«جهان بیش از هر زمان دیگری به ماما نیازمند است»؛ با توجه به اهمیت نقش ماما در تامین سلامت جامعه امسال برای سومین سال است كه سازمان جهانی بهداشت این شعار را برای روز جهانی ماما انتخاب می‌كند.پنجم ماه می میلادی به عنوان روز جهانی ماما نامگذاری شده تا بلكه فرصتی باشد برای توجه بیش از پیش مسوولان به اهمیت جایگاه ماما در تامین و ارتقای سلامت خانواده و جامعه؛ چرا كه بر همگان مبرهن است كه حیطه خدمات مامایی بسیار وسیع بوده و از ابتدای تولد تا پایان عمر فرد را در بر می‌گیرد و ابعاد مختلف بهداشتی در زمینه بهداشت باروری، مشاوره، آموزش و آگاهی در دوران بلوغ، ازدواج، بارداری و یائسگی را شامل می‌شود و مجموعه این آموزش‌ها و خدمات از سوی ماما در نهایت ضامن سلامت خانواده خواهد بود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا، امروزه مامایی در حالی به واسطه نقش محوری در تامین سلامت زنان و كودكان به عنوان یكی از اصلی‌ترین حلقه‌های تامین سلامت خانواده مطرح می‌شود كه بیش از 30 هزار مامای ایرانی بیكارند و حدود 20 هزار ماما نیز در ارایه خدمات به جمعیت هدف با مشكلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌كنند .با وجود آن كه نقش ماما در كاهش چشمگیر مرگ ومیر مادران باردار و نوزادان كشور در سال‌های پس از انقلاب و همچنین فرهنگسازی و ترویج زایمان طبیعی واقعیتی انكارناپذیر است، اما عدم تبیین جایگاه واقعی ماما در نظام سلامت، عدم پوشش بیمه‌ای خدمات مامایی، كوتاهی در اجرای شرح وظایف مامایی، اجحاف در حقوق مامای عامل زایمان و بی‌توجهی به تعرفه‌های مامایی تنها گوشه‌ای از دلمشغولی‌های مامای امروز است.
نوشین زنده زبان، نماینده گروه مامایی در شورای عالی نظام پزشكی از عدم تحقق وعده‌های هر ساله مسوولان در رفع مشكلات عدیده جامعه مامایی انتقاد می‌كند ومی‌گوید:«سال‌هاست که مشکلات ماماها عنوان می‌شود و هر سال مسؤولان در روز ماما برای رفع این مشکلات قول همكاری می‌دهند، اما هنوز اقدامی برای حل این مشكلات صورت نگرفته است و ماماها از وعده‌های مسوولان خسته شده‌اند.»
پوشش بیمه‌ای خدمات مامایی؛ شاید وقتی دیگر
هر چند نقش ماما در ارتقای سلامت خانواده بر كسی پوشیده نیست اما با این وجود سازمان‌های بیمه‌گر خدمات مامایی را پوشش نمی‌دهند و این مبحث امروز به یكی از مهم‌ترین دغدغه‌های جامعه مامایی تبدیل شده است. زهرا مدرسی، نماینده گروه مامایی در شورای عالی نظام پزشكی در این باره می‌گوید:«با وجود این كه مساله عقد قرارداد بیمه‌ها با ماماها همواره مطرح می‌شود اما این موضوع همچنان مسكوت مانده است و از نظر ما دلیل موجهی برای ممانعت بیمه‌ها از این مبحث وجود ندارد.»زنده‌زبان نیز دراین باره معتقد است كه بیمه‌های درمانی کشور به بهانه اینکه پوشش خدمات مامایی بار مالی زیادی برای آنها دارد از اقدام به این کار امتناع می‌کنند. ما با عدد و رقم به آنها نشان داده‌ایم که این اقدام حداکثر یک یا دو درصد هزینه‌های آنها را افزایش خواهد داد اما در مقابل ثمرات بسیاری برای سلامت مادران و کودکان کشور به دنبال خواهد داشت.»
فاطمه زعفرانی، مشاور وزیر بهداشت در امور مامایی نیز پیش از این با اشاره به پیگیری‌های صورت گرفته برای پوشش بیمه‌ای خدمات مامایی، تاكید كرده بود كه ماماهای كارشناسی به بالا می‌توانند دفتر كار داشته باشند و طبق آیین نامه مصوب وزارتخانه باید بتوانند دارو در دفترچه بیمه تجویز كنند؛ این درحالیست كه سازمان‌های بیمه‌گر با ماماها قرارداد منعقد نمی‌كنند. به این منظور جلساتی با دبیرخانه شورای عالی بیمه برگزار و پروتكل نظارتی در این زمینه تهیه شده است و منتظر تشكیل شورای عالی بیمه هستیم تا به این ترتیب سازمان‌های بیمه با ماماهای دارای دفتر كار قرارداد منعقد كنند؛ چراكه انعقاد قرارداد با ماماها به نفع مادرانی است كه به ماماهای كشور مراجعه می‌كنند.»
