سلامت نیوز: بحران آب در ایران و منطقه جدی است. اگر میخواهیم به سرنوشت دریاچه آرال كه از روی نقشه حذف شد، دچار نشویم باید با سرعت وارد عمل شویم. این هشدارها را وقتی از زبان فرستاده فائو میشنوم برایم بیش از همیشه تكاندهنده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد،كاهش فزاینده بحران منابع آب و فرسایش خاك كه هر دو میتواند به خالی از سكنه شدن منطقه بینجامد، در صدر همكاریهای فنی فائو با ایران قرار گرفته است؛ همكاریهایی كه از زمان حضور سرج ناكوزی در ایران به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. فائو در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا میخواهد از طریق «ابتكار عمل كمبود منابع آب» ١٩ كشور این منطقه را بیش از پیش متوجه عواقب آن كند و با مشاركت این كشورها با بحران كمبود آب و فرسایش خاك مقابله كند. سرج ناكوزی هفت ماه پیش بر صندلی نمایندگی فائو در ایران نشست.
در همین مدت كوتاه دستكم در اخباری كه از سوی این سازمان منتشر شده است میتوان پررنگ شدن همكاریها را احساس كرد. ماموریت ناكوزی در ایران به تاكید خود او كمك به ارتقای زندگی مردم ایران از طریق بالا بردن امنیت غذایی و تولید غذای سالمتر است. به نظر در انجام ماموریتش مصمم است. این دیپلمات تازه به ایران آمده در نخستین دیدار رسانهای خود كه در روزنامه اعتماد انجام شد؛ از آغاز فصل جدید همكاریها گفت.
او تاكید میكند؛ دولت جدید رویكرد مطلوبی به برنامههای كشاورزی دارد و میتوان جدی بودن مقابله با بحران آب و توفانهای شن و نمك را در برنامههای دولت دید. سرج ناكوزی پس از تقدیم استوارنامهاش به ظریف در شهریور سال گذشته، در خصوص تك تك برنامهها با مسوولان دولت گفتوگو كرده است. نماینده ٤٨ ساله فائو كه فارغالتحصیل آكسفورد است، به غیر از انگلیسی به ١٠ زبان دیگر نیز تسلط كامل دارد كه دو زبان را از پدر لبنانی و مادر ایتالیایی ارمنیالاصل خود فراگرفته است اما هنوز فارسی را خوب نمیداند. در همین مدت كوتاه البته برخی لغات را آموخته و در لابهلای گفتوگویش از آنها استفاده میكند. برخلاف تمام اخبار این روزهای ایران كه پر است از خبرهایی از ناسالم بودن مواد غذایی، در گفتههای ناكوزی مورد تایید بودن فعالیتهای كشاورزی ایران از سوی فائو به روشنی دیده میشد.
او تاكید كرد ایران یكی از ١٣ كشوری است كه توانسته نخستین هدف از مجموعه اهداف توسعه هزاره سازمان ملل متحد در زمینه ریشه كن كردن فقر شدید و گرسنگی را جامه عمل بپوشاند و این از طرف سازمان فائو به رسمیت شناخته شده است. اینكه او به راحتی میوههای آماده شده برای پذیرایی را مصرف میكند هم ذهنیتم در خصوص سلامت محصولات را قوت میبخشد. میگوید انارهای ایران عالی است و این میوه ایرانی را بسیار میپسندد. ضمن آنكه پسته و زعفران ایران هم بیرقیب و مثال زدنی است. وقتی از علاقهمندیش به غذاهای ایرانی كه با برنج سرو میشود میگوید كمتر با او احساس غریب بودن میكنم. او نیز مانند ایرانیان خونگرم و خوشمشرب به نظر میرسد. این را به راحتی میتوان از صدای خندههای بلند اعضای تحریریه در گپ و گفت كوتاه با ناكوزی متوجه شد. مشروح همكاریهایی كه فائو با ایران خواهد داشت و تشریح برخی فعالیتهای انجام شده را در گفتوگوی «اعتماد» با سرج ناكوزی، نماینده سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد (فائو) در ایران و سازمان همكاری اقتصادی (اكو) میخوانید:
برای اینكه بتوانیم پاسخ مناسبی به وضعیت دریاچه داشته باشیم، باید با تغییر رویكردی از پروژه محوری به برنامه محوری، همه جوانب و مسائل پیش روی حوزه آبریز دریاچه را مورد بررسی قرار دهیم. نه تنها منابع آبی كه وارد دریاچه میشود باید مدیریت شود، بلكه باید نوع محصولی كه در منطقه كشت میشود، سیستمهای آبیاری، مشاغل جایگزین برای جوامع محلی، نحوه پاسخگویی این جوامع به تغییرات و مداخلات، همه و همه مورد ارزیابی قرار گیرد
تغییر الگوی كشت در اصل برای كشورهایی است كه در حال حاضر فشارهای سنگینی را بر منابع طبیعی خود وارد میكنند. در الگوی پیشنهادی فائو كاهش فشار بر منابع مد نظر است. ما دیگر نمیتوانیم به مدل نهاده محور با هدف افزایش تولید محصولات غذایی تكیه كنیم، بلكه نیازمند تغییر جهت به سمت سیستمهای سالمتر و پایدارتر غذایی هستیم، ما نیازمند بهرهوری از نهاده كمتر در كشاورزی به ویژه آب و مواد شیمیایی هستیم
[quote-left] نامگذاری روز جهانی آب در سال ٢٠١٥ با عنوان «آب و توسعه پایدار» از اهمیت این مقوله در جهان امروز حكایت دارد. بحران آب امروز در منطقه خاورمیانه بسیار جدی است و علایم هشداردهنده آن از سوی محافل مختلف تخصصی مدام گوشزد میشود. [/quote-left]
نامگذاری روز جهانی آب در سال ٢٠١٥ با عنوان «آب و توسعه پایدار» از اهمیت این مقوله در جهان امروز حكایت دارد. بحران آب امروز در منطقه خاورمیانه بسیار جدی است و علایم هشداردهنده آن از سوی محافل مختلف تخصصی مدام گوشزد میشود.
