چقدر در مورد «پام»ها می‌دانیم؟

سلامت نیوز: «حالت بده؟ اضطراب داری، شب‌ها خوابت نمی‌بره؟ دیازپام بخور، لورازپام بخور، كلونازپام بخور و... .» واقعا چند بار این جملات را شنیده‌اید، اصلا شاید خودتان این پیشنهاد را به كسی داده باشید! اما واقعا از این قرص‌‌های ریزی كه مثل نقل و نبات مصرف می‌شوند، چیزی می‌دانیم؟ این قرص‌ها كه در واقع معروف‌ترین خانواده دارویی آرام‌بخش و خواب‌آور در ایران هستند، چقدر بی‌خطر و كم‌عارضه هستند؟!

برای پاسخ به این سوالات گفت‌وگویی داشتیم با آقای دكتر آرمان ابراهیمی، داروساز، تا اطلاعاتی در زمینه قرص‌های آرام‌بخش و خواب‌آور كسب كنیم.

مصرف دیازپام در دوران شیردهی و بارداری ممنوع
پزشكان، داروی دیازپام را برای بیمارانی كه اضطراب یا التهاب دارند، تجویز می‌كنند و گاه در موارد تشنج و خواب‌آوری هم استفاده می‌شود. نكته مهم در مورد دیازپام این است كه نباید آن را با هیچ داروی ضعیف‌كننده دیگر مغز از جمله داروهای بیهوشی و داروهای پایین‌آورنده فشارخون مصرف كرد.

اگر فردی به این دارو حساسیت دارد، یا كبد و كلیه‌اش مشكل دارد یا در افراد معتاد، بهتر است این دارو مصرف نشود. استفاده این دارو برای سالمندان و كودكان و همچنین مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی هم ممنوع است، زیرا این دارو در شیر مادر ترشح می‌شود و مشكلاتی را برای نوزاد به وجود خواهد آورد مگر در شرایط خاص و به دستور پزشك متخصص. این را هم بدانید كه بعد از استفاده از هر دارو آن دارو جدا از اثرات مثبتی كه در درمان هر فرد می‌گذارد، ممكن است عوارضی داشته باشد كه گاهی سریعا این عوارض خود را نشان می‌دهد و گاهی در درازمدت. دیازپام هم مانند تمام داروها عوارضی دارند كه حتما تمام این عوارض در یك فرد دیده نمی‌شود. فرد ممكن است بعد از مصرف دیازپام خواب‌آلوده، گیج، بی‌حس و سست باشد و گاه ممكن است حواس‌پرت یا دچار اختلال در صحبت كردن شود.

موارد خاصی هم در عوارض دیازپام وجود دارد كه به ندرت پیش می‌آیند و بهتر است به محض به وجود آمدن این نوع عوارض مصرف‌كننده دیازپام سریعا به پزشك خود مراجعه كند و آن موارد عبارتند از: اسهال، یبوست، دردگرفتگی عضلات شكم، اختلال در دید، خشكی دهان، حالت تهوع، اشكال در دفع ادرار، لرزش و خستگی غیرعادی. وقتی بیمار از دیازپام استفاده می‌كند، نباید سیگار بكشد زیرا كشیدن سیگار متابولیسم دیازپام را سرعت می‌دهد و اثربخشی بالینی آن را كم می‌كند.

دیازپام وابسته‌ات می‌كند
كسانی كه دیازپام مصرف می‌كنند، باید بدانند كه این دارو موجب وابستگی جسمی و روانی می‌شود. گاهی ممكن است كه بعد از مصرف دیازپام دچار سرگیجه شوید، در این‌گونه موارد باید از افتادن و آسیب‌دیدگی فرد جلوگیری شود و بهتر است قبل از خارج شدن از تختخواب یا مبلی كه روی آن نشسته‌اید چند لحظه‌ای نیم‌خیز بمانید.
وقتی خانمی دیازپام مصرف می‌كند و در حین مصرف متوجه شود كه باردار است، باید بلافاصله با پزشك خود مشورت كند تا پزشك تشخیص دهد كه آیا خوردن دارو را ادامه دهد یا آن را قطع كند.
كسی كه ناخواسته و غیرعمد یا در بعضی از مواقع به قصد خودكشی مقدار زیادی از دیازپام را مصرف كند، دچار علایمی مانند خواب‌آلودگی زیاد، كمبود هوشیاری، نشان ندادن عكس‌العمل، تنگی‌نفس، فشارخون، ناتوانی در صحبت كردن و به سختی راه رفتن و نداشتن تعادل بدن می‌شود كه در این موارد تا از بین رفتن اثر دارو باید فشارخون و تنفس بیمار كنترل و علایم حیاتی او پیگیری شود. در صورت هوشیار بودن بیمار را باید وادار به استفراغ كرد و در موارد وخیم‌تر بیمار به وسیله پزشك شست‌وشوی معده شود.

