سلامت نیوز:در سالهای اخیر فراوانی و شدت توفانهای گردوخاک در مناطق غرب و جنوبغرب کشور بهشدت افزایش یافته است و امروزه خسارات ناشی از آنها بر کسی پوشیده نیست. فراوانی این توفانها در سال ۱۳۹۴ نسبت به سال ۱۳۹۱، ۱۰ برابر شده است. بررسی کارشناسی موضوع، ریشهیابی و تشخیص کانونهای منشأ گردوخاک امری لازم و ضروری است.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه صبح نو نوشت:مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی به طور مفصل این مساله را مورد بررسی قرار داده است که بخشهایی از آن در ادامه میآید. توفانهای گرد و خاک غرب و جنوب غرب کشور عمدتاً در استان خوزستان اتفاق می افتند. این قسمت از کشور جزء حوضه آبریز داخلی خلیج فارس و دریای عمان و حوضه آبریز بزرگ و برونمرزی اروندرود (شطالعرب) است که بین کشورهای ترکیه، عراق، سوریه، ایران و عربستان مشترک است.
حوضه آبریز اروندرود (شط العرب) که از رودخانههای اصلی دجله و فرات تشکیل شده است، در سالهای اخیر به شدت گرمتر شده است، بهطوریکه متوسط دمای آن در ۱۵ سال اخیر نسبت به متوسط بلندمدت حدود ۱ درجه سانتیگراد افزایش داشته و همچنین بارندگی آن نیز حدود ۲۷ درصد کاهش یافته است. این قسمت از جهان در برابر خشکسالی ها و تغییرات اقلیم بسیار آسیبپذیر است.
از طرفی دیگر، کنترل و مهار آب رودخانههای دجله و فرات توسط سدهای مختلف در مسیر این رودخانهها، باعث کاهش شدید آبدهی این رودخانهها شده است. از جمله این طرحها، طرح گاپ ترکیه است که توسط آن آب رودخانههای دجله و فرات در سرشاخهها مهار میشود. پیشبینی میشود که پس از طرح گاپ ترکیه آب ورودی رودخانههای دجله و فرات به عراق، به ترتیب حدود ۶۶ و ۴۷ درصد کاهش داشته باشد. در حوضه آبریز داخلی خلیج فارسی و دریای عمان نیز بارندگی در ۱۰ سال اخیر نسبت به متوسط بلندمدت حدود ۱۸ درصد و به تبع آن آبدهی رودخانههای کارون، کرخه، جراحی و زهره به ترتیب حدود ۴۹، ۵۶، ۵۶ و ۴۱ درصد کاهش داشته است. میتوان عامل اصلی توفانهای گردوخاک غرب و جنوب غرب کشور را با منشأ خارجی، اقدامات کشور ترکیه در مهار آب رودخانههای دجله و فرات بهشمار آورد. آمار حاکی از آن است که در سالهای اخیر سهم توفانهای گردوخاک غرب و جنوب غرب کشور با منشأ داخلی، قابل توجه شده است و وقوع این توفانها، گاهی اوقات در مواقع غیرقابل انتظار (فصول پرآبی) صورت میگیرد که این موضوع نشاندهنده مدیریت ناصحیح منابع آب در این مناطق است. عامل مهم دیگری که در تشدید توفانهای گردوخاک نقش مهمی دارد، عامل خشکسالی ها و تغییرات اقلیم است که به کاهش منابع آب، افزایش دما، افزایش تبخیر سطحی و در نهایت ظهور کانونهای منشأ این توفانها میشود. در راستای کنترل، تسکین و مهار توفانهای گردوخاک با منشأ خارجی در مناطق غرب و جنوب غرب کشور باید در کنار پیگیریهای جدی بینالمللی از سوی دستگاه دیپلماسی کشور برنامههای مختلف اجتماعی را برای کاهش اثر آنها پیاده کرد. برای کنترل، تسکین و مهار کانونهای داخلی نیز علاوهبر تدوین شرح وظایف و ایجاد هماهنگیهای لازم بین دستگاههای مربوط باید به راهکارهای اجرایی جلوگیری از بیابان زایی خصوصاً مدیریت جامع منابع آب و تأمین حقابههای زیستمحیطی پایین دست، توجه ویژه کرد.
تفاوت اصلی توفانهای گردوخاک با منشأ خارجی و داخلی در ماندگاری، غلظت و دامنه اثر آنهاست. توفانهای با منشأ خارجی دارای ماندگاری بیشتر، غلظت کمتر و معمولاً دامنه اثر گستردهترند، بهطوریکه ممکن است حتی تا 3 روز هم ماندگاری داشته باشند و گاهی تا استانهای مرکزی کشور هم نفوذ کنند. توفانهایی با منشأ داخلی معمولاً دارای ماندگاری کمتر، غلظت بیشتر و دامنه اثر کمتریاند. غلظت این نوع توفانها گاه تا بیش از 50 برابر حد استاندارد نیز میرسد. در مورد سهم توفانهای گردوخاک با منشأ خارجی و داخلی، با توجه به تحقیقات انجام شده شاید سهم کمی هر یک را دقیقاً نتوان مشخص کرد، اما با تکیه به این تحقیقات میتوان گفت که سهم توفانهای با منشأ خارجی بیشتر است.
با این حال در سالهای اخیر سهم توفانهای گردوخاک با منشأ داخلی افزایش یافته است. در این راستا با توجه به تخریب شدید سرزمین و بهویژه زمینهای کشاورزی از یکسو و توسعه بیابان و ماسههای روان از سوی دیگر، برنامههای مهار کانونهای داخلی باید در اسرع وقت تعیین و اجرا شود. از آنجایی که توفانهای گردو خاک با منشأ خارج از کشور، بخشهای وسیع و قابلتوجهی از کشور را تحت تأثیر قرار میدهند، پیگیری این موضوع از سوی وزارت امور خارجه و دستگاه دیپلماسی کشور باید تشدید و تسریع شود. در این راستا دیپلماسی آب (هیدروپلیتیک) مؤثر و همچنین سازمانها و دستگاههای بینالمللی میتوانند در راهبری موضوع مؤثر واقع شوند.
سایر راهکارهای مدیریتی مهار کانونهای منشأ توفانهای گردوخاک به شرح زیر قابل ارائهاند؛
تخصیص حقابه تالابها، آبگیرها و پهنههای مرطوب در چارچوب مدیریت یکپارچه منابع آب.
تعیین شرح وظایف دستگاهها و سازمانهای مختلف (وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت کشور، وزارت امور خارجه، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیطزیست و غیره) و ایجاد هماهنگیهای لازم بین آنها به نحوی مؤثر.
بازنگری در کارکرد سدها، سیل بندها و بندهای خاکی احداث شده روی رودخانهها و آبراههها.
افزایش بهرهوری در مصرف آب کشاورزی
اصلاح برخی از طرحهای عمرانی شامل: جادهها، خطوط انتقال نفت و گاز و غیره در چارچوب برنامه مصوب.
اجرای برنامههای بیابانزدایی در قالب عملیات تثبیت شنها، نهالکاری و غیره.
در این خصوص پیش بینی میشود که در افق سال ۲۱۰۰ حوضه آبریز اروندرود (شط العرب) حدود ۶ درجه سانتیگراد گرمتر شود. این امر با توجه به اخطارها و پیش آگاهیهای سازمانهای ملی و بینالمللی مبنی بر تداوم خشکسالیها در منطقه خاورمیانه نیز قابل تأیید است.
نظر شما