سلامت نیوز: دکتر سعید خراطها، آسیب‌شناس اجتماعی می‌گوید: «ابتدا بررسی کنیم که چرا برخی به دنبال سقط جنین می‌روند؟ این موضوع ریشه در آسیب‌های اجتماعی و شرایط فعلی جامعه دارد. اصلا باید سوال کنیم که چرا برخی از نطفه‌ها معلول منعقد می‌شود؛ دلایلی چون آلودگی هوا، آلودگی ناشی از امواج ماهواره ای، فشارهای روحی و روانی و سوء تغذیه و چندین عامل دیگر را می‌توان نام برد.

سالانه در کشور 80 هزار مورد سقط جنین قانونی و غیرقانونی انجام می‌شود. از سوی دیگر هر سال یک میلیون و 200 هزار تولد در کشور رخ می‌دهد که 17 درصد بارداری‌ها ناخواسته است. این آمارها را چندی پیش مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت اعلام کرد تا به شایعات فراوانی که درباره سقط جنین به گوش می‌رسد پایان دهد. هر چند برخی از کارشناسان معتقدند که این آمار بسیار خوشبینانه است و احتمالا در کشور بیش از این سقط جنین صورت می‌گیرد. دکتر سعید خراطها، آسیب‌شناس اجتماعی نیز به تهران امروز می‌گوید:«بر اساس آمارهای رسمی و با تکیه بر اذهان عمومی و نمونه‌های در دسترس، شاهد افزایش سقط جنین در کشور هستیم.»

با اینکه مسئولان دولتی در راستای سیاست‌های ازدیاد جمعیت، همواره از تولد نوزادان استقبال کرده‌اند، اما فراز و نشیب‌های زندگی، بسیاری از مادران ایرانی را به‌سوی انجام سقط جنین سوق داده است. با آنکه ناظران وزارت بهداشت باید به این موضوع توجه داشته باشند، اما اکنون بسیاری از پزشک‌های متخصص و حتی صاحب نام در مطب‌های خود، بسیار رسمی سقط غیرقانونی انجام می‌دهند و گویا وزارت بهداشت هم چندان از این موضوع ناراحت نیست. افراد متخصص و غیرمتخصصی هستند که با کمی پرس و جو می‌توان آن‌ها را یافت و در ازای مبلغی پول و امضای برگه رضایتنامه، مرگ جنین را رقم زد. سقط جنین از نظر شرعی حرام است اما با توجه به آنکه در برخی موارد خطر مرگ جان مادر یا نوزاد را تهدید می‌کند، پای فقه به میان آمده و مراجع تقلید با صدور احکامی اولویت را بر حفظ جان مادر و جلوگیری از تولد یک نوزاد بیمار گذاشته‌اند. قانون نیز طی شش ساله اخیر به کمک این معضل اجتماعی آمده است و در محدوده شرع، در 49 مورد تا زمانی که جنین هنوز 4 ماهه نشده، سقط جنین را مجاز دانسته. با این همه درخواست‌های ارجاع شده به پزشکی قانونی نشان می‌دهد از هر سه موردی که برای سقط جنین خود به این سازمان مراجعه کرده‌اند، فقط یک مورد موفق به اخذ مجوز قانونی نشده و دو مورد دیگر مجوز گرفته، احتمالا مورد سوم هم کارش را غیرقانونی انجام داده است!

سقط جنین، یک واقعیت اجتماعی قابل توجه است که با توجه به ارتباطی که با سلامت جسمانی و روانی خانواده و جامعه دارد باید به آن توجه کرد. اگرچه در سال‌های گذشته روند سقط جنین در استان‌هایی نظیر خراسان رضوی، فارس، بوشهر و لرستان کاهش چشمگیری داشته اما در همین دوره زمانی استان تهران با افزایش سقط جنین روبه رو بوده است. طبق آمار وزارت بهداشت، پایتخت نشینان در سال 89 با 845 مورد سقط جنین قانونی، بیشترین میزان سقط جنین در کشور را به خود اختصاص داده‌اند. اما استان خوزستان از نظر میزان رشد با 207 درصد افزایش سقط، در رتبه نخست ایستاده است. به این ترتیب سقط جنین در سال‌های گذشته حدود 20 درصد در کل کشور رشد داشته. اما این‌ها پرونده‌هایی هستند که مْهر تایید قانون را بر خود دارند. هیچ آماری از جنین‌هایی که بدون تشکیل هیچ پرونده‌ای سقط شده‌اند در دست نیست!

