سلامت نیوز: «حق بر غذا» به عنوان حق بنیادین هر شخص، حق بر رهایی از گرسنگی و دسترسی پایدار به غذا با کیفیت و کمیتی ا‌ست که پاسخگوی نیازهای غذایی و فرهنگی او باشد و تحقق این حق با برآوردن نیازهای اولیه و اساسی انسان و از این جهت با کرامت انسانی مرتبط است.  کشاورزی از دیرباز نقش حیاتی و بسیار مهمی در تأمین مواد غذایی و تحقق« امنیت غذایی» داشته و در نتیجه جایگاه حیاتی در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های ملی و بین‌المللی به آن اختصاص داده می‌شود.

به گزارش سلامت نیوز این مسئله حجم بزرگی سرمایه‌گذاری، بودجه‌ و هزینه‌کرد را در نظام‌های اقتصادی/اجتماعی دولت‌ها از یک سو و بازار مصرف ارزشمندی به دنبال داشته است. به نظر می‌رسد این گردش مالی قابل توجه موجب شده است که مدافعان کاربرد زیست فناوری دستکاری ژنتیکی با ادعای افزایش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی از طریق دستکاری ژنتیکی گیاهان تلاش کنند که در این بازار سهمی برای خود دست و پا کند. اما حضور و گسترش شرکت‌های فناوری در این عرصه با اعتراض‌های جدی جهانیِ مخالفان روبه رو شد.

چرا که محصولات غذایی حاصل از این  فناوری می‌تواند مشکلات جدی برای مصرف کنندگان بوجود آورد. به نحوی که فعالان عرصه حقوق بشر نسبت به موفقیت مورد ادعای سودبرندگان و تولیدکنندگان محصولات دستکاری شده ژنتیکی، در تحقق «حق بر غذا » ابراز شک و تردید نموده و به دلیل عدم اطمینان از ایمن بودن این محصولات غذایی برای سلامت مصرف کنندگان، به مخالفت با آن برخاسته‌اند. به زعم آنها نمی‌توان با مواد غذایی که تهدید کننده سلامتی آنهاست، سعی در تأمین «حق بر غذا»ی اشخاص نمود.

علاوه بر این هنوز مدارک و دلایل علمی دقیق و بی‌طرفی در خصوص بی خطر بودن این نوع مواد غذایی در دست نیست. از سوی دیگر شرکت‌های عرضه کننده محصولات غذایی ترایخته، نه تنها وجود عوارض ناشی از محصولاتشان را نمی‌پذیرند، بلکه اغلب تلاش می‌کنند از برچسب گذاری آنها نیز به این بهانه که برچسب گذاری بار منفی داشته و میزان فروش محصولاتشان را کاهش می‌دهدخودداری کنند.

بنابراین ماهیت و محتوای عرضه محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی همراه با نقض حقوق مصرف کنندگان است. در مقاله‌های پیشین به بحث مخاطرات و آسیب‌های ماهوی این محصولات پرداخته شده و در این مقاله با توجه به اهمیت موضوع به یکی از جنبه‌های شکلی حقوق مصرف کنندگان مواد غذایی دستکاری شده ژنتیکی یعنی «حق بر دانستن» پرداخته خواهد شد.

همانطور که پیشتر گفته شد، از جمله موارد مورد ادعای سودبرندگان از محصولات دستکاری شده ژنتیکی، برآوردن نیازهای مصرف کنندگان و ایجاد شرایط مطلوب تر برای زندگی است. با این حال به دلیل طراحی یا نحوه کاربرد این محصولات، بی‌احتیاطی عرضه کنندگان، نقصان فرآیندهای کنترل کیفیت، ناآگاهی مصرف کنندگان و رویه‌های تجاری غیرمنصفانه، سلامتی و حتی حیات آنها ممکن است، دچار مخاطره شود.

از این رو مصرف کنندگان حق دارند که در برابر کالاها و خدماتی که برای حیات و سلامتیشان خطرناک است، محافظت و حمایت شوند. یکی از این محافظت‌ها، برچسب گذاری محصولات غذایی است. اقدامی که در راستای تأمین حقوق مصرف کنندگان و جلب اعتماد آنها ضروری است.

«حق دانستن» و دریافت اطلاعات، به عنوان یکی از حقوق بنیادین جامعه بشری مورد پذیرش قرار گرفته است. بر اساس ماده نوزده اعلامیه جهانی حقوق بشر: «هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد، حق مزبور شامل .....کسب اطلاعات و افکار، اخذ و انشار آن، به تمام وسایل و بدون ملاحظات مرزی است.» موضوع آگاه شدن و دریافت اطلاعات در این اعلامیه و البته سایر اسناد حقوق بشری الزام آور مطرح شده است.

موضوعی که در خصوص شیوه عرضه محصولات غذایی ترایخته و برچسب گذاری آنها به منظور اطلاع رسانی به مصرف‌کنندگان به یک چالش حقوق بشری تبدیل شده است. به عقیده طرفداران اجباری نمودن برچسب‌گذاری محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی، این حق مصرف کننده است که از محتویات مواد غذایی عرضه شده در بازار مصرف، مطلع باشد تا بتواند خریدی آگاهانه انجام دهد. به زعم آنها مصرف‌کننده حق دارد آزادانه و آگاهانه انتخاب کند که چه غذایی بخورد و یا نخورد.

بااین حال، بحث برچسب‌گذاری محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی مجادلات و نگرانی‌هایی را در دو زمینه مهم فراهم نمود. از یک سو تبعات عدم برچسب گذاری بر حقوق بنیادین بشری از جمله «حق دانستن» و به تبع آن حق انتخاب آگاهانه مصرف کنندگان مطرح شد و از سوی دیگر بحث تبعات برچسب گذاری محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی بر تجارت و بازاریابی این محصولات مطرح گردید.