لورازپام، در كودكان و افراد مسن ممنوع
لورازپام دارویی است كه برای موارد ضداضطراب، تسكین‌بخش و خواب‌آور تجویز می‌شود.
لورازپام هم مانند تمام داروهای دیگر عوارضی دارد از قبیل: بی‌قراری، فراموشی، آگاهی نداشتن نسبت به زمان و مكان، افسردگی، خواب‌آلودگی، سرگیجه، اشكال در صحبت كردن، لرزش ضعف و سردرد كه در بعضی از موارد با عوارض دیازپام یكسان است.

كسی كه به طور مداوم لورازپام مصرف می‌كند برایش وابستگی به وجود می‌آید به همین علت مصرف لورازپام خارج از دوره درمانی و بدون تجویز پزشك توصیه نمی‌شود.
عوارض جانبی لورازپام در كودكان كه حساس‌تر از بزرگسالان هستند و همچنین سالخوردگان كه از جوانان حساس‌ترند ممكن است بیشتر بروز كند. مصرف لورازپام كه به عنوان رفع مشكل بی‌خوابی در اكثر سالخوردگان تجویز می‌شود بیشتر از جوانان باعث بروز خواب‌آلودگی در طول روز می‌شود و عوارضی مثل از دست دادن تعادل در سالخوردگان بیشتر از جوانان دیده می‌شود.

عوارضی وجود دارد كه به صورت ناشایع ممكن است بعد از مصرف لورازپام به وجود بیاید این عوارض كم و نادر است اما اگر شخصی بعد از مصرف دچار این عوارض شد باید هرچه سریع‌تر به پزشك متخصص مراجعه كند. عوارضی مانند: عصبانیت و تحریك‌پذیری، احساسات دور از واقعیت، عرق كردن زیاد، تهوع و استفراغ، اختلال در حواس پنجگانه، تشنج و هذیان.

بعد از مصرف لورازپام كافئین نخورید
وقتی كه لورازپام مصرف می‌كنید باید دقت كنید تا از مصرف مقدار زیاد فرآورده‌های حاوی كافئین خودداری كنید برای اینكه كافئین‌ها در اثربخشی لورازپام تداخل ایجاد می‌كنند. اگر مدتی طولانی ‌این دارو را مصرف كنید به آن وابسته می‌شوید، در زمان مصرف لورازپام برای اینكه صدمه نبینید بهتر است به آهستگی تغییر وضعیت دهید و به آرامی قدم بردارید.
داروی لورازپام را نباید در دوران شیردهی استفاده كرد، زیرا اثرات بسیار منفی روی نوزاد خواهد گذاشت.
كلردیازپوكساید
پزشكان این دارو را برای رفع اضطراب تجویز می‌كنند. اگر بیماری‌های ریوی همراه با انسداد و تنگی مجاری تنفسی وجود داشته باشد، باید مصرف كلردیازپوكساید را قطع كرد، زیرا مصرف این دارو در بیماران ریوی و خردسالان موجب توقف تنفس می‌شود.
مصرف این دارو در دوران بارداری و شیردهی بسیار خطرناك است. كلردیازپوكساید از جفت عبور می‌كند و عوارض خطرناكی روی جنین می‌گذارد، به همین علت پزشكان مصرف این دارو را خصوصا در سه‌ماهه اول بارداری ممنوع می‌كنند مگر به تشخیص و تجویز پزشك متخصص؛ یكی دیگر از مشكلاتی كه این دارو به وجود می‌آورد، این است كه در شیر مادر ترشح و موجب بی‌حالی، بروز مشكلات تغذیه‌ای یا كاهش وزن نوزاد می‌شود.

هشدارهایی در مورد مصرف كلردیازپوكساید وجود دارد. دارو را باید به مقدار تجویزشده پزشك مصرف كنید، زیرا در صورت مصرف مقدار اضافی ایجاد عادت به دارو به وجود می‌آید، باید توجه داشته باشید تنها در مواقعی كه امكان خواب كامل شبانه برای شما وجود داشت از این دارو به عنوان خواب‌آور استفاده كنید تا بتوانید از این طریق از بروز فراموشی و خواب‌آلودگی طی روز آینده پیشگیری كنید. احتمال بروز مجدد بی‌خوابی بعد از قطع دارو وجود دارد. اگر چنانچه بعد از مصرف به هرگونه علایم جسمی یا روانی و مشكوك به عادت به این دارو شدید سریعا با پزشك متخصص مشورت كنید.

