متاسفانه بررسي‌ها نشان داده‌اند که بسياري از مبتلايان به ايدز از بيماري خود آگاه نيستند اما مشکل اصلي اين است که آنها در عين حال قادر به آلوده كردن ديگران هم هستند و بنابراين شناسايي افراد ناشناس از اهميت فوق‌العاده‌‌اي در جلوگيري از گسترش اين بيماري برخوردار است.
از سوي ديگر، علائم ايدز در مراحل ابتدايي بيماري كاملاً غير اختصاصي هستند و بسياري از مبتلايان به بيماري ايدز ممكن است براي مدت‌ها هيچ‌گونه علائمي غير از علائم سرماخوردگي نظير تب، سردرد، گلودرد و تورم غدد لنفاوي كه در بسياري از بيماري‌هاي شايع ديده مي‌شوند نداشته باشند.
در چنين مواردي شايد نه پزشك و نه بيمار هيچ‌كدام فكرشان به ايدز نرسد در حالي كه ويروس آن به آرامي در بدن در حال تكثير بوده و مي‌تواند سايرين را هم مبتلا كند. به همه اين دلايل است كه روش‌هاي تشخيص ايدز اهميت فراواني مي‌يابد.
گذشته از انگي كه حول و حوش بيماري ايدز وجود دارد، تشريفات زياد و طولاني بودن مدت زمان انجام آزمايش در كنار عدم آگاهي كافي از لزوم غربالگري افراد بي‌علامت از نظر ابتلا به اين بيماري از جمله مهمترين دلايل عدم مراجعه مردم براي انجام غربالگري است.
با توجه به اين مسأله، دانشمندان طي چند سال گذشته سعي كرده‌اند تا با معرفي روش‌هاي ساده‌تر و ارزان‌تر كه قادرند جواب سريع‌تري بدهند علاقه مردم به شركت در بررسي‌ها و دريافت جواب سريع را بالا ببرند.
در همين راستا چندي پيش دانشمندان انگليسي يك نوع تست ساده‌اي كه قابل انجام در منزل است را ابداع كرده‌اند كه قادر است بيماران را از نظر احتمال ابتلايشان به ايدز بررسي كند. انگلستان كشوري است كه در آن يك‌سوم افراد مبتلا به ايدز از وجود بيماريشان خبر ندارند. به‌همين دليل دانشمندان آن كشور به‌طور جدي به فكر پيدا کردن همه مبتلايان افتادند.
در اين روش افراد شركت كننده يك نمونه از بزاقشان را به آزمايشگاه مي‌فرستند. در آزمايشگاه متخصصين مربوطه به دنبال پادتن‌هاي ترشح شده عليه ايدز در بزاق مي‌گردند و اگر بزاق آن فرد از نظر پادتن منفي باشد، جواب آزمايش را از طريق ايميل برايش ارسال مي‌كنند.
اما اگر نشانه‌هايي از وجود پادتن ضد ايدز در بزاق مشاهده شود، در آن صورت متخصص مربوطه طي يك تماس تلفني راهنمايي‌هاي لازم جهت انجام بررسي‌هاي بيشتر و مراجعه به پزشك متخصص را به آن فرد خواهد نمود.
اما ساير روش‌هاي تشخيص ايدز چگونه عمل مي‌كنند؟
تنها در سال 2005، ويروس ايدز موجب مرگ حدود 3 ميليون نفر در سراسر جهان شد. ايدز يك بيماري با همه‌گيري جهاني است و بر اساس بررسي‌ها، در حال حاضر چيزي در حدود 6/0 درصد از كل جمعيت زنده دنيا به ويروس ايدز آلوده هستند در حالي كه بسياري از آنها از ابتلايشان خبر ندارند.
با توجه به احتمال انتقال ويروس از اين افراد به اشخاص سالم، همگي ما در معرض خطر هستيم و بدين‌گونه مي‌توان دريافت كه دسترسي به يك تست ساده غربالگري از نظر احتمال ابتلا به ايدز چه‌قدر اهميت مي‌تواند داشته باشد.
مشكل اصلي در ايدز آن است كه اين بيماري به يكي از مهمترين سيستم‌هاي بدن حمله ميكند يعني سيستم ايمني يا همان دفاع بدن. وقتي بدن شما دچار عفونتي مي‌شود، سيستمي به نام سيستم ايمني كه وظيفه دفاع از بدن را عهده‌دار است به جنگ آن عفونت رفته و با نابود كردن آن از بدن محافظت ميكند. اما بيماري ايدز به سيستم ايمني بدن حمله ميكند و به‌تدريج قابليت دفاع در مقابل عفونت‌ها را با نابود كردن سلول‌هاي ايمني از بين مي‌برد.
هنگامي كه مقاومت به حداقل ممكن كاهش پيدا كند، بدن دچار يك‌سري عفونت‌هاي بسيار ناجور مي‌شود كه در حالت معمولي به دليل سالم بودن سيستم دفاعي كمتر مي‌توانند به بدن حمله كنند. اين عفونت‌ها درمان بسيار مشكلي دارند و در نهايت منجر به مرگ بيمار مي‌شوند.
