در طول چرخة قاعدگی، استروژن دستگاه تناسلی زنانه را به محیط مناسبی برای فرآیند لقاح، لانهگزینی جنین و تغذیة جنین در مراحل ابتدایی مبدل میسازد.
در اواسط دهة 1940، محققان سندروم ناباروری در گوسفندان را با مصرف یونجة حاوی مقادیر زیادی از نوعی فیتواستروژن (استروژن گیاهی) مرتبط دانستند. این آغاز راه بود. از آن زمان تاكنون، تحقیقات فراوانی در مورد آثار استروژنهای گیاهی بر سلامت انسانها انجام شده است. نتایج مطالعات بالینی و همهگیرشناسی نشان میدهد كه رژیمهای غذایی غنی از استروژنهای گیاهی آثار حفاظتی قابل توجهی در برابر وضعیتهای وابسته به استروژن مانند یائسگی، پیری، ضعف حافظه و نیز بیماریهای مرتبط با استروژن مانند سرطانهای پستان و پروستات، پوكی استخوان و بیماریهای قلبیـعروقی دارد. در نتیجة انتشار این نتایج در دهة اخیر، موج عظیمی از گرایش زنان به مصرف تركیبات غذایی یا مكملهای حاوی استروژنهای گیاهی مشاهده شد. البته نگرانیهایی هم در مورد خطرهای احتمالی ناشی از مصرف مقادیر زیاد این تركیبات وجود دارد. بههرحال، محققان هنوز هم مشغول بررسی تأثیر استروژنهای گیاهی در سلامت انسانها هستند.
علاوه بر استروژنهای گیاهی، استروژنهای قارچی نیز شناخته شدهاند. اما بهدلیل مطالعات اندكی كه در مورد آثار این گروه از مواد صورت گرفته است، چندان مطرح نشدهاند.
فیتواستروژنها تركیباتی گیاهی هستند كه در بدن حیوانات و انسانها مانند استروژن عمل میكنند. بیشتر فیتواستروژنهایی كه در مواد غذایی یافت میشوند شامل یكی از سه گروه ایزوفلاونوییدها (Isoflavonoids)، لیگنانها (Lignans) و كامستانها (Coumestans) هستند. دانههای سویا و فراوردههای آن منابع غنی انواع فیتواستروژنها هستند. در هر كیلوگرم گیاه تازة سویا، بهطور متوسط، 2 گرم ایزوفلاون وجود دارد. البته محتوای ایزوفلاونی محصولات سویا وابسته به گونة مورد استفاده و روند تهیة آن است. به علاوه، تمام منابع سویا از نظر میزان ایزوفلاون یكسان نیستند.
ایزوفلاونوییدها تأثیرات هورمونی و غیرهورمونی در پیشگیری از برخی انواع سرطانها و بیماریها دارند.
استروژنهای گیاهی و سرطان پستان
میزان شیوع سرطان پستان در كشورهای غربی بیشتر از كشورهای آسیایی است. احتمال داده شده كه تركیبات موجود در رژیمهای غذایی آسیایی، میزان شیوع سرطان پستان را تحت تأثیر قرار میدهد. میانگین میزان مصرف سویا و ایزوفلاونوییدها در رژیم غذایی روزانة جمعیت آسیایی در حدود 50 گرم سویا و 30 گرم ایزوفلاونویید تخمین زده شده است. درحالیكه در جمعیت غربی، این میزان به روزانه یك گرم سویا و یك میلیگرم ایزوفلاونویید محدود میشود.
مطالعات بالینی نشان داده است كه مصرف فراوان سویا در دوران كودكی با كاهش احتمال ابتلا به سرطان پستان در بزرگسالی همراه است. اما هنوز هیچ شواهد قانعكنندهای در مورد اثر حفاظتی مصرف سویا یا ایزوفلاونویید در بزرگسالی در پیشگیری از این نوع سرطان وجود ندارد.
محققان میگویند كه استروژنهای گیاهی، در محیطی با غلظت استروژن اندك، فعالیت استروژنی و در محیطی با غلظت بالای استروژن، فعالیت ضداستروژنی دارند. بنابراین، مصرف این تركیبات در دوران پیش از یائسگی، كه غلظت استروژن بالاست، اثر حفاظتی در برابر سرطان پستان دارد. اما پس از یائسگی كه غلظت استروژن كاهش مییابد، ممكن است حتی باعث تحریك سلولهای پستان و ایجاد سرطان شود.
