سلامت نیوز: آلایندگی گرد و خاك فعلی خوزستان ارتباط چندانی با ریزگرد‌ها با منشا خارجی ندارد و درحدود 90 درصد‌ آن منشا داخلی دارد.


به گزارش سلامت نیوز، روزنامه قانون نوشت: نفس اهواز گرفت. این جمله‌ای است كه در سال‌های اخیر بسیار شنیده‌ایم. براساس آمار، گرد و خاكی كه زندگی مردم خوزستان را فلج كرده است، دو منشا داخلی و خارجی دارد. بخش بزرگی از كانون‌های تولید گرد و خاك در اراضی تحت تصرف داعش است كه امكان مذاكره و توافق با داعش درخصوص هیچ مساله‌ای اعم از موضوع ریزگردها وجود ندارد. برای دولت عراق هم آنقدر درگیر مسائل مختلف امنیتی است كه ریزگردها برایش در اولویت نبوده و نیست . تركیه نیز درحال حاضر به‌دلیل مسانل داخلی خود مجال رسیدگی به مسائل زیست‌محیطی را ندارد. در این میان تنهاصحرای عربستان می‌ماند كه دولت این كشور در چند سال اخیر به‌دلیل خصومت با ایران به‌عمد دیگر مالچ‌پاشی صحرای خود را انجام نمی‌دهد و كمكی به حل این بحران نمی‌كند. با قطع امید از منشا خارجی درحال حاضر تنها گزینه حل معضل ریزگردها؛ منشا داخلی است. گزینه‌ای كه تنها روزنه امید مردم خوزستان برای نفس كشیدن است.

وجود ذخائر عظیم نفتی، خاك حاصلخیز، قطب كشاورزی، 12رودخانه‌ خروشان و چندین تالاب بزرگ در هر نقطه‌ای از كشور بهشتی را می‌سازد كه زندگی در‌ آن رویای هر ایرانی است. اما زندگی در جلگه خوزستان باوجود تمامی این نعمت‌های خدادادی به كابوسی برای مردمانش تبدیل شده است؛ عرصه چنان بر مردم خوزستان تنگ شده كه مهاجرت را به ماندن در زادگاه خود ترجیح داده‌اند

در اوایل دهه هشتاد بود كه مردم كشور با واژه ریزگرد آشنا شدند.كلمه‌ای كه زندگی مردم خوزستان و غرب كشور را به‌معنای واقعی تحت‌الشعاع قرار داد. حلا كار به‌جایی رسیده كه دیدن عكس‌هایی از هموطنان خوزستانی كه در گرد و غبار دفن شده‌اند، برای بسیاری از مردم عادی شده و حتی می‌توان گفت انتشار این عكس‌ها در زمستان تبدیل به یك سنت هرساله شده است.

اما داستان جلگه سرسبز كتاب‌های جغرافیایی دیروز و حال و روز ناخوش امروز آن چیست؟ چه شد كه نفس اهواز گرفت؟چرا هورالعظیم خشك شد؟ گرد و غبار یا ریزگردها از كجا آمده‌اند؟

ریزگردها سوغات میان‌رودان

محمد درویش مدیر دفتر مشاركت‌های مردمی سازمان محیط زیست درباره گرد و خاك خوزستان به «قانون» می‌گوید: « منشا گرد و خاك خوزستان و غرب كشور كه در برخی از مواقع حتی 25 استان را نیز در بر می‌گیرد، به ناپایداری اكولوژیكی در منطقه میان‌رودان و عربستان باز می‌گردد. این مسائل ناشی از دو اتفاق انسانی بوده كه دولت‌های تركیه و عربستان به آن دامن زده‌اند.

عربستان و تركیه عامل اصلی ریزگردها

دولت عربستان چندین میلیون هكتار از اراضی را كه به‌وسیله آب‌های فسیلی مشروب می‌شدند، رها كرده تا بیابان شوند. این اراضی بایر شده تبدیل به یكی از كانون‌های اصلی تولید گرد و خاك شده است. دولت تركیه نیز در قالب طرحی به‌نام «گاپ» 80 میلیارد مترمكعب از حقابه رودخانه‌های دجله و فرات را با سدسازی‌هایی كه انجام داد، ربود. این طرح موجب شد منطقه میان‌رودان یا بین‌النهرین از 90 رودخانه به‌ابعاد زاینده رود محروم شود. پیامد اجرای طرح «گاپ» بحران خشكسالی در سوریه و عراق، بایر شدن چند میلیون هكتار از اراضی كشاورزی این كشورها و قطع‌ حقابه هور‌العظیم از دجله و فرات بود ».

