سلامت نیوز: با خشك شدن تالاب هامون، معیشت مردم ٥ شهر شمال استان سیستان و بلوچستان كه وابسته به حیات تالاب بوده؛ به مخاطره افتاده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از اعتماد ،طرحهای دولتها برای توسعه كشاورزی یا ایجاد بازارچههای مرزی هم به دلایل مختلف چنان كه انتظار میرفته موفق نبودهاند. حالا چشم مردم سیستان به بازنگری در سیاستهای توسعه است به نحوی كه اینبار طرحهایی واقعبینانه و منطبق با فرهنگ حاكم بر منطقه و با مشاركت مردم اجرا شوند بلكه بتوان از رهگذر اجرای آنها وضعیت سیستان را بهبود داد.
دانشگاه زابل یكی از نهادهای موثر در شمال استان به شمار میرود كه برخی طرحها را به صورت آزمایشی در دستور كار قرار داده تا بتواند بر بهبود اقتصاد خانوادههای پنج شهر شمال استان اثر مثبت بگذارد.
این طرحها چه سرنوشتی پیدا كردهاند؟ آیا دانشگاه چنان كه مسوولانش مطرح كردهاند طرحهایش واقعبینانه و عملیاتی است؟ و آیا درباره آثار آنها ارزیابی صورت میگیرد؟ درباره این پرسشها و موارد مرتبط به همین موضوع با موسی بهلولی، رییس دانشگاه زابل كه دكترای بیوفیزیك دارد گفتوگو كردهایم.
مردم سیستان در شرایط دشوار اقتصادی به سر میبرند و همین شرایط سخت موجب شده برخی از آنها قید زندگی در سیستان را بزنند و به شهرهای دیگر مهاجرت كنند. دانشگاه زابل به عنوان یكی از نهادهای موثر در شمال استان چه برنامهای برای كاستن از مشكلات موجود دارد. قبلا از اجرای طرحهایی مانند ارایه الگوی كشت جایگزین به كشاورزان صحبت شده بود. این طرح چقدر اجرایی شد؟
همانطور كه اشاره كردید ما از گذشته طرحهای پژوهشی مختلفی را در زمینههای تخصصی دانشگاه آغاز كردهایم. یكیشان به بحث كشت جایگزین مربوط است كه درباره آن توضیح میدهم. قبل از آن باید بگویم كه امسال با توجه به سیاست وزارت علوم مبنی بر ماموریتگرا كردن دانشگاهها، ما هستههای پژوهشی متعددی را تشكیل دادهایم.
هستههای پژوهشی مبتنی بر پتانسیلهای منطقه سیستان و امكانات و توان علمی دانشگاه زابل شكل گرفتهاند. قصد داریم چند طرح را به صورت جدی تا مرحله اجرای آزمایشی دنبال كنیم تا پس از ارزیابی نتایجشان، مردم در اجرایشان مشاركت كنند. صنایع كوچك در شهرهای سیستان میتواند موتور محركه توسعه باشند و مردم با توان خودشان كسب و كارهای جدید راهاندازی كنند.
هستههای پژوهشی مورد اشاره شما در چه حوزههایی شكل گرفتهاند و فعالیتشان در چه مرحلهای است؟
منطقه سیستان در زمینه دامپروری، كشاورزی، انرژیهای تجدیدپذیر و تبادلات مرزی از پتانسیلهای مناسبی برخوردار است. بنابراین اگر طرحی هم برای توسعه شهرهای شمال استان تهیه میشود باید مبتنی بر پتانسیلهای منطقه باشد. دانشگاه زابل در برخی از این رشتهها مانند كشاورزی، آب و خاك و... دارای نیروهای علمی متعددی است و باید از توان آنها در عرصه عمومی استفاده شود.
هستههای پژوهشی با حضور نیروهای هیات علمی با موضوعاتی چون زیتون، مدیریت منابع آب، تغییر اقلیم و ریزگردها، پرورش شتر، انرژیهای تجدیدپذیر، بازاریابی و تبادلات مرزی و گردشگری و سیستانشناسی تشكیل شده و جلسات متعددی هم برگزار كردهاند. مثلا درباره تبخیر آب همكاران ما تجربههای علمی كشورهای دیگر را بررسی كردهاند و به طور مشخص تجربه ایالت كالیفرنیا در امریكا رصد میشود تا ببینیم طرحهایشان چقدر نتیجه بخش بوده است یا مثلا تغییر الگوی كشت در منطقه سیستان از زراعی به باغی آن هم مبتنی بر محصولات «كم آببر» یكی از طرحهای جدی ما است.
برای این كار از گذشته تكثیر نهال زیتون را شروع كرده بودیم. به صورت آزمایشی یك دستگاه روغنگیری هم تهیه شد تا بتوانیم به صورت محدود روغنگیری را انجام دهیم. اخیرا هم روشهای كم هزینه پرورش نهال زیتون در تابستان، بررسی شد و همكاران ما چند روش را طراحی كردهاند كه بتوانیم نهال زیتون را تكثیر كنیم. در نهایت هدف ما این است كه از دل این هستههای پژوهشی حدود ١٠ طرح عملی تدوین شود.
