سلامت نیوز:گسترش روز افزون شبکه های اجتماعی در میان کاربران اینترنت، هر چند رفتاری است فردی، لیکن تاثیرات فردی، روانی، خانوادگی و اجتماعی فراوانی دارد. استفاده بی مورد و شدید از شبکه های اجتماعی، تأثیرگذاری بر سلامت روان و جسم، اعتیاد آنلاین، حس منفی بافی و افسردگی، نارضایتی از زندگی، ایجاد جدایی عاطفی بین اعضای خانواده، رواج خیانت، بی هویتی، پشت پا زدن به تفکرات، هویت و فرهنگ اصیل ایرانی و... همه از پیامدهای منفی است که برای کاربران شبکه های مجازی و موبایلی مطرح می شود؛ اما متاسفانه بسیاری از تحقیقات، بی نتیجه مانده اند و تنها انگشت بر معایب پنهان و آشکار آن گذاشته و از محسنات واقعی اش دور افتاده اند.


به گزارش سلامت نیوز احمد رمضانی فرخد دانشجوی دکترای جامعه شناسی در روزنامه خراسان نوشت :شبکه های اجتماعی مجازی وارد عرصه زندگی خصوصی مردم شده اند و بخش قابل توجهی از اوقات فراغت و حتی ساعات کاری افراد را به خود اختصاص داده اند، شبکه هایی که در فضاهای مجازی موبایلی(وایبر، واتساپ، تلگرام و...) شکل گرفته است و دارای کارکردهای مثبت و منفی بسیار هستند، پیامدهایی که تنها به فضای مجازی و تلفن های همراه محدود نمانده است و در بسیاری موارد، سیستم های فرهنگی و اجتماعی را نیز تحت تأثیر قرار داده است و بر موضوعات خرد و کلان مانند مشارکت سیاسی، هویت افراد، روابط خانوادگی، مبادلات تجاری و ارتباطات بین فرهنگی تأثیر گذاشته است.

شناخت اعضای گروه از یکدیگر

اگر بخواهیم از منظر جامعه شناسی به شکل گیری شبکه های اجتماعی خویشاوندی در محیط مجازی بنگریم، شاید بتوان مهم ترین اصل آن را شناخته بودن افراد دانست زیرا افرادی که در محیط های شبکه اجتماعی خانوادگی با هم ارتباط و تعامل دارند، شناخت نسبی از یکدیگر دارند که سبب کاهش پیامدهای منفی حاصل از ناشناخته بودن در شبکه های اجتماعی می شود و باعث می شود دیگر نیازی نباشد، شخصیت ایده آلی بسازیم و برای جلب دوستان بیشتری به سمت خود، اطلاعات دروغین به دیگران بدهیم و دچار چند هویتی شویم.

یکی دیگر از کارکردهای مثبت شبکه های خویشاوندی مجازی، فراهم شدن ارتباطات و تعاملات بسیار با افراد فامیلی است که قبلا به دلیل محدودیت زمانی و مکانی امکان ارتباط و تعامل با آنها هموار نبود یا افرادی از فامیل که معمولاً تنها تعامل با آنها در حد دید و بازدید عید و مراسم محدود شده بود.

شبکه های مجازی به ایجاد نوعی تشابه در میان خویشاوندان انجامیده است. به صورتی که افراد سعی می کنند با کسانی که شبیه خودشان هستند رابطه داشته باشند، بنابراین شبکه این ظرفیت را به وجود می آورد تا شما با افکار و باورها و اعتقادات اعضایی از فامیل وخویشاوندان (دور و نزدیک) بهتر آشنا شوید که این خود سبب ساز تعاملات سازنده بعدی می شود.

کاهش پیش داوری خویشاوندی

کارکرد مثبت دیگر را می توان کاهش پیش داوری خویشاوندی دانست. به دلیل کاهش شدید ارتباطات و تعاملات رودررو، معمولا نسبت به اندیشه و باورها نوعی پیش داوری به وجود آمده است که در تعاملات به آنها توجه می شود که گاهی سبب تفرقه و کاهش تعاملات می شود. با عضویت افراد فامیل در شبکه های خانوادگی، شما می توانید از اعضایی که کمترین ارتباطات را با آنها داشته و پیش داوری نسبت به آنها داشته اید، شناخت بهتری پیدا کنید که این شناخت زمینه ساز تعاملات بعدی می شود.

شبکه خویشاوندی فضایی برای تخلیه روانی به وجود آورده است.کسانی که کمتر در دنیای واقعی تعامل فیزیکی داشته اند، در دنیای مجازی و در یک محیط آشنا و شبیه به هم گفت وگو و درد دل می کنند که یکی از آثار آن تخلیه روانی است که به تبع آن می توان کاهش مشکلات زناشویی و آسیب های اجتماعی را تا حدودی پیش بینی کرد. بازگویی خاطرات شیرین، ارسال عکسهای قدیمی و خاطره انگیز خویشاوندی نیز از کارکردهای مثبت است که سبب ساز افزایش هویت خانوادگی و همچنین افزایش شادی و نشاط می شود.

