سلامت نیوز : عباسعلی ناصحی، مدیركل دفتر سلامت روانی اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت طی ماه‌های گذشته به سبب اظهارنظر درباره وضعیت اعتیاد به مواد مخدر و الكل در كشور در صدر اخبار رسانه‌ها قرار گرفت. دفتری كه تحت نظارت وی قرار دارد باید وضعیت سوءمصرف مواد مخدر و الكل را رصد كرده و بتواند سیاست جامع و پیشگیرانه‌یی برای كنترل این آسیب اجتماعی كه بار سنگینی بر دوش نظام سلامت و ساختار اقتصادی كشور تحمیل می‌كند تدوین كند.

هفته گذشته و پس از انتشار نخستین نتایج طرح آینده‌پژوهی از سوی سازمان بهزیستی كشور كه نسبت به رشد و اوج اعتیاد در ایران طی سال‌های 95 و 96 هشدار می‌داد، «اعتماد» با این مدیر سیاست‌گذار در نظام سلامت به گفت‌وگو نشست تا هم از نتایج بررسی‌هایی كه وزارت بهداشت در این زمینه در دست دارد مطلع شود و هم هشدارهای مرتبط با نتایج طرح سازمان بهزیستی از خلال اظهارات این مدیر پررنگ شود زیرا كه وضعیت امروز جامعه و مواجهه مردم با موضوع اعتیاد چنین می‌نمایاند كه «اعتیاد»؛ این سرحلقه آسیب‌های اجتماعی هنوز آنقدر جدی گرفته نشده است.

هفته گذشته مدیركل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی كشور از انجام طرح آینده‌پژوهی خبر داد و اعلام كرد كه بر مبنای نتایج این طرح، پیش‌بینی شده كه سال‌های 95 و 96، سال‌های اوج اعتیاد در ایران خواهد بود. با توجه به اینكه وزارت بهداشت به عنوان یكی از متولیان درمان اعتیاد در كشور باید بررسی‌های آماری در دست داشته و همپای سایر نهادهای موظف، وضعیت اعتیاد را رصد كند می‌توانید خلاصه‌یی از وضعیت موجود اعتیاد در كشور ترسیم كنید؟

در حال حاضر بنا بر آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر و نتایج بررسی وزارت بهداشت، 65/2 درصد جمعیت 15 تا 64 ساله كشور كه حدود یك میلیون و 500 هزار نفر را شامل می‌شوند، درگیر سوءمصرف مواد مخدر هستند. هنوز شایع‌ترین مواد مصرفی، مخدر سنتی شامل تریاك، شیره تریاك، هرویین و كراك افغانی است و در مرحله بعد، محرك‌های صنعتی قرار دارند. در چند سال اخیر با افزایش تدریجی شیوع مصرف محرك‌ها مواجه بوده‌ایم اما هنوز هم مخدر سنتی شیوع بیشتری دارد اما در سال‌های آینده ممكن است به تدریج، شیوع مصرف مواد محرك بیشتر شده و بیشترین ماده مصرفی معتادان باشد. البته امروز بیشترین ماده مصرفی دنیا حشیش است و مخدرها و محرك‌ها در رتبه‌های بعد هستند اما در ایران، حشیش در رده سوم مصرف قرار دارد.

آیا نتایج بررسی سازمان بهزیستی كه هنوز هم به طور كامل اعلام نشده منافاتی با نتایج مشاهدات وزارت بهداشت ندارد؟