گرد و خاك فعلی خوزستان منشأ داخلی دارد

درویش می‌افزاید:« براساس آمار سال 68 چشمه‌های تولید گرد و خاك در منطقه عراق و سوریه شش چشمه بوده اما درحال حاضر به بیش از 300 چشمه افزایش یافته است. افزایش گرد و خاك خوزستان در اوایل دهه 80 به این مساله باز می‌گردد. اما اتفاقات جدیدی در باره آلایندگی گرد و خاك خوزستان رخ داده است. ذرات كوچك‌تر از 2.5 میكرون به‌شدت افزایش یافته و این بار آلایندگی ارتباط چندانی با ریزگرد‌ها با منشا خارجی ندارد و درحدود 90 درصد‌ آن منشا داخلی دارد.

خشكی رودخانه زهره، منشا ریزگردهای اهواز

گرد و غبار با منشأ داخلی به‌دلیل خشكی تالاب‌ها، خشكسالی، رها شدن اراضی كشاورزی، بارگذاری‌های اشتباه منابع آبی بالادست سد مارون در حوزه آبریز رودخانه زهره، انتقال بخشی از آب سد كوثر برای كشاورزی به استان فارس، شهر نورآباد ممسنی، استان كهگلویه و بویراحمد و شهر بهبهان، رخ داده است. تمامی این اقدامات موجب خشكی رودخانه زهره شده است. این خشكی،چشمه‌های تولید گرد و خاك رادر پایین دست رودخانه و دشت سیجان به‌وجود آورده است. همچنین به‌دلیل فاصله بسیار كم شهرهای اهواز و آبادان با رودخانه زهره ، در مواقعی كه جهت باد از سمت جنوب به شمال است، شاهد پدیده گرد و خاك و بحران در شهرهای اهواز و آبادان هستیم».

بودجه‌های قطره‌چكانی مهار ریزگرد

او ادامه می‌دهد:« طبق گزارش اداره منابع طبیعی استان خوزستان، 350 هزار هكتار كانون‌ فرسایش بادی در خوزستان وجود دارد. اعتبار مهار این كانون‌های فرسایش بادی معادل یك درصد تثبیت آنهاست. با این اعتبارات، مهار كانون‌های فرسایش بادی، بیش از 100 سال به‌طول می‌انجامد. مساله ریزگردها نیازمند نگاه ملی است. اگر 10 درصد درآمد حاصل از صنعت نفت و نیشكر خوزستان را به‌حل معضل ریزگردهای این استان اختصاص دهیم، در مدت زمان كوتاهی معضل ریزگرد حل می‌شود».

عربستان به‌عمد مالچ‌پاشی نمی‌كند

در گذشته روشی به‌نام مالچ‌پاشی برای تثبیت شن‌های روان در صحرای عربستان انجام می‌شد كه براساس شواهد دولت عربستان به‌عمد این كار را درحال حاضر انجام نمی‌دهد. درویش در این‌باره می‌گوید: « عربستان به‌عمد هیچ تلاشی برای بهبهود وضعیت ناپایدار مناطق خود انجام نمی‌دهد. اما مساله مالچ‌پاشی در عراق امنیتی است. چراكه آن‌ها درگیر مسائل امنیتی و جنگ داخلی كشور خود هستند و مجالی برای انجام این كار پیدا نمی‌كنند».

ایران برای 30 درصد منشاداخلی خود چه كرده است؟

گری لوییس نماینده سازمان ملل كه برای حل معضل زیست‌محیطی ریزگردها به ایران سفر كرده بود، در این‌باره می‌گوید:« در طول ۱۸ ماه گذشته با توجه به تلاش های انجام شده توسط دولت، شاهد تصویب سه قطعنامه در مجامع بین المللی در زمینه گرد و غبار بودیم. در سطح منطقه‌ای باید این مشکل گرد و خاک ها را برطرف کرد و با اقدامات یک کشوربرای حل آن كافی نیست. منشا ۳۰ درصد از گرد و خاک های این استان، داخلی است و مابقی آن از کشورهای همسایه می آید ولی آن چیزی که خیلی از من سوال می‌كننداین است که شاید ایران در زمینه منابع خارجی قادر به انجام کاری نباشد ولی چرا برای حل منابع داخلی کاری نمی کند؟ در زمینه حل مشکل گرد و خاک‌های خوزستان، احساس من این است که مساله اینجا پول نیست و موضوع مدیریت، هماهنگی و بایدهمکاری بین بخشی را باید بیشتر مورد توجه قرار داد».

سازمان ملل به مساله ریزگردها ورود پیدا كرد

درویش با اشاره به اینكه عواملی همچون شیطنت عربستان و جنگ داخلی در سوریه و عراق حل بحران ریزگردها را نیازمند یك نگاه فرامنطقه‌ای كرده، عنوان می‌كند: « خوشبختانه اخیرا پیشنهاد ایران در سازمان ملل با اكثریت آرا به تصویب رسید و مقرر شد در سال 2017 سازمان ملل با جدیت به این موضوع ورود پیدا كند. به‌زودی كنفرانس‌هایی در تهران و كشورهای دیگر منطقه با حضور كشورهای تركیه، عربستان، عراق، سوریه، اردن و كویت برگزار می‌شود. تلاش‌ها بر این است كه تمامی كشورها تعهدات خود را مطابق قوانین كنوانسیون رامسر و كنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی انجام دهند و چیدمان توسعه خود را بر مبنای واقعیت‌های اكولوژیكی منطقه برنامه‌ریزی كنند. اگر هر كشوری این اقدامات را انجام ندهد، دود آن به چشم همه كشورها می‌رود ».

