سلامت نیوز-*شینا انصاری: 36 سال قبل گروهی از دانشمندان به صورت اتفاقی متوجه شدند که مساحت قابل توجهی از لایه اوزن در منطقه قطب جنوب به شدت تخریب شده است و این خطر هست که با گسترش این حفره، حیات همه ‌ساکنان کره زمین به خطر بیفتد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه قانون، آن‌ها اعلام کردند گازهایی که در یخچال‌ها و سیستم‌های سرمایشی‌، برخی اسپری‌ها، افشانه‌ها، حلال‌ها و مواد ضدعفونی‌‌کننده‌ استفاده می‌شوند، عامل اصلی این مشکلند. در آن زمان دانشمندان به صراحت اعلام کردند كه در صورت تداوم این وضعیت، این گازهای مخرب می‌توانند تا سال ۲۰۵۰، لایه اوزن را به‌طور‌كامل نابود کنند. اهمیت این موضوع باعث شد که بلافاصله رهبران جهان در سازمان ملل متحد تلاش کنند تا معاهده‌‌ای بین‌المللی را برای مهار این بحران به تصویب برسانند؛ در سال 1985، 28 کشور توسعه‌یافته در شهر وین اتریش گرد هم آمدند و با استناد به یافته های دانشمندان، مفاد معاهده ای را تدوین کردند که «کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه اوزن» نامیده شد.

این کنوانسیون چارچوب سیاست‌های کلی کشورها به منظور همکاری در زمینه تبادل اطلاعات و دانش فنی، انجام مشاهدات پیوسته برای سنجش مقادیر اشعه فرابنفش خورشیدی و اثرات آن و همچنین همکاری در تهیه و تنظیم برنامه‌ها، ضوابط قانونی برای شناسایی و کنترل مواد مخرب لایه اوزن را مشخص می‌کرد. در سپتامبر 1987 میلادی، 46کشور دوباره در مونترال کانادا گرد هم آمدند و ضمن تبیین تعهدات جامعه جهانی برای حل بحران به وجود آمده برای حیات کره زمین و عواقب آن، فهرستی از مواد مخرب لایه اوزن را تهیه و برنامه زمان‌بندی مشخصی را برای حذف تدریجی آن‌ها از سوی دو گروه از کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته تنظیم کردند. پروتکل مونترال دو سال بعد، یعنی در سال 1989، لازم الاجرا شد .

پس از الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران در سال 1369 به کنوانسیون وین و پروتکل مونترال و اصلاحیه‌های آن (لندن1990- کپنهاگ1992- مونترال1997 و پکن1999)، فعالیت قریب به سه دهه نهادهای ملی اعم از سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها و بخش‌های خصوصی همچون اتحادیه‌های مربوطه، همکاری با آژانس های اجرایی و کمک های فنی و مالی صندوق چندجانبه پروتکل مونترال برای حذف مصرف مواد مخرب لایه اوزن در واحدهای تولیدی، مونتاژ و تعمیرگاهی، گزارش‌ها حاکی از همگامی کشورمان با جامعه جهانی و قرارگیری در زمره کشورهای فعال عضو پروتکل مونترال است.

خوشبختانه با گذشت سه دهه پایش و مطالعه محققان روی لایه اوزن مشخص شده است كه حفره بزرگ بالای قطب جنوب، اکنون در وضعیت مناسب‌تری قرار گرفته است و بررسی سال‌های اخیر دانشمندان بیانگر بهبود و ترمیم آهسته لایه اوزن است. این اتفاق مبارک، در حقیقت حاصل اجماع و همکاری فراگیر کشورهای جهان و اقدامات مثبتی است که در چارچوب قواعد علمی و فنی پروتکل مونترال در راستای کاهش گازهای مخرب لایه اوزن انجام شده است؛ سازوکاری که هوشمندانه با کنترل هدفمند مصرف، تولید و تجارت مواد مخرب لایه اوزن، بین اعضا به‌نحوی طراحی شده و ارتقا یافته است که منجر به حذف بخش قابل توجهی از مواد مخرب لایه ازون در دنیا شده و به موازات احیای لایه اوزن با کاهش 135 میلیارد تن انتشار گاز گلخانه‌ای، چشم‌انداز جدیدی را در عرصه تغییرات آب‌وهوایی، به‌خصوص پس از توافق مهم کیگالی در سال گذشته برای حذف تدریجی هیدرو فلور و کربن‌ها، در پیش روی خود دارد.

امسال در روز جهانی حفاظت از لایه اوزن و در سی‌امین سالگرد پروتکل مونترال، به جرات می توان این معاهده بین‌المللی با مشارکت 196 کشور جهان، را نمونه‌ای از موفق‌ترین همکاری‌های محیط‌زیستی درسطح بین‌المللی برشمرد و امیدوارانه بر امکان همراهی و مسئولیت‌پذیری جامعه جهانی برای غلبه بر مشکلات زیست‌محیطی پیشِ رو چشم دوخت؛ الگویی که با برنامه‌ریزی مناسب، تداوم اجرای فعالیت‌های مرتبط و نظارت و پایش عملکرد‌ها توانست بخش عمده‌ای از مسیر چالشی یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی قرن گذشته را پشت سر بگذارد.

*مدیركل دفتر پایش محیط زیست