سلامت نیوز : سرطان، بیماری مهلكی است كه همه ساله شمار زیادی از افراد را به كام مرگ می‌كشد. به گفته متخصصان شمار مبتلایان به این بیماری در سراسر جهان روز‌به‌روز درحال افزایش است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم ؛ گفته می‌شود از هر چهار نفر یك نفر به این بیماری مبتلا می‌شود. روزانه
بیش از هزاران نفر بر اثر این بیماری جانشان را از دست می‌دهند و در میان
بیماری‌هایی كه بیشترین تاثیر را بر مرگ و میر انسان‌ها داشته است تنها
بیماری‌های قلبی و عروقی است كه توانسته است ركورد سرطان را بشكند.
شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی از روش‌های اصلی درمان بیماری‌های سرطانی
است؛ البته در سال‌های اخیر روش‌هایی مانند ژن‌درمانی و روش‌های درمانی
بیولوژیك یا زیستی نیز در درمان این بیماری مورد توجه قرار گرفته است.
طرح ملی تولید آنتی‌بادی ضدسرطان پستان از جمله طرح‌هایی است كه با هدف
تولید دارویی برای درمان آن در پژوهشگاه ابن‌سینا مورد توجه قرار گرفته
است.
مدتی پیش فاز سوم این طرح در نمایشگاه دستاوردهای شاخص جهاد دانشگاهی كلید
خورد. با دكتر محمود جدی تهرانی، مجری این طرح و رئیس مركز آنتی‌بادی
مونوكلونال پژوهشگاه ابن‌سینا درباره این طرح گفت‌وگو كرده‌ایم.
آنتی‌بادی چیست و در بدن چه نقشی دارد؟
آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند كه سیستم دفاعی بدن می‌سازد تا بتواند در
مقابل عوامل غریبه از بدن دفاع كند. برای مثال هدف از واكسن زدن در كودكی
این است كه فرد حتی در بزرگسالی هم به این بیماری مبتلا نشود. به عبارت
دیگر با تزریق واكسن در مقابل این بیماری در بدن فرد مقاومتی ایجاد می‌شود.
بخشی از این مقاومت از طریق تولید آنتی‌بادی علیه پروتئین‌های مربوط به
عامل عفونی است كه در این واكسن وجود دارد. تولید این پروتئین‌ها كه به
آنها آنتی‌بادی می‌گوییم، موجب می‌شود آنتی‌بادی به عامل غریبه یا آن
پروتئین متصل شده و مكانیسم‌هایی را در بدن فعال كند كه این پروتئین‌ها را
جمع‌آوری و از بدن خارج می‌كند. ممكن است این پروتئین در سطح یك سلول باشد و
وقتی مكانیسم‌های مختلف در سیستم دفاعی بدن از طریق اتصال آنتی‌بادی به
این پروتئین در بدن فعال می‌شود، می‌تواند موجب مرگ این سلول شود. گاهی
ممكن است این سلول به وسیله یك ویروس آلوده شود كه در این شرایط بدن ما
ترجیح می‌دهد این سلول را از بین ببرد تا ویروس را به طور غیرمستقیم از بین
ببرد. حال می‌توان از همین مكانیزم برای از بین بردن سلول‌های سرطانی
استفاده كرد.
آیا برای هر پروتئینی آنتی‌بادی اختصاصی در بدن ساخته می‌شود؟
بر علیه همه پروتیئن‌های غریبه در بدن آنتی‌بادی تولید می‌شود. هر پروتئین
غریبه‌ای وارد بدن شود، بدن فرد می‌تواند علیه آن آنتی‌بادی بسازد، اما
علیه پروتئین‌های بدن آنتی‌بادی ساخته نمی‌شود.
