سلامت نیوز : داد می‌زند، هوار می‌كشد، پا به زمین می‌كوبد و شروع می‌كند به گفتن همه حرف‌های بدی كه بلد است. تنها سه سال دارد. مادر سعی در آرام كردنش دارد، اما كودك بی‌توجه همچنان گریه می‌كند و حاضر نیست كاری را كه مادر گفته انجام دهد. این همان كوچولوی دوست داشتنی است كه حالا در نقش یك شیطان كوچك ظاهر شده است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم ؛ جیغ و گریه‌های بلند و داد و بیداد كودكان برای خیلی از والدین صحنه آشنایی است. زمانی كه مستاصل و درمانده می‌شوند و نمی‌دانند چه كار كنند. زمانی كه كودك حاضر است سرش را به دیوار یا زمین بكوبد تا به خواسته‌اش برسد و والدین را مرعوب كند.لجبازی یكی از خصوصیات رفتاری منفی است كه در سنین خاصی در كودكان بروز می‌كند؛ نافرمانی و پافشاری بر خواسته‌های عموما نامعقول كه در صورت مخالفت پدر و مادر به داد و بیداد و به تعبیری «قشرق» منتهی می‌شود.سنینی كه كودك برای دستیابی به استقلال تلاش می‌كند و می‌خواهد كارها را آن‌گونه كه خودش می‌خواهد و نه آن‌طور كه والدین می‌خواهند، انجام دهد.

لجبازی طبیعی در كودكان نوپا

به گفته دكتر كتایون خوشابی، روان‌شناس كودك و نوجوان، رفتارهای لجبازانه به‌طور طبیعی در سنین بین پانزده‌ماهگی تا سه و نیم سالگی در كودكان شایع است.دكتر خوشابی می‌گوید: كودكان در این سنین لجباز و نافرمان هستند به‌طوری كه گاهی والدین بهتر است از افعال منفی برای واداشتن آنها به كاری كه باید انجام دهند، استفاده كنند. مثل این‌كه به این غذا دست نزن كه مال مادر یا خواهرت است تا كودك غذای خود را بخورد.

وی با بیان این‌كه در این سنین هر خواسته‌ای كه از سوی والدین مطرح می‌شود با جواب نه كودك روبه‌رو می‌‌شود، می‌افزاید: در بسیاری مواقع كودكان برای انجام هر كاری اجازه دخالت والدین را نمی‌دهند و مرتب از واژه خودم استفاده می‌كنند.عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی این رفتارها در كودكان نوپا را طبیعی و ناشی از استقلال‌طلبی آنها می‌داند و می‌گوید: در این سنین زمانی كه پاسخ نه به خواسته كودك داده می‌شود یك سلسله رفتارهای پرخاشگرانه از آنها سر می‌زند كه به آن قشرق می‌گویند. این رفتارها شامل پا كوبیدن، جیغ و داد و فریاد زدن و گریه كردن است.

آگاهی، گام اول در كنترل لجبازی

معمولا آگاهی كافی والدین از خصوصیات و ویژگی‌های روانشناختی كودكان نوپا می‌تواند در كنترل رفتارهای آنها موثر باشد.از این‌رو دكتر خوشابی پرت كردن حواس كودك را یكی از راه‌های كنترل رفتارهای لجبازانه در كودكان ذكر می‌كند و معتقد است: این كار منجر به قطع خواسته و پافشاری كودك می‌شود و به این ترتیب می‌توان جلوی قشرق را گرفت.

وی پافشاری والدین بر پاسخ منفی به خواسته كودك را نیز موثر می‌داند و می‌گوید: اگر باید به خواسته كودك جواب منفی داده شود والدین باید بر پاسخ نه خود پافشاری كنند، در رفتار خود قاطع باشند و رفتار قشرق مانند كودك را تحمل كنند.این روانپزشك كودك و نوجوان در عین حال به این موضوع نیز اشاره می‌كند كه در بعضی مواقع تحمل رفتارهای لجبازانه كودك برای والدین سخت می‌شود و آنها احساس می‌كنند روش‌های تربیتی درست را نمی‌دانند یا كودكشان دچار یك مشكل جدی است در حالی كه این رفتارها در سنین نوپایی و همچنین در سنین نوجوانی كاملا طبیعی تلقی می‌شود.

لجبازی در نوجوانان

وی به لجبازی‌های نوجوانان هم اشاره می‌كند و می‌گوید: نوجوانان هم برای كسب استقلال و احراز هویت خود رفتارهای لجبازانه در برابر والدین دارند و در برابر خواسته‌های آنها جواب منفی می‌دهند.دكتر خوشابی تاكید می‌كند ‌ با توجه به خصوصیات روانشناختی، مدارای والدین با نوجوان و كنار آمدن با آنها در كنترل رفتار لجبازانه نوجوانان، نقشی موثر دارد.