شرح وظایف مامایی نیز از جمله مطالبات جامعه مامایی بود كه اواخر سال 88 مصوب شد و بنا به نظر كارشناسان در صورت اجرای صحیح، پاسخگوی بسیاری از مشكلات گروه مامایی خواهد بود. این درحالیست كه به گفته خانم مدرسی با وجود گذشت سه سال از تصویب شرح وظایف مامایی، هنوز این مبحث به صورت كامل اجرایی نشده است. البته "زنده زبان" نیز معتقد است كه چنانچه شرح وظایف مامایی در شرایط ایده‌آل و به صورت کامل اجرایی شود اما بدون پوشش بیمه‌ای خدمات و داروها، بیماران به ماماها مراجعه نخواهند کرد و گرایش آنها به سمت متخصصان خواهد بود و این موضوع علاوه بر افزایش پرداخت از جیب مردم، بیكاری بیش از پیش ماماها را سبب می‌شود.»
بی‌توجهی در پرداخت 15 درصد تعرفه زایمان طبیعی به مامای اتاق زایمان
برخی بی‌توجهی‌ها به پرداخت نشدن 15 درصد تعرفه زایمان طبیعی به مامای اتاق زایمان از دیگر گلایه‌هایی است كه با وجود تاكید وزارت بهداشت بر اجرای صحیح و كامل آن، از سوی جامعه مامایی كشور عنوان می‌شود و نمایندگان گروه مامایی در شورای عالی نظام پزشكی بر دقت در اجرای بخشنامه‌های مربوط به این موضوع تاكید دارند. مشاور وزیر بهداشت در امور مامایی در این باره می‌گوید:« پیش از این بخشنامه مربوطه به تمام بیمارستان‌ها ابلاغ شده بود كه 15 درصد تعرفه زایمان طبیعی به مامای زایشگاه تعلق گیرد. بررسی‌های انجام شده حاكی از آن بود كه این تعرفه در برخی بیمارستان‌ها به صورت كامل پرداخت نمی‌شود. بر این اساس مجددا طی بخشنامه‌ای به بیمارستان‌ها بر لزوم پرداخت آن تاكید شد. پرداخت 15 درصد تعرفه زایمان طبیعی به مامای اتاق زایمان در بازدیدهای بیمارستانی مورد توجه قرار می‌گیرد و نظارت‌ها بر این موضوع تشدید می‌شود. بیمارستان‌هایی كه نسبت به این موضوع بی‌توجهی كنند بر اساس بخشنامه مربوطه تذكر می‌گیرند.»
تعرفه‌های غیرواقعی و گلایه‌های ماماها
تعرفه‌های غیرواقعی گروه مامایی و افزایش تنها یكصد تومانی این تعرفه‌ها در سال گذشته با وجود تورم و افزایش هزینه‌های مطب و ... از دیگر گلایه‌های این قشر از جامعه پزشكی است. مدرسی در این باره به ایسنا می‌گوید:«با وجود تورم و افزایش هزینه‌ها در سال گذشته، تعرفه‌های مامایی 5500 تومان اعلام شد. شورای عالی نظام پزشكی به دنبال كارشناسی‌های انجام شده و متناسب با تورم، تعرفه 7800 تومانی را برای گروه مامایی در سال جاری پیشنهاد داده است اما در این مورد باید منتظر ماند كه وزارتخانه تا چه میزان با ما هماهنگ است.»
برنامه پزشك خانواده و رفع مشكل اشتغال ماماها؛ آری یا خیر؟
از طرف دیگر چند سالی است كه برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع به عنوان ناجی سلامت كشور و برنامه استراتژیك وزارت بهداشت مطرح شده كه در قالب تیم‌های هفده نفره ارایه خدمت خواهد داشت. چند ماهی است كه دستورالعمل برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع به منظور گسترش در شهرها اصلاح و ابلاغ شده است كه با توجه به جایگاه ماما در تامین و حفظ سلامت جامعه قطعا نقش ماما در این تیم هفده نفره باید پررنگ باشد. هر چند مسوولان وزارت بهداشت معتقدند كه نسخه جدید برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع به میزان كافی به مامایی توجه داشته و اجرای كامل این برنامه سبب اشتغالزایی برای ماماها می‌شود اما مدرسی تاكید دارد كه جایگاه واقعی ماما در برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع تبیین نشده است و به ایسنا می‌گوید:« پزشك خانواده و نظام ارجاع به شرط آنكه به خوبی اجرا شود، برنامه‌ای جامع و ایده‌آل است. در این برنامه اجحاف زیادی به حرفه مامایی شده و جایگاه مامایی به هیچ عنوان به صورت مستقل مطرح نشده است و حقوق ماما با وجود ارایه خدمات متعدد، ناچیز است. از طرف دیگر مگر چه تعداد ماما جذب برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع می‌شوند؟ آیا برای سایر ماماها به ویژه ماماهای بخش خصوصی فكری شده است؟ روند فعلی برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع سبب می‌شود ماماها بیش از پیش بیكار شوند. »
زنده‌زبان نیز می‌گوید:«متاسفانه در تبیین وظایف ماماها در این برنامه، عدالت رعایت نشده و در آن ذکر شده که خدمات مامایی می‌تواند توسط پرستاران نیز انجام شود. همچنین با وجود جمعیت بالای مامای بیکار در کشور در طرح پزشک خانواده شهری تمرکز بر استفاده از کارشناسان بهداشت قرار گرفته است و به نظر می‌رسد طرح پزشک خانواده شهری هیچ کمکی در حل معضل بیکاری ماماها نخواهد کرد. از طرف دیگر جذب ماماها در برنامه پزشک خانواده با دستمزد پایین و در جایگاه نامناسب صورت می‌گیرد و می‌تواند تعادل در ارایه خدمات مامایی به صورت غیردولتی و دولتی را بر هم زده و حتی بیکاری آن دسته از ماماهایی که در مطب خصوصی فعالیت می‌کنند را به دنبال داشته باشد.»