این طرحها پس از تدوین چه سرنوشتی پیدا میكنند؟
ما امیدواریم بتوانیم با حمایت معاونت علمی ریاستجمهوری این طرحها را عملیاتی كنیم. برخیشان به صورت آزمایشی از سوی دانشگاه اجرایی میشوند تا برای مردم مدلسازی مناسب انجام شود و برخی دیگر طرحهای بلندمدت هستند كه اجرایشان زمانبر است. فعلا ما تمركزمان روی طرحهایی است كه بتوان ظرف مدت معینی اجرای آزمایشی آنها را آغاز كرد. اجرای طرحهای آزمایشی كشت و اسانسگیری از گیاهان دارویی، اصلاح و تغییر الگوی كشت، ترویج كشتهای گلخانهای از جمله این طرحهاست. مثلا طرح اسانسگیری گیاهان دارویی میتواند امید بخش باشد.
تاكنون بارها طرحهای مختلفی برای توسعه استان سیستان و بلوچستان تهیه شده و هر كدام هم بینتیجه مانده است. به نظر میرسد یكی از دلایل ناكامی این طرحها به فقدان رابطه منطقی میان برنامهریزان و جامعه محلی باز میگردد. شما برای ایجاد ارتباط موثر میان دانشگاه و مردم چه راهبردی دارید؟
ما با جامعه محلی ارتباط مستقیم ایجاد میكنیم. همین الان تیمهایی داریم كه به روستاها میروند و با مردم صحبت میكنند. در روزهای گذشته مسوولان خانههای كشاورز و معتمدان را به یك جلسه هماندیشی دعوت كردیم و درباره بسیاری از این طرحها حرف زدیم و معتمدان محلی هم استقبال كردند.
در دو، سه هفته آینده دوباره یك جمع هزارنفره از مردم را هم دور هم جمع میكنیم. هدف از این جلسات این است كه ارتباطمان با مردم حفظ شود. وقتی مردم مسائل شان را مطرح میكنند اعضای هیات علمی دانشگاه هم دقیقتر از خواستهها و دیدگاههای مردم مطلع میشوند. هدف این است كه اعضای هیات علمی دانشگاه صدای مردم را بشنوند و مسائل را تشخیص دهند. مردم دغدغهشان این است كه صدایشان شنیده شود.
در همه جای دنیا توجه به دانش بومی اهمیت دارد. ما هم با شما موافقیم كه اگر نقش مردم در طرحهای توسعه سیستان و بلوچستان جدی گرفته میشد احتمال موفقیت این طرح افزایش مییافت. الان هم مردم و معتمدان محلی از ما انتظار دارند دانشگاه دفاتری را برای ارتباط با آنها ایجاد كند كه باید به یك مدل مناسب و قابل اجرا در این زمینه دست پیدا كنیم.
جزیرهای عمل كردن و كارهای موازی یكی از مهمترین مشكلات طرحهای توسعه در كشور و استان سیستان و بلوچستان است. چقدر با سایر ادارات زابل هماهنگی دارید؟
برای اینكه مشكل را حل كنیم باید با مسوولان جلسات مستمر داشته باشیم. رویكرد ما هم همین است. مثلا به مدیركل محیط زیست، منابع طبیعی و جهاد كشاورزی پیشنهاد دادهایم كه با هستههای پژوهشی ما جلسه مشترك داشته باشند تا آنها هم دیدگاههایشان را اعلام كنند. در كنفرانسهای علمی هم رویكرد ما همین است كه هم مردم و هم مسوولان محلی حضور داشته باشند تا فاصله میان دانشگاه و بدنه اجرایی و عموم مردم كم شود.
گام بعدیتان برای اجرایی كردن طرحهایی كه نام بردید؛ چیست؟
دانشگاه گام اول را بر میدارد و بعد باید مردم را وارد این حوزه كنیم. یعنی باید شركتهای كوچك مردمی شكل بگیرد و اقتصاد خرد تقویت شود. برای خودمان این ماموریت را تعریف كردهایم كه مطالعه اولیه را انجام دهیم و در مقیاس كوچك برخی طرحها را اجرایی كنیم. برخی از این كارها از نظر خود مردم هم قابلیت اجرای زیادی دارند.
مثلا هم مطالعات ما و هم دانش بومی هر دو بر این نكته صحه میگذارند كه میتوانیم در پرورش دام موفق باشیم. افغانستان انبوه شتر دارد و در پاكستان انبوه بز و گوسفند وجود دارد. اگر پس از تكمیل مطالعه اولیه بتوانیم واردات و پرورش دام را اجرایی كنیم میتوان امیدوار بود كه گام بلندی برای تامین معیشت مردم منطقه برداشته میشود. البته این طرح ملاحظاتی مانند قرنطینه و مسائل بهداشتی هم دارد كه باید زمینهاش فراهم شود.