دکتر سعید خراطها، آسیب‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با تهران امروز سقط جنین را به دو دسته عمدی و غیرعمدی تقسیم کرده و می‌گوید: «متاسفانه شاهد افزایش سقط جنین هستیم، اما باید ابتدا بررسی کنیم که چرا برخی به دنبال سقط جنین می‌روند؟ این موضوع ریشه در آسیب‌های اجتماعی و شرایط فعلی جامعه دارد. اصلا باید سوال کنیم که چرا برخی از نطفه‌ها معلول منعقد می‌شود؛ دلایلی چون آلودگی هوا، آلودگی ناشی از امواج ماهواره ای، فشارهای روحی و روانی و سوءتغذیه و چندین عامل دیگر را می‌توان نام برد. در این نوع سقط جنین، پیامدهای روحی، روانی و خانوادگی فراوانی برای خانواده و به ویژه مادر رقم می‌خورد.

آنچنان که گویی مادر کودکش را از دست داده و پیامدهای غمبار آن بر خانواده تاثیری عمیق می‌گذارد.» او ادامه می‌دهد: «در سقط جنین عمدی، اگر به صورت قانونی و تحت نظر پزشک با رعایت اصول بهداشتی انجام شود، امنیت مادر نیز در آن حفظ می‌شود، اما در شرایطی که این نوع سقط جنین در چارچوب قانون قرار نگیرد، به واسطه نبودن پزشک متخصص، تجهیزات لازم و شرایط مناسب متاسفانه موجبات بیماری و حتی مرگ مادر فراهم می‌شود. همه این‌ها علاوه بر آسیب روحی است که مادر تحمل می‌کند. مدیرانی که در این حوزه مسئولیت دارند، باید ابتدا به فکر مقابله با ازدواج‌هایی باشند که نتیجه‌اش فرزند معلول است، از سوی دیگر باید به بهداشت جنسی و رعایت بیشتر اخلاق در جامعه تاکید داشت.»

مشاهدات عینی

اگرچه هنوز هم برای آن‌هایی که مشکلات معیشتی و تنگناهای مالی اجازه پرداخت بهای متخصص برای انجام سقط جنین را نمی‌دهد، احتمال خطر بیماری و حتی مرگ وجود دارد اما همه تصاویری که در فیلم‌ها دیده‌اید و در کتاب‌ها خوانده‌اید را فراموش کنید. برخی از متخصصان درمطبی تمیزو با وسایلی استریل سقط جنین را انجام می‌دهند. فقط کافی است کمی بیشتر سر کیسه را شل کنید. سولماز که 26 سال دارد؛ قرار است جنینش را سقط کند. او و همسرش همراه هم به سراغ خانم دکتر متخصص زنان و زایمانی رفته‌اند که جنین دوماهه اشان را سقط کند.خواهر سولماز پرستار است و او این خانم دکتر را معرفی کرده است. سولماز و همسرش اگرچه عقد شرعی و قانونی داشته‌اند اما هنوز تا مراسم عروسی شان یک سالی زمان باقی مانده است. رضا همسر سولماز می‌گوید: «غیر از آنکه نمی‌خواهم خانواده هایمان با دانستن این موضوع که همسرم باردار است درباره ما فکر بدی بکنند و آبرویمان به خطر بیفتد، نمی‌توانم از پس هزینه‌های یک بچه بربیایم. هنوز نتوانسته‌ام پول کافی برای مراسم عروسی جمع کنم. حتی برای ودیعه مسکن هم مشکل دارم این بچه هم که بیاید همه برنامه هایمان را به هم می‌ریزد.» سولماز اما تمام مدت سرش را پایین انداخته تا ترسی که در جانش خانه کرده را هیچ‌کس از چشمهایش نخواند. ‌سولماز همین که دهان باز می‌کند اشک‌هایش جاری می‌شود. بچه‌اش را دوست دارد. می‌گوید: «هنوز روح ندارد. دوماهش است اما احساس می‌کنم دوستش دارم. هنوز لباس عروسی نپوشیده‌ام. کار غیر شرعی نکرده‌ام اما جواب خانواده‌ام را چطور بدهم؟»

سقط درمانی، چگونه؟

سقط جنین، به معنای پایان یافتن بارداری است. در ایران سقط جنین به هر دلیلی که قرار باشد اتفاق بیفتد نیاز به کسب مجوز پزشکی قانونی دارد تا به صورت قانونی و بهداشتی در مراکز بیمارستانی انجام شود. سالانه حدود 42 میلیون سقط جنین در سراسر جهان انجام می‌شود که از این میان 20 میلیون آن به سقط ناسالم اختصاص دارد. هر ساله نیز 70 هزار مادر بر اثر سقط غیر بهداشتی جنین می‌میرند. جان آدمی در همه جای جهان و بر اساس هر مرام و عقیده‌ای حرمت دارد. اسلام نیز برای آن اهمیتی ویژه قائل شده است. از آنجا که سقط جنین ازیک‌ سو به حق حیات مادر و فرزند تنه می‌زند و از طرف دیگر به باید و نبایدهای قانونی و شرعی، توجه به هر دو سوی این مسئله آنطور که نه سیخ بسوزد و نه کباب، کاری دشوار به نظر می‌رسد. البته موضوع سومی هم در این میان وجود دارد و آن واکنش جامعه در این باره است. بررسی واکنش نظامهای حقوقی و قضایی کشورها با پدیده سقط جنین، نشان از آن دارد که آنها که راه میانه بین ممنوعیت مطلق یا جواز مطلق را پیش گرفته‌اند و میان سقط جنین و سقط درمانی تفکیک و تمایز قائل شده‌اند از بقیه موفقتر بوده‌اند. پیش از سال 84،‌ با توجه به قوانین مجازات اسلامی و ماده 632 قانون تعزیرات از مجازات اسلامی و فتاوای علما، سقط درمانی با شرایطی قابل تصور بود؛ اما از آن سال به بعد موارد مشروع سقط جنین در قانون به رسمیت شناخته شد. به گفته دکتر آسیه امینی متخصص پزشکی قانونی و پزشک معاینه واحد مرکز اداره کل پزشکی قانونی استان تهران: «اولین بار پس از انقلا ب اسلامی در سال 1376 جواز شرعی سقط جنین صادر شد.»