فائو به عنوان یك مجموعه فنی بینالمللی با توان تخصصی بالا آیا برای مناطقی كه با بحران آب مواجه هستند، برنامهای در نظر دارد؟
همانطور كه میدانید مساله بحران آب در خاورمیانه و شمال آفریقا یك مساله بسیار جدی است. در این جریان نقش فائو در منطقه، مدیریت منابع آب خواهد بود، چرا كه ٨٠ درصد آب مصرفی در كشورهای این منطقه در بخش كشاورزی مصرف میشود و در ایران این سهم بالغ بر ٩٢ درصد است. این بحران دوچندان میشود وقتی كه افزایش درجه حرارت هوا نیز به آن اضافه شده و تبخیر آب بیشتر میشود. این مسائل سبب شده دولت جمهوری اسلامی ایران تصمیم بگیرد در سال جدید مقوله مدیریت آب را به عنوان اولویت اصلی در تمام برنامههای خود بگنجاند.
سوال مهم این است كه چه كمكی از فائو در این زمینه میتواند بشود؟
پاسخ فائو معرفی مكانیزمی است كه بر نحوه استفاده كارآمد از منابع آب تاكید دارد. فائو یك آژانس فنی تخصصی سازمان ملل متحد است. بدنه آن نیز شامل بخشهای مختلف فنی است كه در چرخه آب مدیریت منابع آب نیز مطرح میشود. همانطور كه میدانید، چرخه تولید آب از كوهستان به عنوان سرچشمه شروع میشود، مسیر خود را از جنگل میگذراند و نهایتا به پایین دست میرسد. بنابراین مباحث مربوط به هیدرولوژی، مدیریت حوزه آبخیز، مدیریت خاك، سیستمهای آبیاری و توزیع آب در پایین دست، همچنین نهالكاری، جنگلكاری و توسعه جنگل، چرای دام در بالا دست، و معیشت جوامع محلی به طور كل و ابعاد اقتصادی-اجتماعی مساله به طور همهجانبه مورد توجه فائو قرار گرفته است.
ما از وجود متخصصان بینالمللی در حوزه خاك، منابع آب، جنگل، كوهستان، و امور دام بهرهمند هستیم، چراكه ما به مجموعه این مسائل به طور جامع نگاه میكنیم و به جای متمركز شدن بر یك بخش خاص از موضوع آب، به كل دورنمای استفاده بهینه از آب و همینطور نحوه مطلوب استفاده از آن به شیوه پایدار و كارآمد و به نحوی كه منجر به افزایش بهرهوری تولید محصول شود، میپردازیم. در مناطقی كه با كمبود آب چه در حوزه سطحی و چه زیرزمینی روبهرو هستیم برای حل این مشكل راهكارهای مختلفی در نظر گرفته میشود. مثلا در برخی از این مناطق ما مشوق كاشت گونههای خاصی از گیاهان هستیم كه آب كمتری استفاده میكند. بعضی مواقع عملیات فرسایش خاك باید به گونهای مدیریت شود كه منابع آب آسیب نبیند.