هزینه این طرحها از ردیف بودجههای پژوهشی دانشگاه تامین میشود؟
بله، بسیاری از كارها از محل ردیف بودجه پژوهشی انجام میشود. اما اجرایی كردن برخی طرحهای هزینهبر از این محل ممكن نیست و كفاف این كار را نمیدهد.
بودجه پژوهشی شما چقدر است. در گزارش مالی خزانهداری كل ردیف بودجهای با عنوان «هزینههای اجتنابناپذیر» هم وجود دارد كه در سال جدید نزدیك به سه میلیارد تومان به دانشگاه شما اختصاص یافته، این پول در كجا هزینه میشود؟
آن بودجه بخش هزینههای اجتنابناپذیر هم كه نامش روشن است برای مشكلاتی است كه ما پیشبینی نكردهایم مثل مشكلات سلف سرویس یا نیازهای جاری هزینه میشود. اما بودجه پژوهشی دانشگاه حدود هشت میلیارد تومان است.
بخشی از بودجه پژوهشی صرف تولید مقالات و پژوهشهای علمی میشود و بخش دیگری هم صرف طرحهای مطالعاتی كه برای توسعه منطقه سیستان مد نظر داریم. اما باز هم تاكید میكنم اجرایی كردن طرحهایی مانند اسانسگیری از گیاهان دارویی یا صنایع تبدیلی دیگر كه مشوق مردم باشد نیازمند بودجههای حمایتی دولت است.
طرحهای شما به طور دقیق ارزیابی میشوند كه جنبه تشریفاتی پیدا نكنند؟ گفته میشود دانشگاه كارهای پژوهشیاش كیفیت ندارد؟
پایش طرحها بر اساس متر و معیار علمی انجام میشود. نمیشود بدون مستندات حرف زد. ما الان با ٢٧ دانشگاه خارجی پروژه مشترك همكاری داریم. نمیشود همین طوری ادعایی را مطرح كرد. اثرگذاری برای ما اهمیت دارد.
مثلا در طرح زیتون ما تجربه موفقی داشتهایم و الان در روستاها بسیاری از روستاییان نه تنها با طرح دانشگاه آشنا هستند بلكه متقاضی كاشت زیتون هم هستند.
كارشناسان نصب دستگاههای بستهبندی چای ترش هم قرار است به منطقه بیایند، باز هم مردم را دعوت خواهیم كرد تا زمینه كشت چای ترش و به لیمو و... ترویج شود. برای بحثهای ترویجی ما خودمان گام اول را بر میداریم.
چنان كه پارسال اعلام كردیم هر كسی محصول زیتون دارد ما میخریم. درباره گیاهان دارویی هم میخواهیم گام اول رابرداریم و محصولات را بخریم. دستگاه زیتون را سازمان مدیریت كمك كرد. اگر برای خرید دستگاه اسانسگیری هم كمك شویم میتوانیم گام اول شكلگیری كسب و كارهای كوچك رابرداریم.
با تمام این احوال قبول دارید وقت تنگ است. به نظر میرسد اگر دانشگاه زابل و بقیه نهادها قرار است برای برون رفت از وضع موجود كاری كنند وقتش همین حالا است؟
بله، ما نه تنها به بحران رسیدهایم بلكه شرایطمان فوق بحرانی است. ما شبانهروزی داریم كار میكنیم كه حداقلی از حس امید را ایجاد كنیم. مشكل ما در سیستان این است كه مردم قطع امید كردهاند و شرایط اجتماعی نامناسبی را تجربه میكنیم. برای احیای امید مردم هر كاری بتوانیم انجام میدهیم. الان مدتهاست كه وسایل دانشگاه و تانكرهایمان دارند در روستاها آبرسانی میكنند. بالاخره شرایط سیستان طوری است كه نمیشود دست روی دست گذاشت.
صنایع كوچك در شهرهای سیستان میتواند موتور محركه توسعه باشند.
هستههای پژوهشی دانشگاه زابل با موضوعاتی چون زیتون، مدیریت منابع آب، تغییر اقلیم و ریزگردها، پرورش شتر، انرژیهای تجدیدپذیر، بازاریابی، تبادلات مرزی و گردشگری و سیستانشناسی تشكیل شده است.
اجرای طرحهای آزمایشی كشت و اسانسگیری از گیاهان دارویی، اصلاح و تغییر الگوی كشت، ترویج كشتهای گلخانهای و... را در سیستان دنبال میكنیم.
ما شبانهروزی كار میكنیم كه حداقلی از امید را ایجاد كنیم. مشكل ما در سیستان این است كه مردم قطع امید كردهاند و شرایط اجتماعی نامناسبی را تجربه میكنیم.
نظر شما