پس با توجه به این‌كه سلول‌های سرطانی ساختار مشابه سلول‌های بدن
دارند علیه پروتئین‌های سلول‌های سرطانی به طور طبیعی در بدن آنتی‌بادی
ساخته نمی‌شود؟
در اینجا این امكان وجود دارد كه علیه یك سری از پروتئین‌ها در سلول
سرطانی آنتی‌بادی ساخته شود. به دلیل این‌كه در ماهیت سلول‌های سرطانی
تغییراتی ایجاد می‌شود، وقتی پروتئینی كه در شرایط معمول در این سلول ساخته
می‌شود، در شرایط سرطانی ایجاد شود، ممكن است از نظر اعمالی كه در سلول
روی پروتئین انجام می‌شود تا آن را كامل كند با شرایط عادی و طبیعی متفاوت
باشد. تغییر در این اعمال ممكن است موجب شود ساختار پروتئین متفاوت باشد و
در این شرایط سیستم دفاعی بدن این پروتئین را به عنوان عامل غریبه شناسایی
كند و علیه آن آنتی‌بادی بسازد.
در شرایط طبیعی بدن در مقابل سلول‌های سرطانی چنین واكنشی از خود نشان نمی‌دهد؟
خیر. در شرایط طبیعی بدن این كار را انجام نمی‌دهد و سیستم دفاعی تنها در
شرایطی علیه سلول‌های سرطانی آنتی‌بادی می‌سازد كه در ساختار پروتئین‌ها
تغییراتی ایجاد شده باشد در غیر این صورت چون سلول‌های سرطانی از ساختاری
مشابه ساختار سلول‌های طبیعی بدن برخوردارند بدن نمی‌تواند این سلول‌ها را
به عنوان سلول‌های غریبه شناسایی كند. در نهایت وقتی سلول سرطانی می‌شود از
حالت طبیعی خارج شده و پروتئینی كه در این سلول ساخته می‌شود ممكن است از
نظر ساختاری با پروتئینی كه در حالت طبیعی در سلول ساخته می‌شود، متفاوت
باشد؛ بنابراین ممكن است بدن این ساختار متفاوت را به عنوان غریبه شناسایی
كند، اما وقتی علیه این پروتئین‌ها در بدن آنتی بادی تولید می‌شود، معمولا
در حدی نیست كه بتواند سلول سرطانی را از بین ببرد.
اگر سطح آنتی‌بادی كه علیه پروتئین‌های سلول سرطانی در بدن ساخته
می‌شود بالا باشد می‌توان با استفاده از یك آزمایش ساده بیماری سرطان را
در فرد مبتلا تشخیص داد؟
ترجیح ما این است كه خود پروتئین را شناسایی كنیم.
معمولا بیماری‌های سرطانی در مرحله‌ای تشخیص داده می‌شود كه دیر
شده و كار از كار گذشته است. اگر این آنتی‌بادی در بدن تولید می‌شد این
امكان وجود داشت كه بتوان این بیماری را در مراحل اولیه شناسایی كرد؟
ممكن است در بدن این آنتی‌بادی تولید شود. پرسش این است كه به چه شكلی
می‌توان این آنتی‌بادی را در بدن شناسایی كرد. چون ما باید پروتئینی كه
آنتی بادی علیه آن ساخته شده داشته باشیم تا بتوانیم از طریق این پروتئین
آنتی‌بادی را كه علیه آن ساخته شده است در بدن ردیابی كنیم. بیماری‌های
مختلف نیز بر همین اساس شناسایی می‌شوند؛ اما در بیماری‌های سرطانی
مكانیسمی صورت می‌گیرد كه پروتئین از حالت طبیعی خارج می‌شود و چون ما آن
را نمی‌شناسیم و نمی‌دانیم چه تغییراتی در این پروتئین ایجاد شده است؛
نمی‌توانیم آنتی‌بادی ساخته شده علیه این پروتئین را ردیابی كنیم. بنابراین
اگر آنتی‌بادی هم وجود داشته باشد با توجه به این‌كه وسیله ردیابی آن را
در اختیار نداریم، انجام این كار امكان‌پذیر نیست.