آلودگي به ويروس ايدز بيشتر از طريق استفاده از سرنگ‌هاي آلوده، نزديكي بدون استفاده از محافظ نظير كاندوم، محصولات خوني آلوده و نيز انتقال از مادر به فرزند در حين زايمان و يا توسط شير مادر اتفاق مي‌افتد.
اين ويروس در خون، ترشحات جنسي آلوده و شير مادر وجود دارد و از طريق آنها قابل انتقال است. البته بررسي‌ها نشان داده‌اند كه ويروس ايدز در غلظت‌هاي كم در بزاق، اشك و ادرار افراد آلوده هم پيدا مي‌شود اما هيچ مورد ثبت شده‌اي از انتقال بيماري از اين طريق تاكنون ثبت نشده است.
ويروس به محض ورود به بدن به سلول‌هاي سيستم ايمني حمله كرده و به آهستگي شروع به تكثير و تخريب دستگاه ايمني ميكند. در اين مرحله يك‌سري علائم اوليه بيماري نظير تب، سردرد، گلودرد ديده شده و غدد لنفاوي مقداري بزرگ مي‌شوند.
اينها علائمي هستند كه در خيلي از بيماري‌ها نظير سرماخوردگي پيدا مي‌شوند و اختصاصي نبودن آنها موجب عدم شك به بيماري ايدز مي‌گردد. سپس اين ويروس به آهستگي و در طول زمان شروع به تكثير و تخريب ميكند. در اين مرحله كه ممكن است 9-8 سال يا حتي بيشتر هم طول بكشد، فرد مبتلا حتي در صورت بي‌علامتي باز قادر است بيماري را به سايرين منتقل كند تا اين‌كه علائم به مرور زمان جدي‌‌تر شده و فرد مبتلا وارد مرحلة اصلي بيماري ايدز يا سندرم نقص ايمني اكتسابي مي‌شود.
با پيشرفت بيماري و تخريب سيستم ايمني، بيمار مستعد ابتلا به عفونت‌هاي فرصت‌طلب و يا حتي سرطان مي‌شود كه علائمي همچون تعريق شديد، لرز، تب بالا، سرفه‌هاي خشك همراه با تنگي نفس، عفونت‌هاي خارجي متعدد، سردرد، كاهش وزن غيرقابل توجيه را به دنبال دارند.
پيدايش مي‌كنيم!
متأسفانه بسياري از افراد آلوده به ويروس نقص ايمني انساني از ابتلاي خود باخبر نيستند. بررسي‌ها نشان داده‌اند كه تنها 1 درصد از جمعيت شهرنشين ساكن كشورهاي جنوب صحراي آفريقا براي بررسي از نظر آلودگي به ويروس به مراکز درماني مراجعه کرده‌اند.
به همين دليل مراكز پزشكي معتبر دنيا هميشه مردم جهان به‌ويژه ساكنين كشورهاي پرخطر را براي انجام غربالگري تشويق مي‌كنند، اگرچه در مراحل پيشرفته بيماري تشخيص آن ساده‌تر است، اما تشخيص سريع‌تر موارد مخفي و در حال تكثير ايدز در افراد مشكوك نقش بسيار مهمي در جلوگيري از گسترش اين بيماري و بقاي عمر مبتلايان دارد.
بيشتر روش‌هاي تشخيصي ايدز به دنبال پادتن ترشح شده در بدن عليه ويروس مي‌گردند. يك اشكال اين‌گونه روش‌ها آن است كه خيلي دقيق نيستند و نمي‌توانند بلافاصله پس از ابتلا به عفونت، درگيري در فرد مبتلا را نشان دهند. علت آن است كه پس از ورود ويروس عامل ايدز به بدن چيزي در حدود 12 هفته يعني نزديک به 3 ماه طول مي‌كشد تا اين پادتن‌ها عليه ويروس در بدن ساخته شوند. اين زمان شايد گاهي حتي تا 6 ماه هم برسد.
براي ساليان متمادي تنها روش بررسي ويروس ايدز تستي بود به نام اليزا ELISA كه در نمونه‌هاي خوني به دنبال پادتن‌هاي ترشح شده عليه ويروس مي‌گردد. اگر اين آزمايش جواب مثبت مي‌داد معني‌اش اين بود كه به احتمال زياد پادتن عليه ويروس در بدن وجود دارد.
در اين صورت آزمايش را دوباره تكرار مي‌كردند و اگر دوباره پاسخ مثبت مي‌شد يك تست تأييد كننده خوني ديگر به نام وسترن بلات را انجام مي‌دادند. آزمايش وسترن بلات بر خلاف اليزا به دنبال پروتئين‌هاي ويروس نقص ايمني انساني مي‌گردد يعني در واقع وجود خود ويروس (و نه پادتن) را مشخص ميكند. اهميت تست وسترن بلات از آن جهت است كه در صورت حضور پادتن‌هاي مشابه پادتن‌هاي ايدز در بيمار و جواب مثبت در اليزا، مي‌تواند دقت تشخيص را بالا برده و موارد كاذب را شناسايي كند.