بحث‌های بی‌پایان كودكان لجباز

ماندگاری رفتارهای لجبازانه در برخی كودكان كه از حدود چهار تا پنج سالگی خود را نشان می‌دهد، موضوع دیگری است كه می‌تواند والدین را درگیر كند. بداخلاقی‌ها معمولا در سنین بالاتر كمتر دیده می‌شود اما ممكن است به شكل دیگری بروز كند. رفتارهای لجبازانه دائمی همراه با پرخاشگری و نه گفتن مكرر كودكان به والدین، زمینه تنش همیشگی را در خانه فراهم می‌كند.

دكتر خوشابی در این باره می‌گوید: كودكانی كه چنین رفتاری دارند دچار اختلال بی‌اعتنایی مقابله‌ای هستند كه از علائم آن لجبازی، سركشی، نافرمانی، بحث‌كردن زیاد و پرخاشگری است. این كودكان در مقابل هر خواسته‌ای حتی معمولی‌ترین خواسته‌های والدین «چرا» می‌گویند و بحث می‌كنند. آنها در بیشتر موارد دچار پرخاشگری هستند. در این اختلال، كودكان با والدین وارد جنگ قدرت می‌شوند و می‌خواهند به نوعی قدرت را در خانواده در دست بگیرند. به گفته این روانپزشك منزل این كودكان تبدیل به میدان جنگ والدین و كودك می‌شود.

وی با بیان این‌كه در این اختلال، كودكان مشكل‌دار تنها با خانواده‌های اصلی به ویژه با مادران خود در جنگ و تضاد هستند، می‌گوید: به دلیل سرپرستی مداوم مادران و اجرای روش‌های تربیتی از سوی آنها بیشترین مقابله با مادر و پس ازآن با پدر صورت می‌گیرد. اما در محیط‌های آموزشی، آنها هیچ مشكلی ندارند و اولیای مدرسه از آنها راضی هستند.وی بر درمان‌های خاص اختلال بی‌اعتنایی مقابله‌ای تاكید می‌كند و می‌گوید: این كودكان نیازمند درمان‌های خاص خود به صورت استفاده از درمان‌های دارویی و رفتاری هستند.

تاثیر تنبیه و تشویق ‌در ‌كنترل ‌رفتارهای ‌لجبازانه

معمولا كودكان بدون شناخت مفهوم خونسردی یا لجبازی و بداخلاقی می‌دانند با چه كارهایی به اهداف خود می‌رسند. آنها دقیقا می‌دانند والدین در چه زمانی، كوتاه‌می‌آیند یا عصبانی می‌شوند.آنها برای جلب توجه والدین بدخلقی می‌كنند اما اگر بدانند با این كار به هدف نمی‌رسند به احتمال زیاد دست از كار خود بر‌می‌دارند. بداخلاقی‌های كودكان به هر علتی كه باشد به هیچ وجه قابل پذیرش نیست و نباید در والدین این ترس را به وجود آورد كه در برابر هر پاسخ نه به كودك خود با داد و فریاد و كوبیدن سرش به زمین مواجه شوند.

رفتارهای لجبازانه كودكان گاه كار را به جایی می‌كشاند كه والدین كنترل خود را از دست می‌دهند و حتی ممكن است در مواردی به تنبیه فیزیكی روی آورند.اما دكتر خوشابی با نفی كامل تنبیه فیزیكی كودكان می‌گوید: زمانی كه صحبت از تنبیه می‌شود به هیچ وجه تنبیه فیزیكی مدنظر نیست زیرا روش‌های تربیتی كه تنبیه بدنی دارد، جایی در تربیت نوین و سازنده امروزی ندارد، اما می‌توان از روش‌های رفتاری مانند تشویق و تنبیه در كنترل رفتار لجبازانه استفاده كرد.

این روانپزشك كودك و نوجوان یكی از روش‌های تنبیهی را محرومیت موقتی برمی‌شمارد و ادامه می‌دهد: در محرومیت موقتی، والدین می‌توانند كودك را از حضور در مكانی كه آنها در آن حضور دارند، منع كنند. به‌طور مثال برای كودك سه ساله به میزان سه دقیقه او را در اتاق با در باز قرار دهند و از او بخواهند اتاق را ترك نكند. پس از این سه دقیقه هم نیم ساعت بی‌توجهی عاطفی به كودك كارساز است. همچنین محروم كردن كودك از اسباب‌بازی‌های مورد علاقه به مدت دو تا سه ساعت یا محرومیت كودك از بردن به جایی كه دوست دارد، می‌تواند به‌عنوان یك تنبیه مورد استفاده قرار گیرد.

وی در عین حال به این موضوع هم اشاره دارد كه بعد از رفتار نامطلوب اگر تنبیه به صورت طولانی‌مدت ادامه یابد می‌تواند رفتارهای لجبازانه را تقویت كند.دكتر خوشابی با تاكید بر این‌كه رفتارهای تنبیهی باید بلافاصله پس از رفتار نامطلوب باشد وگرنه تاثیرات لازم را ندارد، می‌گوید: در صورتی كه كودك عذرخواهی كند والدین باید این معذرت‌خواهی را بپذیرند و او را به‌خاطر این كار تشویق كنند اما تنبیه لازم را نیز انجام دهند.