرده است. تغییر در رویۀ بسته‌بندی کالاها با کمک استارتاپ‌های جدید از جمله برنامه‌هایی است که برای مدیریت پلاستیک در این کشور به کار گرفته شد. کشور پاکستان از سال ۲۰۱۹ طرح بدون پلاستیک را اجرا کرد. ترکیه نیز از سال ۲۰۱۹ برای کاهش آلودگی پلاستیکی استفاده از کیسه‌های پلاستیکی یکبارمصرف را ممنوع کرده است و کیسه‌های کاغذی و قابل استفادۀ مجدد در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد.
اما براساس آمار منتشر شده[۱] در سال ۲۰۲۱؛ ایران یکی از عمده تولیدکنندگان زبالۀ پلاستیکی در جهان به‌شمار می‌رود. کشور ایران در راستای سیاست‌های جهانی برای مواجهه با بحران زباله‌های پلاستیکی؛ آیین‌نامۀ کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی را در آبان ۱۴۰۱ به تصویب هیأت وزیران رساند. طبق این آیین‌نامه برای ۸ وزارتخانه ب همراه سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان ملی استاندارد و سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی وظایفی به‌منظور کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی تعریف شده است.
در راستای تلاش برای کاهش مصرف پلاستیک در کشور، شهرداری تهران یکی از نهادهای پیشگام در این موضوع شناخته می‌شود. سال ۱۳۸۸ مصوبۀ کاهش مصرف پلاستیک در مجموعۀ شهرداری تهران به تصویب رسید. در این مصوبه روز ۲۱ تیرماه به‌عنوان روز بدون پلاستیک تعیین شد و دبیرخانۀ نظارت بر اجرای مصوبه از سوی سازمان‌های ذیربط دایر شد.
در طول این سالها، برنامه‌های فرهنگی به‌طور نمادین با هدف آموزش کاهش پلاستیک در دستورکار شهرداری تهران قرار گرفت. در یک دوره طرح‌هایی مانند نانوایی دوستدار محیط زیست با توزیع کیسه‌های پارچه‌ای مخصوص نان اجرا شد. سپس در آذر ۹۸ بخشنامۀ ممنوعیت استفاده از پلاستیک در شهرداری و دستورالعمل اجرایی مدیریت مصرف پلاستیک در شهرداری ابلاغ شد.
همچنین در مادۀ ۶۲ برنامه ۵ سالۀ سوم شهرداری (سال ۱۳۹۸ الی ۱۴۰۲)؛ شهرداری تهران مکلف به منع مصرف پلاستیک در مجموعۀ شهرداری تهران شد. در پی این ابلاغیه؛ در سال ۱۴۰۰ اصلاحیۀ مصوبه مبنی‌بر تغییر الگو و کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی در کلیه مراکز وابسته به شهرداری تهران، به تصویب رسید. با بررسی تاریخچۀ تلاش‌های ایران در مسئلۀ زبالۀ پلاستیکی متوجه می‌شویم که با سابقه‌ترین نهادها یعنی شهرداری تهران با وجود ۱۴ سال سعی در مسیر کاهش کیسه‌های پلاستیکی در بدنۀ سازمانی خود، هنوز به اقدامات عملی و پایداری برای حل و برون‌رفت از بحران کیسه‌های پلاستیکی نرسیده است.
بی‌تردید عملی‌شدن این مهم؛ نیازمند همکاری بین مجموعه نهادها و شرکا است تا در یک بازه زمانی معین و همزمان به مرحلۀ عمل برسد. راهبردها و راه‌حل‌ها برای کاهش زبالۀ پلاستیکی با فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی گره خورده است. در حل مسئلۀ زبالۀ پلاستیکی، در درجۀ اول باید در یک مکانیسم زمانمند در قالب سیاستگذاری به‌هم پیوسته از ۱) ممنوعیت در تولید و ساخت شروع کرد و سپس ۲) ممنوعیت فروش و در ادامه ۳) ممنوعیت و محدودیت خرید کیسه‌های پلاستیکی را به‌عنوان اقدام فوری، مؤثر و واقع‌بینانه در نظر گرفت. چنانچه هریک از این سه اقدام در یک بازۀ زمانی و هماهنگ انجام نشود، اثربخشی و موفقیت اقدام زیر سؤال است.
