سلامت نیوز : کودک لطیف است، دست و دلش می­لرزد که اگر بی­خانمان بماند، مادر سرزنشش کند و به خانه راهش ندهد، گرسنه بماند، پدر تنبیه‌اش کند یا بی­پناه بماند. کودک می­ترسد پس کار می­کند. طبق آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران یک میلیون و ۷۰۰ هزار کودک در ایران به‌صورت مستقیم درگیر کار هستند و بررسی‌ها نشان می‌دهد هر کودک ماهیانه ۸۰ تا ۱۰۰ هزارتومان درآمد دارد. سازمان جهانی کار اعلام کرده که ۲۱۵ میلیون کودک ۵ تا ۱۴ ساله کشورها در دام کار گرفتار هستند. روز گذشته روز جهانی مبارزه با کار کودک بود؛ با شعار جهانی محو کار کودک در مشاغل خانگی و مبارزه با رشد این پدیده. بر اساس گزارش جدیدی که از سوی سازمان بین‌المللی کار (ILO) انتشار یافت، شماری از کودکان بین 7 تا 15 سال در سراسر جهان به عنوان خدمتکار خانگی کار می‌کنند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از آرمان ؛ حدود 5/15 میلیون کودک در سراسر جهان به‌عنوان کارگر خانگی در وضعیت سخت در خانه‌های مردم کار می‌کنند. در آماری که در گزارش ILO با عنوان «پایان دادن به کار خانگی کودک» منتشر شده، آمده از جمله مشاغلی که کودکان و نوجوانان در خارج از خانه به آن مشغولند وظایفی مانند نظافت، اتوکشی، آشپزی، باغبانی، نگهداری از کودکان یا مراقبت از سالمندان را شامل می‌شود. برخی از این کودکان اصلا دستمزدی دریافت نمی‌کنند و به گفته برخی از نوجوانان، کارفرمایان‌شان به آنها گفته‌اند که در حق‌شان لطف می‌کنند. بیش از 59 درصد این کارگران دختر هستند.

ایران به بیشتر مقاوله‌نامه‌های اصلی بین‌المللی پیوسته

آرش فراز، دبیرکل مجمع عالی نمایندگان کارگران ایران می­گوید دلیل اینکه از سال 2002 هر سال 12 ژوئن را به‌عنوان روز جهانی منع کار کودک به خاطر می­آوریم این است که با معرفی نمادین این روز مشخص به دولت­ها و ملت­ها اهمیت آسیب­شناسانه این پدیده یادآوری شود و کشورهای عضو سازمان جهانی کار با فعالیت­های همدیگر در رابطه با این موضوع آشنا شوند. به گفته این مقام مسئول کارگری، به‌دلیل اهمیت موضوع یک برنامه دائمی تحت عنوان مبارزه با کار کودک در ساختار اداری سازمان جهانی کار طراحی شده و از کشورهای عضو خواسته می‌شود تا در برنامه­های مشترک این سازمان همکاری کنند. به نقل از مهر فراز ادامه می‌دهد: این پرونده در قالب یکی از مقاوله‌نامه‌ها و معاهدات بین‌المللی کار پذیرفته شده و کشورهای مختلفی از سراسر جهان به عضویت آن درآمده‌اند.

