به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، دشتهای بسیاری در سالهای متمادی آبخوان خود را از دست دادند. چاههای ریز و درشت آب را از دل زمین مکیدند و ایران به یکی از کشورهای بحرانی در زمینه فرونشست بدل شد. حالا در این میان بعد از سیلی که گمان میرفت کمی به داد وضع بحرانی کشور برسد، خبر آمد که پس از فروکشکردن سیلاب، دشت رفسنجان دچار نشست شده و شکافی بزرگ در حاشیه شهر ایجاد شده است. مهدی زارع، زمینشناس و عضو فرهنگستان علوم ایران در تشریح وضعیت این دشت نوشت: «در دشت رفسنجان استخراج بیحد و مرز آبهای زیرزمینی برای آبیاری عمدتا برای تولید پسته، سطح آبهای زیرزمینی منطقه را بیش از ۱۵ متر بین سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۸۰ کاهش داد. حوضه رفسنجان در بخش مرکزی ایران در استان کرمان با ارتفاع عمومی بین ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. در ناحیههای تغییر شکل سطح زمین، بین ۱۰ سانتیمتر تا ۲۰ متر در سال فرونشست زمین گزارش شده است. کاهش سطح آب زیرزمینی باعث افزایش تنشهای مؤثر در لایههای رسی و منجر به تحکیم لایههای زیرین میشود. فرونشست و شکاف برای اولینبار توسط کشاورزان محلی در سال ۱۳۵۶ به دلیل کاهش چاههای آب آنها گزارش شد. اضافهبرداشت از آبهای زیرزمینی که از سال ۱۳۴۸ تا ۱۳۷۸ حدود شش برابر افزایش یافت، باعث کاهش حدود ۲۸ متری سطح آبهای زیرزمینی در این منطقه شد. میزان فرونشست اخیر در بیشتر نواحی دشت رفسنجان در حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر در سال معادل کاهش حدود یکمتری سطح آب زیرزمینی رخ میدهد. عمدهترین محصول کشاورزی منطقه پسته است و چاههای زیادی برای توسعه اراضی کشاورزی برای تولید مذکور حفر شده است.»
سازمان نقشهبرداری کشور در گزارشی که سال گذشته ارائه داد، میانگین سالانه فرونشست زمین در ایران را بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر اعلام کرد که در برخی از مناطق این میزان به ۳۸ سانتیمتر نیز میرسد. همچنین مطالعات سالهای اخیر نشان داده که در بسیاری از کشورها میانگین فرونشست حدود ۳ درصد است و این میزان در کشور ما به ۱۶ درصد رسیده است و به این ترتیب فرونشست در کشور ما ۵ درصد فرونشست معمول در دنیاست
اتفاق دیگر در یزد رخ داد و ابوالقاسم محیالدینی، شهردار این شهر روز گذشته با بیان اینکه تا روز چهاردهم مرداد ماه در ۵۶۰ نقطه استان یزد با فرونشست روبهرو شدیم، گفت: «بیشتر این فرونشستها به دلیل نشست قنوات و بعضی حاصل مشکلات مربوط به فاضلاب شهری بود.»
او با اشاره به سیلبندهای مختلف در شهر یزد افزود: «سیلبند شماره یک از جاده مهریز یزد تا فهرج، سیلبند شماره دو از جاده جدید کمربندی یزد، تفت، شیراز آغاز میشود و حدود ۳۵ کیلومتر ادامه دارد. سیلبند شماره چهار از پشت پارک کوهستان تا محلی که در حال حاضر به نام پارک علم و فناوری نامگذاری شده است، از جمله سیلبندهای اصلی یزد بهشمار میرود و چند سیلبند کوچک دیگر نیز در نظر گرفته شده است. سیلبند دیگری توسط نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران ایجاد شده است که نقش هدایت روانآبهایی که از سمت کوههای دره زنجیر جاری میشود را به سمت سیلبند شماره دو بر عهده دارد.»
پیش از سیل باید تمهیدات مهندسی اندیشیده میشد
جدیدترین پیشبینیها از وضعیت بارشها و سیل در آینده را هفته گذشته سحر تاجبخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور ارائه داد. او با اشاره به تاثیر تغییرات اقلیمی بر روند بارندگیها و ایجاد سیل گفت: «با این روند کشور ما تا سال ۲۱۰۰ درگیر بارشهای شدید و مخاطرات سیل خواهد بود. بر اساس نقشه سیلخیزی ایران، بخشهای جنوبی کشور بسیار مستعد سیل هستند. همچنین بر اساس تغییرات مکانی شاخص روزهای تر، بخشهای جنوبی کشور بارش کمتری دارند اما سیلخیزترند. به علت پایین بودن توان زیرساختها در این مناطق آسیبپذیری در مقابل سیل بیشتر است.»
