سالهاست بحث سخت و زیان آور بودن حرفه خبرنگاری مطرح است، قانونگذاران كشورمان نیز با الگوگرفتن از تعاریف جهانی این حرفه را نیز جزء مشاغل سخت و زیان آور قرار داده‌اند و قرار است برای آن مزایایی هم در نظر بگیرند البته از تصویب را عمل فاصله‌هاست.

با این حال هنوز هم هستند كسانی كه از دور نشسته‌اند و با خود می‌پرسند خبرنگاری كه در تحریریه یك روزنامه، خبرگزاری یا صدا و سیما نشسته است، قلم و كاغذی در دست دارد یا جلو كامپیوتر نشسته، گاهی هم در مراسمی خبری شركت می‌كند، ضبط و صوتی در دست دارد و مصاحبه می‌كند، چگونه است كه شغلش سخت و زیان آور است وقتی كه مشاغلی مانند كار در معدن یا پرستاری هم جزء مشاغل سخت و زیان آ‌ور است.

بسیاری معتقدند خبرنگاری یك شغل لوكس و باكلاس است كه به خصوص برای خانم‌ها مناسب است زیرا هم منزلت اجتماعی دارد و هم در یك محیط كم خطر و ایمن به كار مشغول است. ماجراجویی و هیجان هم دارد. خیلی‌ها هستند كه در رویای خود آرزوی خبرنگار شدن را می‌پروانند اما این سوی میدان خبرنگارانی هستند كه هر روز با ابزار مهم خود به میدانی پر مخاطره می‌روند، ابزارشان، قلم و كاغذ و ضبط و صوت نیست، «پرسش است».

پرسشی كه باید با هزار ترفند، استرس، اضطراب و گاهی تهدید از مسئولی پرسید، جواب دست و پا شكسته‌ای گرفت و آن را در كوتاه زمانی و با دقت تمام منتشر كرد.

آنان كه پا در این میدان گذاشته‌اند، مفهوم دقت، سرعت و صحت در خبر را می‌دانند و با مفهوم تكذیب خبر، احضار خبرنگار، بایكوت خبرنگار یا رسانه آشنایی دارند و خوب می‌دانند ترس از دست دادن شغل چه استرسی را هر روز بر ذهن و روح خبرنگار خراب می‌كند.

مخاطرات شغلی به طور كلی به دو دسته تقسیم می‌شوند، مخاطرات فیزیكی و روحی- روانی كه البته خبرنگاران از هر دو آ‌نها بهره‌مندند.

خبرنگاران هر روز با مسائل اجتماعی و مشكلاتی مواجه می‌شوند كه بسیاری از آنها دردآور و ناراحت كننده است، حوادث تلخی كه منجر به معلولیت یا مرگ همشهریانشان می‌شود. مردمانی كه از بهداشت، شغل و سرپناه مناسب محروم هستند. بیمارانی كه به درمان دسترسی ندارند یا برای پرداخت هزینه آن باید دار و ندار خود را بفروشند. زنان و مردان نیازمندی كه محتاج كمك هستند اما راه به جایی ندارند. بیكاری، فقر، اعتیاد، اختلاس، تورم، سوء مدیریت، هدر رفتن منابع، باندهای خلافكار، سوء استفاده از موقعیت، بی لیاقتی مدیر تنها بخشی از موقعیت هایی است كه یك خبرنگار هر روز با آن مواجه می‌شود.

مسئولانی كه تاب انتقاد را ندارند و با اولین خبر انتقادی خبرنگار را تهدید می‌كنند و از آن طرف خبرنگار مسئول تلاش می‌كند، خبر را در اسرع وقت به گوش مخاطب برساند، خبرش صحیح و درست باشد. در عین حال استرس و اضطرابی كه یك خبرنگار هنگام پرسیدن سؤال باید تحمل كند به خصوص اگر تازه كار باشد آن قدر هست كه در طولانی مدت منجر به بیماری شود.

خبرنگار درست هنگام برخورد با یك مسئول باید در كوتاه‌ترین زمان ممكن بداند كه چه بپرسد، چگونه بپرسد، كجا بپرسد، سؤالات متعددش را چگونه دسته بندی كند و بعد از پرسیدن سؤال در كوتا‌ه‌ترین زمان ممكن تا خبر درز نكرده و خبرنگار رقیب آن را منتشر نكرده، به انتشار برساند.

به همین علت است كه محققان، حرفه خبرنگاری را بعد از خلبانی در رده شغل سوم یا چهارم از نظر میزان استرس و اضطراب دسته‌بندی می‌كنند. متخصصان بیماری‌های روان‌تنی نیز معتقدند، استرس باعث بالا رفتن آدرنالین در خون می‌شود و همین امر محرك‌های عصبی را تحریك می‌كند و در بلند مدت منجر به بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود.