هر چند كشور از نظر تعداد ماما بر اساس استانداردهای جهانی (به ازای هر یك‌هزار تولد 10 ماما لازم است) كمبود و مشكلی ندارد اما به گفته دكتر سید شهاب‌الدین صدر، رییس كل سازمان نظام پزشكی توزیع نامناسب ماماها در سطح كشور دسترسی مادران به خدمات مامایی را مشكل كرده است و از طرف دیگر به دلیل مشكلات موجود، بخشی از جامعه مامایی كشور نیز بیكارند.» البته مشاور وزیر بهداشت در امور مامایی نیز پیش از این در این باره گفته بود:«به منظور رفع كمبود نیروی ماما در كشور، گذراندن طرح نیروی انسانی برای ماماها در دانشگاه‌ها اجباری شده است. همچنین از آنجا كه براساس استانداردها به ازای هر هزار زایمان به 10 ماما نیاز است باید نیروی ماما در مراكز درمانی كشور افزایش یابد كه بنابر دستور وزیر بهداشت قرار شد بررسی‌های لازم به منظور رفع كمبود نیروی ماما در مراكز درمانی صورت گیرد. » وی همچنین پذیرش بیش از نیاز دانشجوی مامایی در دانشگاه‌ها بویژه در دانشگاه آزاد را از جمله علت‌های بیكاری ماماها عنوان كرده بود.»البته دراین میان باید تاكید كرد كه در چند سال اخیر توجه مسوولان به حرفه مامایی بیشتر شده است به طوری كه انتساب مشاور وزیر بهداشت در امور مامایی را شاهد هستیم و مجوز مراكز مشاوره مامایی صادر شده است؛ هر چند كه شاید به دلیل برخی موازی‌كاری‌ها با دفاتر كار مامایی، آیین نامه این مراكز نیازمند اصلاح باشد.
همچنین محاسبه سختی كار ماماها در اتاق‌های زایمان مطابق اورژانس‌های داخلی، جراحی و بخش‌های عفونی، تخصیص سهمیه كاردانی به كارشناسی از اردیبهشت ماه سال 90 برای 9 استان محروم و تعمیم این سهمیه به تمام استان‌ها در آذرماه همان سال، ایجاد رشته كارشناسی ارشد مشاوره در مامایی، اقدامات انجام شده در جهت توسعه رشته مامایی در مقطع تحصیلات تكمیلی و مشمولیت ماماها در قانون ارتقای بهره‌وری نیروهای بالینی نظام سلامت از جمله دیگر اقداماتی بوده كه به منظور ارتقای توانمندی ماماها و ایجاد مهارت بیشتر در آنها طی یكی – دو سال اخیر صورت گرفته است و بی‌تردید اجرای كامل و دقیق آنها نیازمند جدیت و نظارت كافی مسوولان است.
در پایان باید گفت كه دلسوزی‌ها برای جامعه مامایی و بیان مشكلات این قشر از جامعه پزشكی را بارها شنیده‌ایم و بی‌تردید اكنون زمان آن فرا رسیده كه راه حلی برای رفع مشكلات این گروه اندیشیده شود؛ چرا كه عدم توجه به جامعه مامایی، بی‌توجهی به سلامت دو سوم جمعیت كشور یعنی مادران و كودكان است. بنابراین شایسته است با نگاهی جامع بر نقاط ضعف و قوت جامعه مامایی، موانع پیشرفت و بالندگی بیش از پیش این قشر از جامعه پزشكی برطرف شود؛ چرا كه رفع مشكلات این گروه بی‌تردید گامی است در جهت ارتقای سلامت جامعه.
نظر شما