متأسفانه، تصمیم‌سازان و سیاستگذاران کشورمان در زمان تصویب قوانین و مصوبات، از ذینفعان و شرکای اصلی برنامه‌ها غافل‌اند. عملی‌شدن مصوبۀ کاهش کیسه‌های پلاستیکی، مستلزم همراهی و مشارکت تعداد زیادی از ذی‌مدخلان و ذینفعان از جمله تولیدکنندگان این محصولات، شهروندان، کنشگران محیط زیستی و جامعۀ دانشگاهی است. و بی‌تردید با نگاه دستوری و یک‌جانبه توسط نهادهای دولتی و حاکمیتی نمی‌توان به نتیجه‌ای اثربخش دست یافت.
ارائۀ سناریوها و فرصت‌های جایگزین به تولیدکنندگان محصولات پلاستیکی لازمۀ همراهی صاحبان سرمایه در بخش خصوصی به‌عنوان تولیدکنندۀ کیسه‌ها و ظروف پلاستیکی است. برای ممنوعیت استفادۀ اصناف از کیسه‌های پلاستیکی باید قبل از آن، محصولات جایگزین و باصرفۀ اقتصادی در اختیار این اصناف و استفاده‌کنندگان قرار گیرد.
و درصورت موافقت بر همکاری ایشان، دستگاه‌های نظارت بر مدیریت و ساماندهی تولید و توزیع کیسه‌های زیست تخریب‌پذیر در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سایر مکان‌های تولید و توزیع تعیین شود. چالش مهمتر، در تغییر رویۀ تولید آن است که هزینۀ تمام‌شدۀ کیسه‌های «زیست تخریب‌پذیر» بالاست و در کشور ما فقط در سطح آزمایشگاهی به بهره‌برداری رسیده است. ازاین‌رو، ضروری است دربارۀ این مهم چاره‌اندیشی شود.
باید توجه کرد که کاربست عملیاتی سیاست‌های تشویقی به‌شکل ارائۀ کارت عضویت به مصرف‌کنندگان در فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای در راستای مصرف پایدار و دوستدار محیط‌زیست زمانی موفق خواهد بود که قبل از آن پیش‌شرط‌های مشارکت پایدار ذینفعان اعم از صاحبان سرمایه و مصرف‌کنندگان لحاظ شود. ضروری است منافع آشکار و پنهان همراهی هر یک از شرکا به‌طور شفاف با این جنس سیاست‌ها که در کوتاه‌مدت صرفۀ اقتصادی ندارد، تبیین شود. باید به این نکته هم توجه داشت که با تغییر رویه‌های موجود، تحولات عمیقی در بازار سرمایۀ این حوزه ایجاد خواهد شد که لازم است مورد آینده‌نگری قرار گیرد.
دولت به‌عنوان کنشگر و تسهیلگر مهم برای موفقیت در اجرایی‌شدن مصوبۀ کاهش کیسه‌های پلاستیکی؛ باید حمایت سایر ذینفعان را کسب کند و این ممکن نمی‌شود مگر با پرداخت هزینه‌های توافق. ضروری است چشم‌انداز درازمدت این سیاست در بهبود ابعاد مختلف اجتماعی، سلامت و بهداشت، محیط زیست، اقتصادی و به‌طور کلی کیفیت زیست‌پذیری جامعه نشان داده شود. در این میان، یقیناً برای خروج از تردید و رسیدن به مرحلۀ عمل و اقدام مؤثر ذینفعان؛ نقش دانش و پژوهش با نشان‌دادن پیامدهای عدم مدیریت مصرف کیسه‌ها و ظروف پلاستیکی، با هدف بالابردن درک و شناخت دقیق جامعه از وضعیت موجود و احتمالی با ادامۀ همین رویه، مهم است.
در مجموع؛ تفکر طولانی‌مدت و عاقبت‌اندیش برای حل مسئلۀ زبالۀ پلاستیکی لازم است. ملاحظات ساده اما جدی باید اندیشیده شوند؛ مثلاً ارائۀ راه‌حل‌ها و ابتکارات ملی باید به‌شکلی باشد که منجر به تغییرات اساسی در سبک زندگی نشود و همچنین، سرمایه‌گذارانِ همراه به منافع مالی خودشان برسند و متضرر نشوند؛ چرا که در این حالت احتمال همراهی پایین می‌آید. از همه مهمتر، باید دولت خود پیشگام ساماندهی و مدیریت مصرف در عدم استفاده از ظروف پلاستیکی و یکبارمصرف در همۀ دستگاه‌ها و زیرمجموعه‌های خود شود، تا اعتماد عمومی و احتمال مشارکت سایر اقشار و بازیگران افزایش یابد.
نظر شما