تحریك محرك‌های عصبی عوارض مختلفی دارد، از یك طرف فرد خلق پایین پیدا می‌‌كند، زودرنج، عصبی و پرخاشگر می‌شود و در عین حال علاوه بر مشكلاتی كه سیستم عصبی و مغز و اعصاب وی را از بین می‌برد، دستگاه گوارشی وی نیز به مرور دچار عوارضی مانند زخم معده، اثنی عشر و ناراحتی‌های روده‌ای مانند سندروم روده تحریك پذیر می‌شود.


استرس مزمن عوارض و تظاهرات جسمی هم دارد، بیماری‌های قلبی و عروقی، مشكلات تنفسی، اختلال در ادار و مشكلات دستگاه دفع، مشكلات جنسی و خانوادگی، همچنین ناباروری از جمله این عوارض شایع است كه سلامت خبرنگاران را تهدید می‌كند به خصوص اینكه خبرنگاران این استرس‌ها را در مدت زمانی طولانی تحمل می‌كنند و عوارض آن تجمیع می‌شود. استرس های همیشگی كه شاید اوج آن زمانی باشد كه یك خبرنگار بخواهد در پخش زنده و بدون اشتباه خبری را مخابره كند.

علاوه بر این مشكلات، خبرنگاران به خاطر نوع شغلی كه دارند، معمولاً زمان كافی را برای استراحت در منزل، بودن در كنار خانواده و تربیت فرزندان ندارند، به همین علت بسیاری از آ‌نان با مشكلات زیادی در خانواده مواجه هستند و بگو مگوها و تندخویی‌ها در منزل كه حاصل استرس این حرفه است، بسیاری از خبرنگاران را در خطر طلاق قرار می‌دهد كه البته ماحصل آن افسردگی است.

تغذیه خبرنگاران نیز معمولاً اوضاع مناسبی ندارد، بسیاری از خبرنگاران وعده‌های غذایی خود را به موقع نمی‌خورند، غذاهایی كه اغلب فست فود هستند و مواد غذایی لازم و مورد نیاز بدن آنان را تأمین نمی‌كند را سریع می‌خورند به همین علت سوء تغذیه و نداشتن بدن سالم یكی از معضلات عمومی خبرنگاران است.

اختلال خواب نیز یكی از ناراحتی‌های شایع در بین خبرنگاران است، به قول همكاری، خبرنگاران حتی در خواب هم تیتر می‌زنند، سوژه‌های خبری، طراحی سؤال و رساندن به موقع خبر حتی در خواب هم خبرنگاران را رها نمی‌كند.

مشكلات اسكلتی و فیزیكی نیز از عوارض این حرفه است به خصوص برای خبرنگاران عكاس و تصویربردار كه باید دوربین‌های سنگین را با پایه‌های آن بر روی دوش خود حمل كنند و به سرعت در مسیر یك مسئول بدوند، میز و صندلی محیط كاری خبرنگاران نیز معمولاً مناسب نیست و ذل زدن مداوم به مانیتور كامپیوتر نیز به خصوص در خبرگزاری‌ها به مرور مشكلات بینایی و اسكلتی را برای خبرنگاران به ارمغان می‌آورد.

اگر همه این مخاطرات را در كنار هم ببینیم، شاید دیگر گفت‌و‌گو از سخت و زیان آور شمردن حرفه برای خبرنگارانی كه به علت سوء تغذیه، فقدان ورزش، استرس مداوم، اضطراب، درگیری روزمره بعد از مدتی باید با بیماری‌های روانپزشكی، گوارشی، اختلال خواب، سرطان، ام اس، سنگ كلیه، مشكلات خانوادگی، افسردگی و بیماری‌های قلبی و عروقی دست و پنجه نرم كنند، چندان تعجب برانگیز نیست.

این مشكلات مخصوص خبرنگاران كشور ما نیست و در همه جای دنیا وجود دارد اما راه‌های وجود دارد كه می‌توان از این حجم فشار كاری برای خبرنگاران كاست، حمایت از خبرنگاران از سوی رسانه و صنف،‌ تأمین امنیت شغلی خبرنگاران، ایجاد خدمات رفاهی، تفریحی و ورزشی برای آنان، تأمین معیشت خبرنگاران و انتقادپذیری و مسئولیت پذیری مسئولان و اجرای كامل قانون كار و قانون سخت و زیان آور بودن این حرفه گامی در این مسیر است.

افشین شاعری
دبیر گروه بهداشت و درمان فارس