آمار دقیقی از میزان منشاداخلی و خارجی نداریم

مسعود بربر، فعال محیط زیست درباره ریزگردها می‌گوید:« گرد و خاك خوزستان دو منشا داخلی و خارجی دارد و درصد، آمار و ارقام مختلفی نیز درباره میزان آن اعلام می‌شود اما باتوجه به اینكه فناوری لازم برای اندازه‌گیری آن وجود ندارد، نمی‌توان به این آمارها اتكا كرد. صرف‌نظر از اینكه چند درصد گرد و خاك كشور منشا داخلی و یا خارجی دارد باید بدانیم كه چه اقداماتی می‌توانیم در این دو بخش برای حل مشكل انجام دهیم.

دست بسته دولت برای منشاخارجی

زمانی كه درباره منشا گرد و خاك خارجی سخن می‌گوییم، منظور مناطق تحت كنترل داعش و یا دولت عراق است. از یك سو امكان مذاكره با داعش وجود ندارد و از سوی دیگر مسائل زیست محیطی برای دولت عراقی كه درحال حاضر درگیر جنگ است،در اولویت نیست. عملا دست دولت برای حل ریزگردها در این مناطق بسته است.عامل اصلی دیگر در بحران ریزگردها، دولت تركیه است. تركیه با طرح گاپ باعث ایجاد خشكسالی و ایجاد صدها چشمه تولید گرد و خاك در منطقه شده است. اما از آنجایی كه تركیه نیز درحال حاضر درگیر مسائل امنیت داخلی خود است، بحران ریزگردها نیز در اولویت تركیه نیست. همچنین از دولت عربستان نیز باتوجه به سابقه مشكلات و خصومتی كه با ایران دارد، انتظار همكاری نمی‌رود. با درنظر گرفتن تمامی این جوانب به این نتیجه می‌رسیم كه در حوزه سرچشمه‌های خارجی عملا اقدام خاصی نمی‌توانیم انجام دهیم».

منشا داخلی را دریابیم

مسعود بربر درباره منشا داخلی ریزگردها می‌گوید:«زمانی كه برای منشا خارجی ریزگردها نمی‌توانیم كاری انجام دهیم،حتی اگر یك درصد از ریزگردها منشا داخلی داشته باشد باید تمام تلاش‌مان را برای حل معضل داخلی انجام دهیم. جلگه خوزستان درگذشته به‌دلیل رودخانه‌های خروشان، تالاب‌های پرآب و پوشش گسترده گیاهی همانند یك فیلتر برای گرد و غبار عمل می‌كرد. اما با مدیریت غلط منابع آبی، سدسازی، انتقال آب و كشاورزی نادرست، موجب خشكی اراضی كشاورزی و تبدیل آن‌ها به كانون گرد و غبار شده‌ایم.

راه‌حل بلندمدت

راه‌حل بلندمدت منشا داخلی ریزگردها استفاده پایدار از منابع آبی، تامین حقابه زیستی تالاب‌ها و رودخانه‌ها و مهم‌تر از آن جلوگیری از ایجاد هرگونه بار آبی جدید مانند سدسازی و انتقال آب از سرچشمه كارون و دز است. همچنین باید آب بخشی از پروژه‌های قبلی را نیز برای احیای تالاب‌ها و پوشش گیاهی رها كنیم.

راه‌حل كوتاه‌مدت

تا زمان اجرای روش‌های بلندمدت و بازدهی آنان باید به‌فكر راه‌حلی برای مردم خوزستان باشیم. انطباق، روش كوتاه مدتی برای حل معضل ریزگرده‌ها با منشا داخلی است. اسكیموها در قطب و ساكنان صحرای افریقا شرایطی به‌مراتب بدتر از مردم خوزستان را تجربه می‌كنند اما با انواع روش‌های انطباق توانسته‌اند به زندگی خود ادامه دهند. سبك زندگی مردم خوزستان باید تغییر پیدا كند. می‌شودساعت‌های كاری را با مساله ریزگردها تطبیق دهند تا در زمان بحران، مردم زمان كمتری در بیرون از منازل حضور داشته باشند. پوشش تمامی درزهای منازل، توزیع ماسك‌های مناسب و تغییر نوع تغذیه می‌تواند روش‌های برای انطباق خوزستانی‌ها با ریزگردها باشد.