سازمان جهانی کار دارای ۸ مقاوله‌نامه بنیادین است که دو مورد از آنها به کار کودک می‌پردازد. مقاوله‌نامه شماره ۱۳۸ که به تعیین سن حداقل کار کودک و مقاوله‌نامه ۱۸۲ که محو بدترین اشکال کار کودک را دنبال می‌کند توسط ایران در سال ۸۰ پذیرفته شد و ایران به آن پیوسته است. هرچند ایران به مقاوله‌نامه ۱۳۸ درباره کار کودک نپیوسته ولی مشخصا در ماده ۷۹ قانون کار بیان شده که اشتغال کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است و این موضوع در ماده ۸۴ به شرایط کار نوجوانان می‌پردازد و در این زمینه ارائه حمایت‌های ویژه مورد تاکید قرار دارد. البته ایران به کنوانسیون حقوق کودک نیز پیوسته و تقریبا می‌توان گفت ایران به تمام مقاوله‌نامه‌های اصلی بین‌المللی در حمایت از کار کودکان پیوسته است. لیلا ارشد عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان به آرمان می­گوید: ما قوانین خوبی در کشور برای حمایت از کودکان داریم که به‌طور کامل اجرا نمی­شود و تلاش ما در انجمن این است که هم به تصویب قوانین حمایتی که ما را به کنوانسیون جهانی حقوق کودک نزدیک­تر می­کند، کمک کنیم و هم تلاش کنیم تمام قوانین نوشته‌شده­ای که از حقوق کودکان دفاع می­کند، اجرا شوند. ایران به سازمان جهانی کار(ILO) پیوسته و طبق قوانین این سازمان کودکان باید ساعات کار کمتر و استراحت بیشتری داشته باشند درحالی که بعضا بچه‌ها بیشتر از بزرگ‌ترها کار می‌کنند.

کودکی نیمه‌تمام

این کودکی که رهگذران شتابزده را خاله و عمو خطاب می­کند و با اصرار سعی می­کند وسط رفت­وآمدهای آدم‌بزرگ­ها آدامس و فالش را بفروشد و شب دستش از دخل روز پر باشد، خانه­ای هم دارد؟ پدر و مادر و خانواده‌ای؟ شب را کجا صبح می­کند؟ به گفته مدیرعامل موسسه خیریه مهرآفرین و به نقل ازمهر، 90 درصد کودکان کار شب­ها به خانه بازمی‌گردند اما کودکان خیابان شبانه‌روز را در خیابان سپری می­کنند و مطابق آمار 99 درصد این کودکان بزهکار می­شوند. لیلا ارشد در رابطه با وضعیت کودکان کار ادامه می‌دهد: «وقتی بچه­ها دوران کودکی را به کار می­گذرانند در معرض خشونت­های جسمی و روانی و آسیب­های زیادی قرار می­گیرند و تقریبا همه نیازهای آنها به عنوان یک انسان از جمله نیازهای فیزیکی، عاطفی، روانی، آموزشی و اقتصادی نادیده گرفته می­شود. تجربیات ما نشان داده که بسیاری از کودکان کار و خیابان، پدر یا مادر دارند و به‌دلیل مشکلات اجتماعی نظیر بیکاری، اعتیاد و فقر از کودکان برای تامین زندگی استفاده می­کنند. ما به آنها می­گوییم نان‌آوران کوچک خانه.»

اما کودکی که کودکی‌اش ناتمام می­ماند، تکلیفش چیست؟ لیلا ارشد، مددکار اجتماعی، می­گوید کودکی نکردن این بچه­ها بزرگ‌ترین اتفاقی است که برای آنها می­افتد. بچه­های کار نه لذتی کودکانه آنطور که نیازشان است از زندگی می­برند و نه می­توانند مثل بقیه بچه­ها شادی کنند. تمام مدت مجبور به کارند و این آنها را از تحصیل و رشد اجتماعی و فرهنگی بازمی­دارد. در سوز سرمای زمستان و داغی روزهای بلند تابستان ناچارند در خیابان­ها به دنبال تامین معاش خود و خانواده­شان باشند آن هم در شرایطی بعضا ناامن و در حالی که گاها مورد طرد، تحقیر و توهین آدم‌بزرگ­ها قرار می­گیرند؛ وقتی به برخی ازما مراجعه می‌کنند و کمکشان نمی­کنیم، وقتی می­خواهیم از جلوی دست و پایمان یا کنار پنجره اتومبیل‌مان کنار بروند. و این تازه بخشی از کار کودکان است که در خیابان­ها می‌بینیم و آن بخش پنهان کارگاه­هایی که از نظر قانونی تحت حمایت بیمه و تامین اجتماعی نیستند و بچه­ها در شرایطی سخت مشغول به‌کارند. این کارگاه­ها مورد بازرسی و نظارت قرار نمی­گیرند و بچه­ها ساعت­های زیادی را مشغولند. بچه­ها گاهی مورد آزار بزرگ‌ترهایی قرار می­گیرند که آنجا هستند و چون کارشان غیرقانونی است از حقوق خود بهره­مند نمی­شوند.