[quote-right] فائو سازمان تخصصی بینالمللی است كه در حوزه كاهش آثار منفی ناشی از خشكسالی در جهان فعالیت كرده و با بیابانزایی مقابله میكند، به خصوص در مناطقی كه به سرعت سمت خشكتر شدن میروند.[/quote-right]
فائو سازمان تخصصی بینالمللی است كه در حوزه كاهش آثار منفی ناشی از خشكسالی در جهان فعالیت كرده و با بیابانزایی مقابله میكند، به خصوص در مناطقی كه به سرعت سمت خشكتر شدن میروند. این دقیقا یكی از زمینههایی است كه فائو میتواند خدمات ارزشمندی را به كشورهای عضو ارایه كند. علاوه بر تخصصهای متفاوتی كه فائو دارد؛ تجارب قابل ملاحظهای نیز در بخشهای مختلف از سوی این سازمان به دست آمده است. به عنوان مثال موضوع كمبود آب كه بخشهای مشخصی از ایران را درگیر كرده است یا در زمینه مسائل آبخیزداری و منابع آبهای دریاچهای، فائو تجاربی در قارههای دیگر جهان دارد، مانند دریاچه چاد در آفریقا یا حوزه آبریز رود نیل. باید توجه داشت كه هر موضوعی به مداخله صحیح و فنی در آن حوزه نیاز دارد. بر اساس همین رویكرد باید برای به كارگیری تخصصهای مرتبط در جهت حل مشكلات پس از بررسی كامل وارد عمل شویم.
موضوعی كه در اینجا حایز اهمیت است اینكه در ایران توانمندیهای تخصصی فنی بالا وجود دارد بنابراین ما با آوردن تخصصهای بینالمللی و تجارب فائو میتوانیم توانمندیهای موجود در ایران را تكمیل كنیم. برای پاسخگویی به مشكل كمبود آب در ایران نیز نه فقط یك موضوع بلكه تمام مواردی كه به نوعی با این مقوله در ارتباط هستند باید مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر متخصصانی كه در بدنه فائو حضور دارند، سازمانهایی نیز با فائو در ارتباط و در حال همكاری هستند كه از ظرفیتهای این سازمانها نیز میتوانیم استفاده كنیم. مساله آب تنها یك موضوع ملی نیست بلكه یك مشكل منطقهای قلمداد میشود. اینجاست كه یك سازمان بینالمللی با توان تخصصی بالا میتواند وارد عمل شده و هدفمند به تفكیك این مسائل بپردازد. ما كاملا مطلع هستیم كه موضوع آب میتواند یك موضوع كاملا جدی باشد مخصوصا زمانی كه در شكل فرامرزی بروز پیدا میكند.
مانند تالاب هامون بین ایران و افغانستان. در چنین مواردی است كه فائو میتواند برای رفع این مشكل وارد عمل شود و از تخصص و تجارب خود استفاده كند. در اصل ارتباط بین كشاورزی، تالابها و منابع آب را به گونهای بهینه برقرار كرده و در كنار آن بحث تنوع زیستی را نیز دنبال كند. این تجربیات فائو در طول ١٣٠ سال گردآوری شده است، چراكه فائو پیش از سازمان ملل تاسیس شد و جایگزین انیستیتوی كشاورزی در مقر رم شد. مهمترین بهبود وضعیت كنونی كشاورزی و غذا و حفظ منابع طبیعی به شیوهای پایدار است.
به جدی بودن بحران آب در صحبتها اشاره كردید. آیا این هشدار به اندازهای هست كه به جنگ آب در منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی آن طور كه بسیاری از كارشناسان پیشبینی میكنند، بینجامد؟
در ایران از فائو خواسته شده برنامه مشخصی در حوزه مدیریت منابع آب ارایه دهد. كه نشانگر توجه ویژه به مساله كمبود آب است. به خاطر همین نیز فائو ابتكار عملی را به كار برده كه تحت برنامهای ١٩ كشور درگیر با مساله آب در این منطقه را پوشش میدهد. در حال حاضر میزان مصرف آب در بخشهای مختلف بسیار بالاست، لذا مهم آن است كه ریشههای اصلی این مشكل را پیدا كنیم. روش فائو سیاستگذاری مبتنی بر شواهد است. به ابعاد فنی موضوع میپردازیم و مسائل مربوط به فرسایش خاك و مدیریت منابع آب را به دقت مطالعه میكنیم. ما در حال حاضر در حال تعیین چارچوب كلی یك برنامه هستیم و بر این اساس در ماههای آینده تیم تخصصی در بخشهای مختلف از فائو به ایران خواهند آمد تا از نزدیك و به طور دقیق موضوع را مورد ارزیابی قرار دهند. در این حوزه تمام ذینفعان را دور یك میز جمع خواهیم كرد تا مشخص شود هر یك از آنها در چه حوزهای باید وارد عمل شوند.