در این طرح از تولید آنتی‌بادی‌های ضدسرطانی صحبت شده است. تولید این آنتی‌بادی‌ها جنبه درمانی دارد یا پیشگیری؟
این آنتی‌بادی‌ها از انواع آنتی‌بادی‌های مونوكلونال هستند. از این
آنتی‌بادی‌ها هم برای پیشگیری می‌توان استفاده كرد، هم برای درمان؛ یعنی
می‌توان از طریق این آنتی‌بادی‌ها واكسن هم تولید كرد، ولی ترجیح می‌دهیم
واكسن را علیه آن پروتئینی تولید كنیم كه بتوانیم آن را به بدن وارد كنیم و
بدن خودش شروع به پاسخگویی كند.
اساس عملكرد واكسن این است كه سیستم دفاعی بدن را تحریك می‌كند تا در
مقابل عامل بیگانه از خود واكنش نشان دهد، اما معمولا برای درمان از
آنتی‌بادی استفاده می‌شود.
در این طرح هم ترجیح می‌دهیم بیشتر از آنتی‌بادی به عنوان یك روش درمانی
استفاده شود؛ چون شاید ضروری نباشد همه این واكسن را بزنند؛ البته ممكن است
در شرایطی تولید واكسن را برای افراد ضروری بدانیم برای این‌كه پروتئینی
كه در آینده به عنوان پروتئین سلول سرطانی در بدن ساخته می‌شود، بدن آمادگی
لازم را داشته باشد و سیستم دفاعی بتواند این پروتئین را هدف قرار داده و
سلول سرطانی را از بین ببرد كه می‌تواند راهكار مناسبی برای پیشگیری از
ابتلا به بیماری‌های سرطانی باشد، اما در اینجا ما نیاز نداریم آنتی‌بادی
را بسازیم؛ چون تولید آنتی‌بادی به مراتب پیچیده‌تر است. اگر بتوانیم
پروتئینی را شناسایی كنیم كه وقتی سلول سرطانی می‌شود پروتئین با ویژگی‌های
اختصاصی این پروتئین در این سلول سرطانی ابراز می‌شود ما می‌توانیم از آن
پروتئین استفاده كرده و از كودكی فرد را ایمن كنیم تا هر وقت این پروتئین
در بدن فرد ایجاد شد، سیستم دفاعی نسبت به آن واكنش نشان دهد.
ممكن است حتی تا پایان عمر فرد هم این پروتئین در بدن او ایجاد نشود.
حافظه پاسخ‌های سیستم ایمنی تا پایان عمر فرد حفظ می‌شود به همین دلیل است
كه ما در كودكی واكسن می‌زنیم و تا پایان عمر نسبت به آن بیماری ایمن
هستیم. به این صورت می‌توانیم از ابتلا به بیماری‌های سرطانی هم پیشگیری
كنیم، البته به شرط این كه این پروتئین خاص سلول سرطانی را شناسایی كنیم.
آیا ممكن است پروتئینی كه در یك سلول سرطانی در قسمتی از بدن ساخته می‌شود از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد؟
ممكن است ساختار كل پروتئین یكسان باشد، اما تغییرات نهایی ساختاری
پروتئین در افراد مختلف متفاوت باشد؛ چون ما در نهایت پروتئین را با شكل سه
بعدی نهایی خودش می‌شناسیم. ممكن است به علت تفاوت‌های كوچكی كه بین همان
پروتئین در دو فرد وجود داشته باشد، ساختار سه بعدی این پروتئین تغییر كند.
این تغییرات، تغییرات بعد از ترجمه است. ترجمه به این معنی است كه از روی
ژن پروتئینی ساخته شود. در مرحله پروتئین‌سازی از تبدیل ژن‌ها به پروتئین
تحت عنوان ترجمه نام برده می‌شود. بعد از ترجمه یعنی وقتی پروتئین اولیه در
سلول ساخته شد، تغییراتی روی آن انجام می‌شود كه موجب اختلاف ساختار سه
بعدی یك پروتئین در دو سلول مختلف می‌شود.