آرمان خالقی، فعال بخش خصوصی در زمینه کار کودکان در کارگاه­های غیرقانونی می­گوید: سیستم نظارتی اقتصاد یک ضعف دارد و نمی‌توان برخی از بنگاه‌ها را شناخت و امروزه سیستم مالیاتی نیز برخی از فعالیت‌ها را در کشور نمی‌شناسد و هنوز ضعف‌هایی در اجرای قانون کار و تامین اجتماعی وجود دارد که امکان مبارزه دقیق با پدیده کار کودک وجود ندارد. کار کودکان در این کارگاه‌ها نوعی کار سیاه به حساب می­آید و همان‌گونه که درباره استفاده از کارگران غیرمجاز خارجی، قوانین و جرایمی وجود دارد باید درباره کار کودکان نیز برنامه‌ریزی کارشناسی شود و یکی از راه‌های موثر که در این بخش می‌توانست، موثر واقع شود اختصاص یارانه به کودکان بوده است. به راستی چه تعداد از کودکان کار از امکان تحصیل برخوردارند و آموزش ندیدن بچه‌ها چه تبعاتی در پی دارد؟

لیلا ارشد، فعال حقوق کودک می‌گوید: ما معتقدیم یک انسان باید مراحل خاصی را طی کند و دوران کودکی را درست بگذراند تا بتواند یک شهروند معمولی و بهنجار باشد و کودکی و نوجوانی بهترین دوران آموزش هستند. درحالی که کودکان کار و بچه­هایی که دوران کودکی خود را به جای تحصیل و کودکی کردن به کار می‌گذرانند، نمی­توانند در آینده شهروندانی سالم باشند. بعضا افرادی که دست به اقداماتی علیه دیگران زده­اند و رفتارهایی ضداجتماعی داشته­اند . به اذعان روانشناسان، جامعه‌شناسان و فعالان در حوزه کودکان، دوران کودکی مهم‌ترین دوره رشد انسان است. به گفته لیلا ارشد در قانون آمده که اگر کودکی از تحصیل بازبماند، پدر بازخواست می‌شود. قانون برای این مساله حبس و جریمه نقدی برای پدری که کودکش را از تحصیل محروم کرده درنظر گرفته است. چه تعدادی از پدران مورد سوال قرار گرفته­اند که چرا فرزندشان به‌جای رفتن به مدرسه به خیابان می­رود؟ اگر پدر به لحاظ اقتصادی ناتوان است، قوانین حمایت موقت دولت و نهادها و سازمان­های متولی آموزش می‌توانند این افراد را تحت پوشش قرار دهند.

چه چیزی مهم‌تر از کودکان داریم؟

قوانین حمایتی بعد از تصویب به کجا می­روند؟ لیلاارشد می­گوید یکی از کارهایی که انجمن حمایت از حقوق کودکان انجام می­دهد، پیگیری قوانینی است که تصویب می­شود و همین­طور تلاش برای تصویب قوانین حمایتی تازه. در ساعات آخر شب کودکان زباله­گرد در شرایطی مشغول به‌کارند که باید شرایط آنها درنظر گرفته و ازشان حمایت شود. این بچه­ها روزها کار می­کردند اما از وقتی که انجمن وارد عمل شد و عکس­ها و گزارش­هایی در مطبوعات منتشر شد، بچه­ها از روشنی روز در تاریکی شب پنهان شدند و الان در شرایطی اینچنینی کار می­کنند. بخشی از کودکان مهاجر تنها زندگی می­کنند و برای کار به اینجا آمده­اند. چه کسی از آنها حمایت می­کند. این بچه­ها کار می­کنند و درآمدشان را برای مادرشان می­فرستند. این بچه درصورت بروز هرگونه آسیب احتمالی چطور بدون بیمه و حمایت با این هزینه­ها درمان شود؟ بسیاری از این کودکان فاقد شناسنامه­اند و به تنهایی دچار مشکلات عاطفی می­شوند. ولی یک نهاد یا سازمان نمی­تواند به تنهایی بار مسئولیت کودکان کار را به دوش بکشد.