در مواقعی كه افراد افسرده‌ای در اطراف شما هستند كه تمایلات خودكشی دارند، باید از قرار دادن مقدار زیاد كلردیازپوكساید در دسترس این بیماران جلوگیری كنید.
كلردیازپوكساید مانند داروهای دیازپام و لورازپام و دیگر داروهای آرام‌بخش موجب خواب‌آلودگی می‌شود. به همین علت باید تا وقتی كه عوارض این دارو را كاملا نشناخته‌اید و از برطرف شدن كامل آن اطمینان پیدا نكرده‌اید از رانندگی، دوچرخه‌سواری یا كار با ماشین‌آلاتی كه نیاز به هوشیاری دارند، پرهیز كنید، رعایت این مساله در افراد سالمند بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد.

مصرف كلردیازپوكساید موجب پاسخ كاذب مثبت در آزمودن بارداری می‌شود
كلردیازپوكساید عوارضی دارد كه با شیوع كم عبارتند‌از ناهماهنگی حركات، سرگیجه و خواب‌آلودگی در روز (این مساله در بیماران مسن بیشتر دیده می‌شود) نامفهوم سخن گفتن، درد شكم، تاری دید، خشكی دهان، یبوست و كاهش میل‌جنسی. این دارو در سالمندان، بیماران ناتوان، كودكان و به‌ویژه خردسالان و بیمارانی كه نقص عملكرد كبدی یا كلیوی دارند، عوارض بیشتری دارد زیرا این افراد در سیستم اعصاب مركزی حساس‌ترند و به همین دلیل توصیه می‌شود این دارو در این افراد با دوز كمتری آغاز شود.
داروهایی كه برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌شود موجب اختلال در حذف كلردیازپوكساید می‌شود پزشكان توصیه می‌كنند از مصرف این دو دارو با هم خودداری شود.
خانم‌ها باید توجه داشته باشند آنهایی كه كلردیازپوكساید مصرف می‌كنند، ممكن است پاسخ كاذب مثبت در آزمون بارداری داشته باشند و همچنین باید بدانند كه این دارو را در زمان بارداری و شیردهی مصرف نكنند.

كلونازپام/بدون تجویز پزشك: هرگز
پزشكان این دارو را برای كسانی تجویز می‌كنند كه دچار تشنج و اضطراب زیاد هستند. پزشكان توصیه می‌كنند افرادی كه كلونازپام را به مدت طولانی و به مقدار زیاد مصرف می‌كنند و تصمیم دارند مصرف این دارو را قطع كنند حتما با پزشك خود مشورت كنند، به دلیل اینكه قطع ناگهانی این دارو باعث بروز حملات شدید تشنج می‌شود و در زمان قطع مصرف كلونازپام ممكن است لازم شود از داروهای ضدتشنج دیگری استفاده شود.

هنگام مصرف كلونازپام نباید آب گریپ‌فروت مصرف كرد و باید دانست كه این دارو از جفت عبور می‌كند و برای مصرف در سه ماهه اول بارداری باید ابتدا منافع آن را در مقابل مضرات آن سنجید و حتی‌الامكان توصیه می‌شود از مصرف آن در طول بارداری به خصوص سه ماهه اول خودداری كرد.
این دارو باید در كسانی با سابقه بیماری‌هایی مثل كما، شوك و بیماری‌های كبدی و كودكان بسیار با‌احتیاط مصرف شود. كلونازپام اثرات مثبت و درمان‌گری دارد، اما در مواردی هم باعث بروز برخی عوارض می‌شود كه ممكن است این عوارض در تمام افراد دیده نشود، اما بعضی افراد بعد از مصرف كلونازپام دچار سرگیجه، منگی، خواب‌آلودگی و از دست دادن مهارت در انجام كارها می‌شوند.

در بعضی افراد به‌ندرت دیده می‌شود كه پس از مصرف دچار تاری دید، یبوست، اسهال و سردرد، تهوع و استفراغ، اختلال در تكلم و خشكی غیرعادی دهان، كاهش فشارخون، ضربان نامنظم قلب، اختلال در حواس و رفتار و ضعف عضلانی می‌شوند كه در هر حالت پزشكان توصیه می‌كنند كه بعد از دیدن این عوارض سریعا به آنها مراجعه كنیم. بیماران سالمند به دلیل اینكه دچار كاهش عملكرد كلیه هستند ممكن است به مقدار مصرف كمتری از این دارو احتیاج داشته باشند و این افراد در معرض خطر بیشتر رخوت بیش از حد ناشی از مصرف داروهای ضعیف‌كننده هستند.