سلامت نیوز: شاید هنگامی كه صحبت از اعتیاد، بخصوص اعتیاد در میان زنان می‌شود، اولین نگاه‌ها به سمت آمارهای رسمی و غیررسمی بچرخد كه نهادهای مربوطه آن‌ها را ارائه می‌كنند. چه تعداد افراد مبتلا به اعتیاد در كشور وجود دارد؟ از این میان چه تعداد را زنان تشكیل می‌دهند و دلایل و عوامل اعتیاد در میان آنها چیست؟ اینها همواره پرسش‌هایی كلیشه‌ای است كه در اذهان عمومی و حتی كنشگران و پژوهشگران در بحث مربوط به اعتیاد مطرح می‌شود.

ترك اعتیاد همیشه با اجبار معنا می‌شود

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزان، اما روی دیگر سكه که روی مثبت سكه است و آن رویی است كه مربوط به ترك اعتیاد خودخواسته توسط افراد مبتلا به آن است، كمتر در این میان مورد بحث قرار می‌گیرد. ترك همیشه با اجبار معنا می‌شود. افرادی كه از خود اراده و توانی‌ برای ترك اعتیاد ندارند و به اجبار خانواده، انجمن‌ها و نهادهای مربوطه ترك داده می‌شوند. در این میان چه عواملی موجب می-شود كه افراد آگاهانه و ارادی برای ترك، به مراكز و متخصصین مربوطه مراجعه كنند، از آنها یاری بطلبند و طی یك روند پزشكی-روان‌پزشكی، اعتیاد خود را كنار بگذارند. دورانی كه نمی-توان منكر نقاهت طولانی مدت جسمی و روانی پس از آن بود.

نگاه منفی جامعه به معتادان

اعتیاد، پدیده‌ای است كه نه تنها در جامعه ما كه در بیشتر جوامع، هاله‌های بسیار منفی به دورش كشیده شده است. افراد دچار اعتیاد به اجبار ایزوله می‌شوند. كنش و واكنش اجتماعی نسبت به آنها در شرایط مشابه معمولی، بسیار متفاوت‌تر است. این افراد در جایگاه مجرم و در بهترین حالت در جایگاه یك بیمار به جامعه معرفی می‌شوند و افرادی شناخته می‌شوند كه می-توانند به انجام جرایم بسیار مبادرت ورزند.

اما شاید اگر سراغ آنانی در این میان برویم كه خودآگاه و با اراده خود اقدام به ترك اعتیاد كرده-اند؛ چراكه در حال از دست دادن جایگاه اجتماعی خود بودند؛ در پی شكستن حصار و خط قرمزهایی كه دورشان كشیده شده، در آمده‌اند و به احتمال خیلی زیاد از عوارض جسمانی اعتیاد در رنج بوده‌اند، شاید بتوان این كلیشه اجتماعی اجبار و تحمیل به ترك كه چندان هم پروژه موفقی نبوده و نیست را اندكی تلطیف و تعدیل كرد.

در میان جامعه آماری معتادان، زنان مبتلا به اعتیاد از هر نوع هستند و برای توصیف این قشر از كسانی كه خودخواسته به ترك اعتیاد روی می‌آورند، به بررسی تجربیات دو زنی می‌پردازیم كه با انتخاب خود به ترك اعتیاد اقدام كرده‌اند.

معتاد ترامادول شده بودم

محبوبه، 29 ساله درباره تجربه‌اش از ترك آگاهانه اعتیاد چنین می‌گوید: اعتیاد من از نوعی بود كه شاید میان مبتلایان به اعتیاد به لحاظ كمی كثرت داشته باشد، اما كمتر كسی می‌داند كه ترك اعتیاد به دراگ‌ها چقدر می‌تواند سخت باشد؛ بخصوص كه میزان مصرف نیز در اثر افزایش آستانه تحمل افزایش می‌یابد. اعتیاد من به داروی ترامادول بود. دارویی كه برای دردهای بسیار قوی تجویز می‌شود و در ایران به آسانی قابل دسترسی است؛ هرچند كه اخیراً نظارتی بر پخش آن شده است.

وجهه اجتماعی‌ام را از دست داده بودم

ترامادول دارویی است كه تأثیری آرام‌بخشی و بیش از آن تأثیری سرخوش‌كننده دارد. در طول 8 ماهی كه به این دارو اعتیاد داشتم، از آرامش عمیق آن و سرخوشی‌ای كه كسب كرده بودم راضی بودم. شاید این میزان رضایت در چهار ماه پس از مصرفم به اوج رسید و سپس استهلاك جسمی و روحی من آغاز شد. میزان مصرف من از روزی نصف ترامادول دوز 100 شروع و پیش از ترك به روزی بیش از 10 ترامادول از همین دوز رسید، اما پس از 8 ماه توان جسمی‌ام آن قدر كم شده بود و می‌دانستم كه در حال از دست دادن جایگاه اجتماعی خود در میان دوستان و همكارانم هستم كه تصمیم به ترك این دارو گرفتم. شاید اگر رفتار دیگران را نسبت به خودم درك نمی‌كردم و كاهش جایگاه اجتماعی‌ام را كه برای به دست آوردنش تلاش بسیار كرده بودم، احساس نمی‌كردم، اینقدر با اراده به ترك روی نمی‌آوردم.