اغلب شرکت‌های زیست فناوری با اجباری شدن این موضوع مخالف هستند و علاوه بر آن، قوانین ملی و بین‌المللی نیز در این رابطه، از هماهنگی و یکنواختی مناسبی برخوردار نیستند. این مشکلات در حالی وجود دارد که همگان در سطح جهان به وجود حق بشری بر دانستن معترف بوده و این را به عنوان یک اصل بنیادین حقوق بشری به رسمیت می‌شناسند. نبود برچسب برای محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی، در بازار مصرف، حقوق مشتریان را درباره انتخاب نوع غذای مصرفی به خطر می اندازد. در نتیجه بدون تصمیم آنها انواع مواد غذایی دستکاری شده ژنتیکی، بر سر سفره هایشان حاضر می‌شود.

موضوعی که مخالفان عرضه محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی نیز به آن توجه داشته‌اند. به زعم آنها با توجه به عدم وجود دلایل و مدارک علمی دقیق و بی‌طرفانه کافی در خصوص بی‌خطر بودن محصولات غذایی مزبور و حق مصرف کنندگان بر انتخاب آگاهانه و تأمین «حق دانستن» آنها، برچسب گذاری محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی، امری مهم و البته اجباری است. چه بسا خرید ناآگاهانه موجب لطمه زدن به سلامتی خریداران شود.

برچسب گذاری محصولات دستکاری شده ژنتیکی؛ ضرورت احترام و برآورده کردن «حق بر دانستن»
برچسب، نوشته و یا طرح‌های گرافیکی یا چاپ شده بر روی بسته‌بندی اولیه و نهایی است و برچسب گذاری نوشتن و یا چاپ هرگونه تصویر و یا اطلاعاتی است که باید به اطلاع مصرف کننده برسد. برچسب گذاری تغذیه‌ای نوعی از برچسب‌گذاری است که ویژگی‌های تغذیه‌ای یک ماده غذایی را جهت اطلاع مصرف کننده، توصیف می‌کند.

اطلاعات روی برچسب محصولات غذایی، باید به نحوی باشد که مصرف کننده را در خصوص تفاوت ماده غذایی دستکاری شده ژنتیکی با سایر محصولات غذایی، آگاه سازد و به نحوی باشد که او بتواند از طریق مقایسه کالاها و ویژگی‌های مثبت و منفی آنها، دست به انتخابی آزادانه و بهینه بزند. این امر وسیله مهمی برای ایجاد اعتماد میان مصرف کنندگان و تولید کنندگان است. به همین دلیل طرفداران برچسب گذاری با شعار «دانستن حق مردم است» خواستار برچسب‌گذاری بر روی محصولات غذایی حاوی ترکیبات دستکاری شده ژنتیکی هستند.

اطلاع از دستکاری شده ژنتیکی بودن مواد غذایی، حقی است که عموم مردم استحقاق آن را دارند و حقوق مصرف کنندگان، در صورت فقدان برچسب دستکاری شده ژنتیکی، در بازار مصرف نقض می شود. این نوع حق، جزء حق-ادعاها است که تحقق و اعمال آن، با عدم مداخله دولت و سایر افراد تهدید کننده این آزادی تحقق می یابد. به این معنا که دولت از یک سو مکلف به عدم مداخله تحدیدی جز در موارد موجه است و از سوی دیگر، موظف به بکارگیری ابزارهای لازم در جهت تضمین حق شهروندان در برابر تهدیدهای احتمالی است.

منابع:
1-    دادگر، یدالله، نظری، روح الله. ( 1389 ). تولید و برچسب گذاری محصولات... نیک و اخلاتق زیستی. ص 271 – 295 در همایش ملی حقوق و اخلاق در زیست فن آوری، تهران.   
2-    قاری، سید فاطمی، سید محمد. ( 1384 ). آزادی بیان در آئینه حقوق بشر معاصر. مجله تحقیقات حقوقی، 41، 270 – 241.
3-    عباسی، محمود، کاظمی، عبدالحسین (1387)، مواد غذایی تراریخته و حقوق مصرف کننده ،فصلنامه اخلاق در علوم و  فناوری، شماره 3، تهران.
4-    مهاجر، مینا، صفایی، حسین، مهدوی، عبدالمجید (1390)، ملاحظات اخلاقی و حقوقی در کاربرد محصولات تراریخته با نگاهی به قانون ملی ایمنی زیستی ، فصلنامه اخلاق در علوم و  فناوری، شماره 1 ،تهران.
5-    Brown, J. L (2003), Consumer Perception of Risk Associated with Eating Genetically Engineered Soybean in Less in the Presence of a Perceived Consumer Benefit , Journal of the American Dietetic Association , no.103, p. 208.
6-    Harlander, SK (2002), Safety Assessments and Public Concern for Genetically Modified Food Products: the American View. Toxically Pathol, no. 30, p. 132.
7-    Jackson, D (2008), Labeling Products of Biotechnology: to words Communication and Consent, Journal of Agriculture and Environmental Ethics, no.3, p. 10.
8-    Gruere , G. P ( 2007 ), A Review of International Labeling Policies  of Genetically Modified Food to Evaluate , India’s Proposed Rule Ag Bioforum , no.1 , p. 65.
9-    Universal Declaration on Human Right.
10-    Lusk, J. L (2009), Consumer Acceptance of Genetically Modified Food, Food Technology , no.10, p.32