مرحله اول و دوم طرح ملی تولید آنتی‌بادی ضدسرطان پستان چه نتایجی را به همراه داشت؟
در فاز اول علیه مولكولی كه در سطح سلول سرطانی وجود دارد، آنتی‌بادی موشی
ساختیم. وقتی آنتی‌بادی را در موش تولید می‌كنیم به‌رغم این‌كه آنتی‌بادی
است چون آنتی‌بادی موشی است در بدن انسان به عنوان غریبه شناسایی می‌شود.
اگر برای درمان سرطان این آنتی‌بادی را به بدن انسان تزریق كنیم سیستم
دفاعی بدن ما علیه آنتی‌بادی موشی آنتی‌بادی می‌سازد و اثر آن را خنثی
می‌كند؛ بنابراین در درمان اثری ندارد. ما باید در مرحله بعد از ساختن
آنتی‌بادی موشی از طریق مهندسی ژنتیك ساختمان آنتی‌بادی موشی را طوری تغییر
دهیم كه آن را به یك آنتی‌بادی انسانی تبدیل كنیم به شرط این‌كه خاصیت
اتصال به سلول سرطانی را داشته باشد؛ یعنی خاصیت اولیه كه همان اتصال به
سلول سرطانی است، حفظ شود. وقتی تبدیل به آنتی‌بادی انسانی شود سیستم دفاعی
بدن در مقابل آن از خود واكنشی نشان نمی‌دهد. در این مرحله می‌توان از این
آنتی‌بادی به عنوان عامل درمانی استفاده كرد. به این ترتیب آنتی‌بادی
كایمریك تولید می‌شود و این فرآینده كایمریزه كردن نام دارد.
در مرحله سوم طرح چه كاری انجام شده است؟
طبق قوانین وزارت بهداشت و قوانین بین‌المللی هر پروتئینی كه ساخته می‌شود
باید مورد بررسی قرار گیرد تا در بدن مسمومیت ایجاد نشود. لازم است
مجموعه‌ای از آزمایش‌های خاص در این زمینه انجام شود كه باید نتایج آن مورد
بررسی قرار گیرد. موش‌هایی هستند كه سیستم دفاعی ندارند. باید سرطان
انسانی را در بدن این موش‌ها ایجاد كنیم، بعد با این آنتی بادی سلول‌های
سرطانی را از بین ببریم. این نشان می‌دهد آنتی‌بادی می‌تواند در شرایط
آزمایشگاهی سلول سرطانی انسانی را در بدن یك موجود زنده دیگر هم از بین
ببرد. در حقیقت مرحله سوم بررسی و اثبات سمی نبودن این آنتی بادی در بدن و
همچنین كارایی آنتی‌بادی در از بین بردن سلول‌های سرطان انسانی در بدن موش
است. مرحله چهارم یا آخر این طرح مرحله كارآزمایی بالینی است كه در آن زمان
می‌توانیم با گرفتن مجوز از وزارت بهداشت این آنتی‌بادی را در بدن انسان
مورد بررسی و آزمایش قرار دهیم كه بعد از آن به عنوان یك دارو مورد استفاده
قرار می‌گیرد.
پیش‌بینی می‌كنید چقدر طول می‌كشد تا شاهد رونمایی از این دارو باشیم؟
پیش‌بینی می‌شود حدود دو تا سه سال طول می‌كشد تا از این دارو رونمایی شود.
آیا می‌توان از تولید آنتی بادی‌های ضد سرطان علاوه بر سرطان پستان برای درمان دیگر بیماری‌های سرطانی هم استفاده كرد؟
بله. در سطح دنیا براساس همین روش داروهایی برای انواع مختلف بیماری‌های
سرطانی ساخته می‌شود. دارویی كه ما قرار است بسازیم اولین دارویی نیست كه
برای درمان سرطان ساخته می‌شود، اما نخستین دارویی است كه از ابتدای طرح در
داخل كشور استفاده می‌شود.