يك مشكل اين‌گونه تست‌ها آن است كه معمولاً براي گرفتن نتايج كاملشان چيزي در حدود 2 هفته زمان لازم است. اين مدت زمان مي‌تواند موجب نگراني شديد بيمار و بروز عوارض عاطفي در وي شده و موجب شود تا بسياري از مردم حتي به دنبال دريافت جواب آزمايش هم نروند.
اما اخيراً تست‌هاي جديدي ابداع شده‌اند كه مي‌توانند تنها در طي 20 دقيقه فرد را از نظر احتمال ابتلا به بيماري بررسي کنند. در اين تست‌ها يک نوع وسيله مخصوصي بر روي لثه‌ها ماليده مي‌شود که قادر است به دنبال پادتن عليه ويروس بگردد. مزيت اين تست آن است كه به همان اندازه تست‌هاي خوني حساسيت دارد و از طرف ديگر نياز به خون‌گيري هم ندارد.
اگر اين تست جواب مثبت داشته باشد در آن صورت بايستي آزمايشات خوني براي تأييد تشخيص انجام شوند. اين تست‌ها در حال حاضر تنها در مكان‌هاي خاص و تحت شرايط خاص در برخي كشورها انجام مي‌شوند و البته خالي از اشکال هم نيستند.
ويروس در خانه
مهمترين مزيت تست‌هاي خانگي سهولت انجام آنهاست. در نخستين روش خانگي ارائه شده توسط اداره غذا و داروي آمريكا، فرد آزمايش دهنده بايستي يك قطره از خون نوك انگشتش را بر روي يك كاغذ مخصوص كه تنها توسط شماره‌اي شناخته مي‌شود گذاشته و آن را به مراكز مربوطه پست كند.
در ادامه آن شخص بايستي طي 3-7 روز با مركز مربوطه براي گرفتن جواب آزمايش تماس بگيرد و به اين منظور تنها از كد كاغذ استفاده ميكند. بدين ترتيب ديگر هيچ‌گونه نگراني از احتمال شناسايي فرد وجود ندارد، البته متخصصين خاطرنشان كرده‌اند كه در صورت بروز جواب مثبت در اين آزمايش بايستي بيمار حتماً تحت آزمايش خون هم قرار بگيرد. علاوه بر اين، در صورت جواب مثبت بايستي حتماً همسر را از وجود خطر آگاه كرد و ازاو خواست تا دنبال آزمايش‌هاي لازمه برود.
بزرگترين اشكال اين روش عدم دسترسي به مشاوره و تماس پزشك به منظور راهنمايي و جلوگيري از نااميدي بيمار است. ايدز در حال حاضر به بدي گذشته نيست و فرد مبتلا در صورت دريافت داروها و درمان‌هاي مناسب زندگي راحت‌تري را سپري خواهد كرد. علاوه بر اين، ممکن است در برخي موارد جواب آزمايش به‌صورت کاذب مثبت باشد. اينها مسايلي هستند كه بسياري از بيماران از آن آگاهي ندارند و ممكن است در صورت جواب مثبت دچار نااميدي شوند كه مي‌تواند عوارض جدي نظير خودكشي را به همراه داشته باشد.
آخرين روش
جديدترين روش تشخيص و غربالگري ايدز چندي قبل توسط دانشمندان انگليسي ابداع شد. در اين روش كه روش دكتر تام نام دارد و هزينه‌اش 25 پوند است، افراد مبتلا نمونه بزاقشان را به آزمايشگاه مي‌فرستند. آزمايشگاه نمونه‌هاي بزاق را از نظر وجود پادتن عليه ويروس ايدز بررسي كرده و در صورت وجود جواب منفي نتيجه را از طريق ايميل به آن فرد ارسال ميكند.
اما اگر پاسخ مثبت باشد در آن صورت احتمال وجود ويروس در بدن مطرح مي‌شود. در اين حالت يك پزشك مجرب با بيماران تماس گرفته و آنها را در مورد لزوم مراجعه به مراكز درماني جهت انجام آزمايشات خون و مشورت با پزشك متخصص راهنمايي ميكند. مزيت اصلي اين روش غير از آسان بودن، تشويق كساني است كه دربارة ابتلايشان به ويروس ايدز نگرانند و دوست ندارند به نزد پزشك بروند و يا اشخاصي كه از انجام بررسي‌ها مي‌ترسند.
يك ايرادي كه به اين تست مي‌گيرند آن است كه همانند تست‌هاي خوني قادر به نشان دادن پادتن در مراحل اوليه‌اش نيست و تنها در مواردي كه حداقل 14 هفته از ورود ويروس گذشته باشد پاسخ مثبت مي‌دهد (كمي بيشتر از مدت زمان لازم براي آزمايشات خوني)، از سوي ديگر، در برخي موارد ممكن است پاسخ‌هاي كاذب يا غلط هم وجود داشته باشند. به همين دليل اكثر مراكز درماني در انگلستان به مردم توصيه مي‌كنند تا حتماً به يك كلينيك شهري هم رفته و تحت مشاوره، بررسي و آزمايش بيشتر و کامل‌تر قرار گيرند