فرار از تنهایی

همچنین یکی از مسائلی که همواره خانواده ها بعد از ازدواج فرزندانشان با آن روبه رو هستند، تنهایی است، شبکه های مجازی خانوادگی باعث شده است فرد با کمترین هزینه لحظات تنهایی خود را با افرادی ازخویشاوندان سپری کند که شبیه او هستند، غنی شدن فراغت و همچنین مسئله تنهایی خود سبب آرامش روانی و کاهش افسردگی در اعضای خانواده و به خصوص مادران می شود. تبدیل شدن به ابزار اطلاع رسانی خانوادگی، با توجه به هزینه کم، یکی دیگر از کارکردهای مثبت است به طوری که افراد عضو گروه نه تنها از حال هم باخبرند؛ بلکه با صرف هزینه اندک نسبت به هر اتفاق و یا رویدادی در حوزه خانواده اطلاع رسانی می کنند. گسترش حمایت اجتماعی نیز یکی دیگر از پیامدهاست؛ زیرا با این ملاقات ها در شبکه های مجازی و گپ زدن بین اعضا نوعی همسانی و آشنایی به وجود می آید که دارای ارزش ها، معیارها، زبان، علائم و ابتکارات مخصوص به خود است و تک تک افراد با این هنجارها همنوا هستند.

شنیده شدن و دیدن افرادی از خویشاوندان که در تعاملات خانوادگی صدایشان شنیده نمی شود، هم پیامد بعدی است. این افراد که معمولا خجالتی اند و یا از مهارت ارتباطی ضعیف تری برخوردارند، با استفاده از فضاهای خویشاوندی قادرند طیف وسیعی از خواسته ها، اهداف و انگیزه هایشان را پاسخ دهند و به راحتی با خویشاوندان تعامل برقرار کنند و مهارت ارتباطی خود را بازیابند. آسایش تقریبی خانواده از حضور فرزندانشان در شبکه های مجازی خویشاوندی به دلیل نظارت غیر محسوس فرد بر خودش به دلیل شناخته بودن در گروه های خانوادگی و.... از کارکردهای مثبت ترویج این گروه ها در شبکه های مجازی است.

روی دیگر سکه!

اما با عنایت به نوع استفاده از این ابزار می توان تاثیرات منفی را نیز برای این شبکه های خانوادگی پیش بینی کرد که از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد. خانواده ای را در نظر بگیرید که دور هم نشسته اند؛ اما همه توجه آنها به شبکه های اجتماعی است. به طوری که ممکن است تعاملات مجازی خویشاوندی آنها زیاد، ولی تعاملات گرم خانوادگی آنها محدود شود. عناصری از فرهنگ که در ارتباطات رودررو و عاطفی با بزرگان و اعضای خانواده به دست ما می رسد، حالا به واسطه ورود یک پدیده نوظهور در حال فروپاشی است.

شبکه های مجازی خانوادگی ممکن است تعاملات خواهر، برادر و اعضای خانواده را به شدت تحت تاثیر خود قرار دهد؛ زیرا پسر یا پدرخانواده معمولا در شبکه های خانوادگی مردانه و مادر یا خواهر خانواده در شبکه های خانوادگی زنانه وقت زیادی را سپری می کنند و به دلیل مشابهت و تایید گروهی، اعضای خانواده، افکار، ایده، وقایع و مسائل خود را درون این شبکه به اشتراک می گذارند که در بلند مدت سبب جداسازی افراد خانواده از یکدیگر و جدایی عاطفی و عدم ارتباط محبت آمیز بین اعضای خانواده می شود.

طرد شدن برخی افراد

یکی از معضلات این شبکه های مجازی خویشاوندی، دیده نشدن و طرد افرادی از فامیل است که دسترسی به فضای مجازی ندارند.پدر بزرگ یا مادربزرگی را در نظر بگیرید که به دلیل حضور نداشتن در شبکه مجازی طرد و نادیده گرفته می شوند. از آنجا که فرد همواره باید کنشگر فعال باشد، تا از اخبار و اطلاعات خویشاوندی در شبکه عقب نماند، این امر انسان را دچار نوعی اعتیاد به آنلاین بودن می کندو افراد دچار نوعی استرس و وسواس می شوند، (این پیامد ویژگی تمام شبکه های مجازی است) با توجه به ویژگی های فرهنگ ایرانی، پراکندگی شایعات، کنایه زدن و دلخوری های خانوادگی از دیگر پیامدهای ناخواسته این فضاهاست. اتلاف وقت و هدر رفتن عمر (به دلیل حضور بیش از حد) از دیگر پیامدهاست که باعث می شود افراد خانواده از کارهای ضروری خود نیز باز بمانند و حتی کارهای خود را نتوانند با تمرکز انجام دهند و به نوعی به یک اعتیاد ناخواسته دچار شوند.

کم تحرکی و افسردگی

کم تحرکی و افسردگی افرادی که به این شبکه ها اعتیاد دارند، کم شدن روابط خانوادگی، دور شدن از واقعیت ها، وابستگی بیش ازحد به این فضاها و برنامه ها در حد اعتیاد به آنها و بازماندن از زندگی عادی و متعارف، مواجه شدن با ضربه های روحی و روانی و همچنین تغییر سبک زندگی افراد و تغییر فرهنگ و هویت شخصی از آسیب های این شبکه هاست.

لزوم افزایش آگاهی

آگاهی خانواده ها از آسیب ها و داشتن سواد رسانه می تواند به کاهش آسیب ها تا حد زیادی کمک کند. آگاهی داشتن خانواده ها از کارکرد های نرم افزارها و مراقبت درست و همراه با آگاهی در این زمینه بسیار مهم است. همچنین آگاهی دادن به افراد جامعه توسط رسانه ملی با ساخت برنامه های متنوع و با کمک کارشناسان در این زمینه و همکاری نهادهای فرهنگی نیز بسیار ضروری به نظر می رسد. هر چند باید این حقیقت را پذیرفت که محبوبیت بالای شبکه های اجتماعی چیزی نیست که بتوانیم مانعی برای آن ایجاد کنیم، بلکه بهتر است با برنامه ریزی فرهنگی صحیح و ایجاد بستر فرهنگی مناسب، افراد و خانواده ها را به استفاده مناسب از شبکه ها ترغیب کنیم.