آنتی‌بادی‌ها سدی دفاعی در مقابل عوامل غریبه
مونو به معنی یك و كلون به معنی سلول است. آنتی‌بادی مونوكلونال آنتی‌بادی است كه منشا تولید آن یك تك سلول است.
سلول‌هایی كه آنتی‌بادی تولید می‌كنند، فقط می‌توانند یك نوع آنتی‌بادی
بسازند؛ بنابراین اگر ما سلولی داشته باشیم كه آنتی بادی خاصی را تولید
می‌كند كه آن آنتی‌بادی برای مثال خاصیت اتصال به پروتئین اختصاصی سطح سلول
سرطانی را دارد؛ اگر این سلول را به میلیاردها سلول تكثیر كنیم یك كارخانه
تولید آنتی‌بادی داریم چون همه این میلیاردها سلول دقیقا یك آنتی‌بادی
تولید می‌كنند. به این ترتیب یك داروی خالص با خاصیت اتصال به سطح سلول
سرطانی داریم كه می‌تواند موجب مرگ این سلول شود. این آنتی‌بادی،
مونوكلونال است؛ یعنی منشأ اصلی آن از یك سلول اولیه است كه ما این سلول
اولیه را شناسایی می‌كنیم و بعد آنتی‌بادی را تولید می‌كنیم.
سلول اولیه یك سلول سیستم دفاعی است به نام لنفوسیت B كه در طحال موشی كه
سلول سرطانی را شناسایی می‌كند، تولید می‌شود. ما مولكول سرطانی را به موش
تزریق می‌كنیم.
وقتی بدن موش ایمن می‌شود این سلول‌ها در سیستم ایمنی بدن او تولید می‌شود. از بین حدود صد میلیون سلول این یك سلول را خارج می‌كنیم و به این ترتیب آنتی‌بادی مورد نظر ما در بدن موش ساخته می‌شود. این كار بسیار پیچیده است و به فناوری‌های پیشرفته‌ای نیاز دارد.
مونوكلونال در مقابل كلمه پلی‌كلونال است. آنتی‌بادی‌های پلی‌كلونال آنتی‌بادی‌هایی است كه در خون وجود دارد. منشا این آنتی‌بادی‌ها میلیون‌ها سلول یا میلیون‌ها آنتی‌بادی مختلف است.
اگر پروتئینی را به بدن یك موجود یا انسان تزریق كنیم بدن در مقابل جایگاه‌های مختلفی كه روی این پروتئین وجود دارد، آنتی‌بادی‌های مختلفی می‌سازد. هر كدام از این آنتی‌بادی‌ها یك آنتی‌بادی مونوكلونال است. اما مجموع آنها یك آنتی‌بادی پلی‌كلونال است.
برای مثال ممكن است 30 نوع آنتی‌بادی داشته باشیم كه همه آنها به این
پروتئین متصل می‌شود، اما هر كدام به نقطه خاصی از این پروتئین متصل
می‌شود.
آنتی‌بادی كایمریك پروتئینی است كه بخشی از ساختار آن انسانی و بخش دیگر ساختار آن موشی است.
بخش موشی این آنتی‌بادی همان بخشی است كه به سلول سرطانی متصل می‌شود و چون بخش بسیار كوچكی است معمولا سیستم دفاعی بدن انسان علیه آن از خود واكنشی نشان نمی‌دهد.
معمولا بدن در مقابل قسمت دیگر آنتی‌بادی به عنوان عامل غریبه از خود واكنش نشان می‌دهد كه این قسمت را به آنتی‌بادی انسانی تبدیل می‌كنیم تا در این زمینه محدودیت وجود نداشته باشد.
نظر شما