استروژنهای گیاهی و سرطانهای مردانه
سرطان پروستات یكی از شایعترین انواع سرطان در میان مردان است. میزان شیوع سرطان پروستات در مردان آسیایی بهمراتب كمتر از مردان كشورهای غربی است. در این مورد نیز مانند سرطان پستان، چنین فرض میشود كه سویای موجود در رژیم غذایی مردان آسیایی از آنان در برابر سرطان پروستات محافظت میكند.
استروژنهای گیاهی و بیماریهای قلبیـعروقی
بیماریهای قلبیـعروقی شایعترین علت مرگ در كشورهای پیشرفته محسوب میشود. در زنان، احتمال ابتلا به این گروه از بیماریها با شروع یائسگی افزایش مییابد.
مصرف تركیبات حاوی استروژنهای گیاهی نظیر سویا، میزان كلسترول كل و كلسترول بد خون (LDL) را كاهش میدهد. همچنین استروژنهای گیاهی، با افزایش ترشح صفرا، تغییر سوختوساز كبدی در جهت حذف كلسترول بد و افزایش عملكرد غدة تیروئید، باعث كاهش سطح كلسترول میشوند. همچنین ایزوفلاونوییدها خاصیت آنتیاكسیدانی دارند و احتمال بروز آترواسكلروز (تصلب شرایین) را كاهش میدهند.
استروژنهای گیاهی و یائسگی
با مطرح شدن احتمال افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان و رحم به دنبال هورموندرمانی جایگزین (HRT)، بسیاری از زنان به دنبال راهحل دیگری برای برطرف كردن علائم آزاردهندة یائسگی بودند. استفاده از استروژنهای گیاهی انقلابی در این عرصه بود. این تركیبات بهخوبی بر علائم كمبود ترشح استروژن در بدن، ازجمله گرگرفتگی و خشكی واژینال غلبه كردند.
بررسیهای همهگیرشناسی نشان میدهد كه رژیم غذایی غنی از ایزوفلاونها شدت و دفعات گرگرفتگی در دوران یائسگی را كاهش میدهد، بهطوریكه میزان گرگرفتگی در زنان یائسة غربی تقریباً 80 درصد و در زنان آسیایی كه بیشتر سویا مصرف میكنند 20 درصد است. مصرف ایزوفلاونوییدها به مقدار 40 میلیگرم در روز و به مدت 2 تا 3 ماه گرگرفتگی دوران یائسگی را به میزان قابل توجهی كاهش میدهد.
استروژنهای گیاهی و پوكی استخوان
پوكی استخوان یكی از شایعترین مشكلات زنان یائسه است. ایزوفلاونوییدها تأثیر مطلوبی در افزایش تودة استخوانی و بهبود پوكی استخوان در زنان یائسه دارند. سایر استروژنهای گیاهی نیز، با مهار دفع ادراری كلسیم و اثر بر سلولهای استخوانساز، خواص مذكور را اعمال میكنند. همچنین، مواد غذایی حاوی سویا منبع خوبی برای تأمین كلسیم مورد نیاز بدن هستند.
البته شواهدی نیز ارائه شده كه نشان میدهد مصرف مكملهای حاوی مقادیر بالای استروژنهای گیاهی باعث كاهش تودة استخوانی میشود.
احتیاط در مصرف استروژنهای گیاهی
نحوة عملكرد و تأثیرات استروژنهای گیاهی در انسانها هنوز بهطور كامل شناخته نشده است. همانطور كه گفته شد، محققان اواسط دهة 1940، سندروم ناباروری در گوسفندان را با مصرف یونجة غنی از استروژن گیاهی مرتبط دانستهاند. بههرحال، احتمال بسیار زیادی وجود دارد كه استروژنهای گیاهی در عملكرد غدد درونریز بدن تداخل ایجاد كنند. بنابراین، در مورد مصرف مكملهای حاوی مقادیر بالای استروژنهای گیاهی خالص، بخصوص در نوزادان و زنان باردار، باید احتمال بروز عوارض در نظر گرفته شود. به علاوه، هنوز مقدار و دوز لازم استروژنهای گیاهی برای جلوگیری از بیماریهای نامبرده مشخص نشده است و درجة خلوص استروژنهای گیاهی تجارتی نیز معلوم نیست.
نكتة دیگر آنكه اكثر مطالعات با استفاده از محصولات غذایی و نه با تركیبات خالص استروژنهای گیاهی انجام شده است. بنابراین، ممكن است آثار مطرحشده ناشی از سایر تركیبات موجود در این محصولات بوده باشد.
متخصصان و محققان به زنان علاقهمند به مصرف استروژنهای گیاهی توصیه میكنند كه از رژیم غذایی روزانة متعادلی حاوی انواع مختلف میوهها، سبزیجات و فرآوردههای كامل غلات استفاده كنند.
نظر شما