ما باید بتوانیم وضعیت فعلی را رصد كرده و در جریان قرار بگیریم كه این بررسی هم باید بسیار سریع باشد و اطلاعاتی كه از محیط دریافت می‌كنیم به طور دایم و به سرعت به‌روزرسانی شود در حالی كه به طور معمول، مسوولان بعد از وقوع اتفاق در جریان قرار می‌گیرند كه باید این فاصله را به حداقل برسانیم. دو سال قبل پروژه‌یی به نام «هشدار سریع سوءمصرف مواد» در وزارت آغاز شد كه این پروژه باید تغییرات محیطی را به طور مرتب رصد كرده و گزارش‌دهی مستمر به مسوولان داشته باشد. حالا مرحله اول این پروژه تمام شده و در حال توسعه است. برای اطلاعات این پروژه هم سه منبع اطلاعاتی شامل بیماران مراجعه‌كننده به بیمارستان‌ها و بخش مسمومیت‌ها، پزشكی قانونی و آزمایشگاه‌های تعیین تركیب مواد مصرفی بازار در اختیار دارد. ما باید بتوانیم آینده را پیش‌بینی كنیم كه البته سخت است زیرا فرآیند اعتیاد، دینامیك و پویاست و این فرآیند تلاش می‌كند كه قابل پیش‌بینی نباشد زیرا بازار را از دست می‌دهد. بنابراین، وظیفه ما هم این است كه سیستم پویایی داشته باشیم كه علاوه بر رصد تغییرات سریع، آینده و اتفاقات آینده را هم پیش‌بینی كنیم.

تعریف وزارت بهداشت از جریان قاچاق مواد مخدر چیست؟

بازار سوءمصرف مواد، تجارت است كه البته تجارت كثیف و معروف به مافیاست اما تمام اصول حاكم بر بازار در تجارت مواد مخدر هم جاری است. همچنان كه فرآیند تولید تا مصرف را هم شاهد هستیم. ماده اولیه هم یا گیاهی و طبیعی است مثل تریاك كه از خشخاش به دست می‌آید. كوكایین و حشیش هم در زمره مواد سنتی است اما مواد اولیه می‌تواند صنعتی و شیمیایی هم باشد كه معروفترین آن، شیشه است. این مواد پس از تولید باید فرآوری شود. تریاك باید در آزمایشگاه به كراك یا هرویین تبدیل شود همچنان كه مواد اولیه محرك‌ها در آزمایشگاه‌ها تبدیل به شیشه می‌شود. پس از فرآوری، این محصول باید صادر شود كه صادرات و واردات هم توسط باندهای گسترده مافیا اتفاق می‌افتد و در بعضی كشورهای جهان سوم، عوامل حكومتی هم درگیر این تجارت می‌شوند زیرا درآمد بسیار زیادی دارد. توزیع مواد هم در سطح كلان و خرده فروشی است تا به دست مصرف‌كننده برسد. حال این فرآیند با گردش مالی سالانه، پر سودترین تجارت دنیا پس از تجارت اسلحه قرار می‌گیرد.

شما فعالیت مافیای مواد مخدر را چگونه ارزیابی می‌كنید؟

آنچه در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم این است كه مافیا قصد دارد مواد اعتیادآوری تولید كند كه تولید آن سریع و راحت و در تمام مكان‌ها ممكن باشد، تولید و فرآوری آن نیازمند تجهیزات پیشرفته نباشد زیرا استفاده از تجهیزات بر قیمت محصول افزوده و مجموعه تولید را آسانتر در معرض شناسایی قرار می‌دهد. در عین حال ماده تولید شده باید طیف مصرف‌كننده وسیع و گسترده‌یی داشته باشد زیرا سود بیشتری برای مافیا دارد بنابراین تمركز امروز مافیا بر كودكان و نوجوانان است زیرا اعتیاد این گروه دایم و مادام‌العمر است در حالی كه اعتیاد در سنین بالا به علت كوتاه بودن دوران مصرف سود زیادی برای مافیا ندارد. تمركز دیگر مافیا بر گروه زنان به عنوان نیمی از جمعیت جامعه است. خوشبختانه در ایران، اعتیاد زنان نسبت به مردان كمتر بوده و بنابراین مافیا تعداد زیادی از جمعیت هدف خود را از دست داده اما برنامه آینده این است كه ماده‌یی مورد اقبال زنان تولید كند تا بر تعداد مصرف‌كنندگانش افزوده شود. مافیا درصدد تولید ماده‌یی است كه قیمت آن ارزان و مصرف آن آسان بوده و نیاز به وسایل حجیم و گران نداشته و بدون بوی خاص و دود، همه جا قابل مصرف باشد علاوه بر آنكه افراد بتوانند با شیوه‌های مختلف استنشاقی، تزریقی، خوراكی و دارویی آن را مصرف كنند.