مناطق مستعد هم در سیل اخیر نه تنها آسیبهای بیشتری دیدند، بلکه بخشهایی از آنها به دلیل آنکه در نزدیکی مناطقی قرار داشتند که آبهای زیرزمینی آنها تمام شده بود، ترک برداشته و با این حجم و شدت آب فرونشتند. اتفاقی که علی بیتاللهی، مدیر بخش مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی هم بر آن تاکید دارد و به «پیام ما» میگوید: «پخش سیلاب با احداث بند میتواند سرعت سیل را کم کرده و آن را پخش کند. این در حالی است که آب ناشی از سیل چون با حجم زیاد و در کوتاه مدت است، نمیتواند مشکل آبخوان را هم حل کند و از فرونشست بکاهد و تنها در صورتی این اتفاق ممکن است که پیش از روان شدن سیل تمهیدات مهندسی برای آن اندیشیده شود.»
او به فرو ریختن زمین بعد از سیلهای اخیر هم اشاره میکند و میگوید در شهرهای هموار که آبراهه نداشتند، آب سیلاب وارد قناتهای قدیمی و راکد شد و در اثر ورود آب، فروریزشهایی رخ داد که در شهر یزد هم شاهدش بودیم.
به گفته او، طبیعت حجم قابل توجهی آب در اختیار ما قرار داده اما نه سیل بند درستی برای مدیریتش استفاده شده و نه فکری برای پیشگیری در میان بوده است و این اتفاق با توجه به سرعت تغییرات اقلیمی ممکن است با سرعت بیشتری هم در آینده رخ دهد.
خندقهایی که میتوان بر آنها فائق آمد
سازمان نقشهبرداری کشور در گزارشی که سال گذشته ارائه داد، میانگین سالانه فرونشست زمین در ایران را بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر اعلام کرد که در برخی از مناطق این میزان به ۳۸ سانتیمتر نیز میرسد. همچنین مطالعات سالهای اخیر نشان داده که در بسیاری از کشورها میانگین فرونشست حدود ۳ درصد است و این میزان در کشور ما به ۱۶ درصد رسیده است و به این ترتیب فرونشست در کشور ما ۵ درصد فرونشست معمول در دنیاست. چنانچه کار لازم در این خصوص انجام نشود میتواند اثرات زیانباری را به دنبال داشته باشد. حالا یکی از اثرات آن این است که زمینهای اطراف مناطقی که تحت تاثیر فرونشست بودهاند تَرَکهای ریز و درشت برمیدارد و همین هم در مواقعی چون بارش باران زیاد و جاری شدن سیل میتواند گودالهای عمیق به وجود آورد.
رضا شهبازی: راهکار مهندسی برای مدیریت این وضعیت وجود دارد اما فرسایش بالای خاک در کنار خشکسالی گسترده و از بین رفتن آبخوانها، کار را سخت میکند. با این حال چون اتفاق در سطح رخ میدهد شاید بتوان آن را کنترل کرد
رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات، زیستمحیطی و مهندسی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی هم این ماجرا در گفتوگو با «پیام ما» اینطور توضیح میدهد: «سیلابهای ناگهانی و زیاد فعلی را زمین پذیرا نیست. از سوی دیگر، یکی از پیامدهای بر هم خوردن موجودی آبهای زیرزمینی، ترک و شکاف است. این شکافها در جایی رخ میدهد که زمین ریزدانه است و در حاشیه اراضی کشاورزی هم بیشتر دیده میشود. در این درز و شکافها وقتی آب وارد میشود، فرصت جذب وجود ندارد و در نتیجه این مناطق را میشورد و خندق ایجاد شود.»
به گفته او هر کجا این درز و شکافها وجود داشته باشند و از سویی ترکیب خاک هم رس بالایی داشته باشد به راحتی میتوانیم شاهد فروریختن زمین به داخل باشیم. «اغلب این خندقها در نزدیکی مناطقی است که زمینهایش فرونشست داشتهاند. خاکش سدیم و رس فراوان دارد و پوشش گیاهی هم چندان مناسب نیست.»
او به روشهای اصلاح این وضعیت هم اشاره کرده و تاکید میکند: «راهکار مهندسی برای این کار وجود دارد اما فرسایش بالای خاک در کنار خشکسالی گسترده و از بین رفتن آبخوانها، کار را سخت میکند. با این حال چون اتفاق در سطح رخ میدهد شاید بتوان آن را کنترل کرد.»
به گفته شهبازی، شرایطی که به وجود آمده دلیلی است که میگویند بعد از سیل فرونشست بیشتر شده است و در حقیقت خندقهایی شکل گرفتهاند که هم میتوانند خطرآفرین باشند و هم میتوان با مدیریت درست و پیشبینی به موقعی کمی بر اثرات منفی آنها فائق آمد.
نظر شما