او در گفت‌وگو با تهران امروز می‌گوید: «پس از آن در سال 81 لیست موارد مجاز جنینی و مادری جهت سقط جنین اعلام شد اما موارد جنینی فقط شامل موارد مغایر با حیات خارج رحمی بودند. سرانجام در سال 1384 ماده واحده سقط جنین به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و برای اجرا ابلاغ شد.» دکتر امینی در این باره می‌گوید: «براساس ماده واحده سقط جنین؛ سقط درمانی باتشخیص قطعی سه پزشک متخصص و با تایید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنینی که به علت عقب افتادگی یا ناقص الخلقه بودن موجب حرج مادر است قبل از ولوج روح (چهارماه) با رضایت زن مجاز است. همچنین در همین زمان اگر بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توام است ثابت شود سقط جنین مجاز است.» او ادامه می‌دهد: «درصورتی که ناهنجاری جنین مد نظر باشد که با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود حداقل دو سونوگرافی لازم است و ترجیح براین است که یکی از سونوگرافی‌ها مربوط به یک مرکز دانشگاهی باشد.»

دکتر امینی روند تایید و صدور مجوز را در صورت کامل بودن مدارک و کامل بودن مدارک هویتی معتبر زوجین، مدارک لازم برای تایید ناهنجاری جنینی و تایید حرج مادر توسط سه کارشناس،‌مجوز طی دو یا سه ساعت صادر می‌شود.

قانون چه می‌گوید؟

قوانین مربوط به سقط جنین به تازگی در مجلس مورد بررسی و به روز رسانی قرار گرفته است. کارشناسان بر این عقیده‌اند که این قوانین چه در عرصه نظر و چه در صحنه اجرا جزو موفق‌ترین پروژه‌های قانونی بوده‌اند. اصلی‌ترین دلیل این امر ضمانت اجراهای مناسبی است که قانون‌گذار برای این امر در نظر گرفته است. اما رویه قانون‌گذاری در این حوزه پستی و بلندی‌هایی داشته است. هنوز نیز در قانون خلأ‌هایی وجود دارد. دکتر امینی می‌گوید: «تحت هیچ شرایطی بالای سن بارداری 19 هفته، امکان صدور مجوز سقط جنین وجود ندارد. البته در مواردی که جان مادر در خطر باشد قانون هیچ تکلیفی مشخص نکرده است. در بیمارستان‌ها نیز پزشکان با مشکل در تصمیم گیری از نظر قانونی مواجهند و پزشکی قانونی نیز نمی‌تواند هیچ راهنمایی به آنها بکند.»

اما دکتر عبدالرزاق برزگر معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی قانون کنونی را «عالی» توصیف می‌کند. او می‌گوید: « قانونی که مجلس به تصویب رساند به اختصار سقط درمانی نام گرفت. در قانون قبل شرایط تنها مربوط به وضعیت مادر بود اما در قانون جدید به صورت ماده واحده ذکر شده که اگر سه پزشک ناقص‌الخلقگی کودک یا عقب ماندگی جنین را تایید کنند یا به این نتیجه برسند که مادر بیماری دارد و ادامه حاملگی برای وی خطر جانی دارد و پزشکی قانونی نیز این نظر را تایید کند از نگاه قانون جدید سقط قابل انجام است به شرطی که حاملگی در وضعی باشد که هنوز ولوج روح در جنین حاصل نشده به شرطی که مادر رضایت داشته باشد.»

دکتر برزگر ادامه می‌دهد: «قانون جدید گشایش خیلی خوبی را سبب شده است. قانونگذار اجازه داده که بعد از ارائه مدارک و بررسی آنها توسط پزشکی قانونی، کسی که واقعا بیماری خطرناکی داشته باشد و یا جنین او بیمار باشد با شرایطی که گفته شد سقط جنین داشته باشد. باید توجه داشت که قوانین ما بر پایه فقه اسلامی است. اجازه سقط جنین نیز با رعایت مسائل شرعی مجاز شمرده شده است و انجام می‌شود.»