مافیا می‌داند كه دغدغه‌های امروز، افسردگی و اضافه وزن و چاقی، فقدان انرژی و كسالت و سستی و ناتوانی جنسی و بیماری‌های شایع مثل فشار خون و دیابت است بنابراین، ایجاد اثرات خوش‌آیند سریع، ایجاد شادابی و انرژی و نشئگی و ایجاد اثرات مثبت بر دغدغه‌های جسمی و روانی جامعه از دیگر ویژگی‌های موادی است كه مافیا در تولید آن دست دارد. مافیا تلاش بر تولید ماده‌یی دارد كه اثر اعتیاد آور جسمی آن هرچه كمتر و اثر روانی بیشتری داشته و عوارض اجتماعی آن حداقل باشد در حالی كه اكنون مواد محرك عوارض اجتماعی بسیار زیادی داشته و باعث افت كاركرد و بیكاری و طرد از خانواده و جرم و جنایت می‌شود و این عوارض به ضرر مافیاست زیرا از تعداد مصرف‌كنندگان كم می‌شود. مافیای مواد مخدر همزمان اقدامات فرهنگی را هم در دست داشته و با القائاتی نظیر اعتیادآور نبودن این مواد و قابل ترك بودن مصرف و ایجاد نشدن وابستگی جسمی و بی‌ضرر بودن مصرف تفننی و تاثیر مثبت بر بیماری‌های شایع مثل فشار خون و دیابت و چاقی و افزایش تمركز و عملكرد شغلی و عملكرد جنسی و عملكرد اجتماعی و اعتماد به نفس، بر باور جامعه كار می‌كند و پاسخ مثبت هم می‌گیرد.

پیش‌بینی وزارت بهداشت از وضعیت آتی اعتیاد در ایران با توجه به شناختی كه از جریان هوشمند قاچاق مواد مخدر دارید چیست؟

پیش‌بینی ما این است كه تولید و مصرف مواد محرك صنعتی در ایران گسترش می‌یابد و این گسترش تا زمانی كه ماده‌یی با سوددهی بیشتر وارد بازار شود ادامه خواهد یافت. فعلا نمی‌توانیم زمان مشخصی برای ورود ماده جدید مشخص كنیم اما پیش‌بینی می‌كنیم كه ظرف چند سال آینده با اوج مصرف مواد محرك صنعتی مواجه باشیم. علاوه بر آنكه بررسی‌های ما از رشد معضل سوءمصرف الكل هم در سال‌های آینده خبر می‌دهد زیرا بررسی‌های موردی ما در سال‌های گذشته و آمار مراجعه بیمارانی كه به دلیل مصرف الكل دچار عوارض جسمی و روانی شده‌اند و همچنین كشفیات انتظامی از افزایش سوءمصرف الكل خبر داده و پیش‌بینی می‌كنیم كه این مساله به معضل بزرگ‌تری در آینده تبدیل شود.

سال گذشته وزارت بهداشت اعلام كرد كه دست به كار تدوین سند كنترل و مقابله با سوءمصرف الكل شده است. اما آنچه كه امروز نمود بارزتری دارد اعتیاد به مواد مخدر و محرك است و اگر اعتیاد به الكل در وضعیت نگران‌كننده‌یی قرار داشت حتما نهاد جداگانه‌یی هم برای كنترل آن تشكیل می‌شد، در حالی كه امروز ما فقط شاهد فعالیت یك نهاد برای مقابله با سوءمصرف مواد مخدر هستیم. شما وضعیت سوءمصرف الكل را در مقابل اعتیاد به مخدرها و محرك‌ها تا چه حد نگران‌كننده دیده‌اید؟

سوءمصرف الكل و مواد محرك بسیار خطرناك است و نسبت به افزایش هر دو نگران هستیم. اگرچه كه پیش‌بینی ما گسترش سوءمصرف مواد محرك است اما متاسفانه با تغییر باور مردم نسبت به مصرف الكل هم مواجهیم و می‌شنویم كه در باور مردم، مصرف اندك الكل بی‌ضرر است و ضرر جسمی ندارد در حالی كه مصرف اندك، سرآغاز اعتیاد است .