وقتی معتاد شدم كه شرایط زندگی‌ام آشفته شد

محبوبه می‌گوید: برای ترك با یك مشاور صحبت كردم و وی مرا به روان‌پزشكی معرفی كرد كه تخصص ترك اعتیاد داشت. پس از یك جلسه صحبت با او شروع به ترك ترامادول با داروی دیگری كردم. روندی كه یك سال به طول انجامید، اما توانستم آن دارو را كنار بگذارم. ترك اعتیاد همیشه با تحمیل و اجبار نیست. كسانی كه به اعتیاد مبتلا می‌شوند همیشه از خانواده طرد شده نیستند و نگاه به آنها به چشم یك مجرم، عادلانه نیست. این نیست كه همه مبتلایان به اعتیاد از زیر بار ترك شانه خالی كنند و هیچ‌گاه نتوان آنها را به زندگی تهی از اعتیاد بازگرداند. اعتیاد من زمانی به وجود آمد كه بسیار شرایط شخصی آشفته‌ای داشتم.

تفریحی شروع كردم و معتاد شدم

فرناز، 31 ساله مورد دیگری است كه پس از 2 سال اعتیاد به علف و حشیش تصمیم به ترك آنها می‌گیرد. وی در این باره چنین می‌گوید: از دوره كارشناسی در دانشگاه چند باری به مصرف مواد مخدر در جمع‌های دوستی‌ام دست زدم. اما هر از گاهی بود و تفریحی. تا اینكه جایی دیگر انگار كنترلم روی میزان مصرفم را از دست دادم. مرزی كه خودم متوجهش نبودم. بعد از حدود یك سال و نیم رفتارهای همکارانم در محل كارم با من عوض شد. خودم به هیچ وجه متوجه تغییرات ظاهری‌ام نبودم تا اینكه تأثیر موادی كه مصرف می‌كردم خودش را در ظاهرم نشان داد. لاغری شدید، حالت چشم‌ها و لرزش دست، علایمی بود كه اطرافیان مرا متوجه موضوع كرد. اولین تغییر رفتارها را در همكارانم در شركتی كه كار می‌كردم، دیدم.

موقعیت شغلی‌ام در معرض خطر بود

این دختر 31 ساله می‌گوید: پس از اولین تغییر رفتارهای شخصی از سوی همكارانم كه بهترین دوستانم نیز بودند، تغییر رفتارهای مدیر عامل، نظرم را جلب كرد. رفتارهایی بهانه‌آلود كه بعدها فهمیدم صرفا به دلیل اعتیاد مشخصم بود؛ نه اینكه به دلیل كم‌كاری یا امثال این دلایل. شغلم را دوست داشتم و از انجام آن لذت می‌بردم و دوست نداشتم این مسئله باعث شود تا آن را از دست دهم. برای به دست آوردن آن شغل تلاش بسیار كرده بودم. پس از نزدیك به 2 سال تصمیم گرفتم مصرف این مواد را كنار بگذارم. به مراكز ترك اعتیاد مراجعه نكردم، چراكه همیشه هراسی كلیشه‌ای از این مراكز داشتم اما به كمك روان‌شناسم و جلسات مشاوره و كاهش مصرف توانستم اعتیادم را ترك كنم. هر چند كه شاید هنوز هم بعد از گذشت سال‌ها می‌توانم اشاره هر از گاه همكارانم به آن دوره را در رفتارها و حرف‌هایشان مشاهده كنم.

بیشتر زنان معتاد، شریك زندگی مبتلا دارند

دكتر علی‌اصغر شاهین‌فرد، روان‌پزشك و متخصص ترك اعتیاد یكی از كلینیك‌های تهران، درباره ترك اعتیاد چنین می‌گوید: در حدود 10 تا 15 درصد از مراجعین ما را زنانی تشكیل می‌دهند كه به مواد مخدر از هر نوعی اعتیاد دارند؛ البته این بسته به شهر محل سكونتشان، فرهنگ و سنت‌هایی كه در آن زندگی می‌كنند، متغیر است. عمدتاً نیز دلیل وجود اعتیاد در این زنان، وجود همسران مصرف‌كننده است و پس از آن، ابتلا به بیماری‌های داخلی مانند قند، میگرن و غیره در رده دوم و مصارف تفننی در رده سوم دلایل اعتیاد قرار می‌گیرند. اكثر این زنان به ماده تریاك اعتیاد دارند و اعتیاد به موادی چون هروئین نادر است. اما آنچه قابل توجه است، افزایش مصرف محرك‌هاست كه رو به فزونی است. آنانی كه تریاك مصرف می‌كنند، اكثراً تحصیلاتی زیر دیپلم دارند، ولی دارا بودن تحصیلات دانشگاهی در كسانی كه محرك‌ها را مصرف می‌كنند، بسیار زیاد است.

دلایل ترك اعتیاد در زنان

شاهین فرد می‌افزاید: آنچه باعث می‌شود این زنان آگاهانه به ترك روی بیاورند، استیصال، خستگی و شرمندگی از این مسئله است. همچنین از دست دادن شریك زندگی‌ كه مصرف‌كننده بوده و مسائل مالی، دیگر دلایل تمایل آنها به ترك اعتیادشان است. زنان مبتلا به اعتیادی كه شروع به ترك می‌كنند، در 90-80 درصد موارد، ترك را ادامه می‌دهند و تحت درمان می‌مانند، مگر اینكه شریك زندگی مصرف‌كننده داشته باشند.

به نظر می‌رسد بر خلاف آنچه در ذهن عموم نسبت به اعتیاد و ترك آن وجود دارد كه عمدتاً وجه‌های تحمیلی و اجباری و اغلب شكست‌خورده دارد، بُعد آگاهانه و خودخواسته ترك اعتیاد نیز بسیار تأمل برانگیز است. آنچه شاید ارتباط معنی‌داری با جایگاه و قشر اجتماعی ندارد و كارشناسان علوم اجتماعی باید بتوانند برای فرهنگ‌سازی در این زمینه و تشویق افراد مبتلا به اعتیاد به ترك از روی آگاهی راه حل‌هایی ارائه دهند و نهادهای مربوطه نیز آنها را برنامه‌ریزی و اجرایی كنند.