پس هنوز برنامهای در بخش آب تعریف نشده است؟
ما در حال تدوین برنامهای با دولت ایران هستیم. همانطور كه گفتم تیمهایی نیز به زودی وارد ایران میشوند كه موضوعات مختلف از جمله دریاچه ارومیه را مورد مطالعه قرار خواهند داد. حوزه آبریز دریاچه ارومیه مساله پیچیدهای است كه كل كشور را تحت تاثیر قرار میدهد.
پیشبینی شما از زمان اجرای برنامههای آب در ایران چیست؟
تیم خیلی سریع پیشنهاد خود را ارایه خواهد كرد چون یك مساله حیاتی است. اما اینكه این برنامه چگونه و چه زمان به تصویب رسیده و اجرا شود، به دولت بستگی دارد. ما میدانیم كه این مساله بسیار جدی است پس تدوین آن باید به سرعت انجام شود. چیزی كه مهم است اینكه یك برنامه به طور جامع تمام بخشها را تحت پوشش قرار دهد، ضمن آنكه نباید آرمانگرایانه باشد و در عمل باید به عینیت درآید. ما عادت داریم در دنیای مدرن كارها را سریع انجام دهیم اما غالبا این كارها به طور صحیح به اجرا درنمیآید. البته این به مفهوم آن نیست كه زمان را از دست بدهیم و به كندی پیش رویم. باید اقدامات را در عین آنكه درست اجرا میكنیم زمان را نیز از دست ندهیم.
با توجه به اینكه در حال ورود به دوره خشكسالی ٣٠ ساله هم هستیم؛ در صورت تعلل دولتها چه آیندهای ممكن است در انتظار این منطقه باشد؟
ما نمونههای ملموسی در جهان داریم كه به دلیل عدم توجه به برنامههای اساسی و جامع، منجر به فجایع برگشتناپذیر شدهاند. به طور مثال دریاچه آرال در آسیای مركزی كامل از بین رفت. زمانی كه شما به موقع وارد عمل نشوید، از نظر زیستمحیطی، اكولوژی و حتی اقتصادی فاجعه به وجود خواهد آمد. زندگی انسان بدون تعامل با محیط زیست امكان ندارد. شاید بسیاری از ما توجه نكنیم كه بدون محیطزیست امكان ادامه زندگی به طور مطلق وجود نخواهد داشت. زندگی در شهرها بدون محیط زیست یك منظر كاملا كوتاهمدت است. در عین حالی كه كیفیت زندگی و برآورده شدن نیازهایمان اهمیت دارد، باید بتوانیم مسوولیت شهروندی خود را نیز برای نسلهای ایفا كنیم. دقیقا به همان شكلی كه محیط زیست را از پیشینیانمان به ارث گرفتهایم. باید مطمئن شویم كه بهرهبرداری ما از آن به شیوهای پایدار بوده به طوریكه به حفظ آن برای نسلهای بعد از ما خواهد انجامید.
همانطور كه شما هم اشارهای به موضوع پراهمیت دریاچه ارومیه داشتید؛ خشك شدن این دریاچه میتواند پیامدهای بسیار ناگواری برای ایران داشته باشد.
آیا فائو در زمینه جلوگیری از خشكیدگی دریاچه برنامهای اجرا كرده است؟
در مورد دریاچه ارومیه فائو برنامهای تا به حال نداشته است. در طول زمان آنقدر وضعیت دریاچه بد و بدتر شد تا در محور برنامهها قرار گرفت. اوایل سال جدید میلادی یك تیم متخصص از فائو وارد ایران شد. متخصصان این تیم فقط در حوزه مدیریت منابع آب و زمین نبودند، بلكه متخصصانی در حوزه جنگلها و همینطور مسائل اقتصادی - اجتماعی در خصوص معیشت مردم منطقه نیز در این گروه همراه شده بودند. باید تاكید كنم هر یك از این متخصصان، كارشناس منحصر به فرد در حوزه خود در جهان و به خصوص با تخصص ویژه در منطقه خاورمیانه به شمار میروند. پس از سه روز ماموریت برای بازدید از این مناطق دستاوردها را به طور كامل به ستاد احیای دریاچه ارومیه ارایه كردند. در حال حاضر فائو آماده است كه در حوزه احیای دریاچه ارومیه وارد عمل شود و امیدوارم در روزهای آینده بتوانیم یك رویكرد منسجمی را با ستاد احیای دریاچه ارومیه به تصویب برسانیم.
این همكاری از سوی ایران درخواست شده بود؟
بله.
اگر ایران درخواست نمیداد فائو پیشنهادی به ایران ارایه نمیكرد؟
خیر. فائو یك سازمان بین المللی متشكل از دولتهاست. فائو هیچ موضوعی را به هیچ كشوری تحمیل نمیكند.
پیشنهاد با تحمیل متفاوت است.
ما پیشنهاد میكنیم. ما توصیههای تخصصی فنی را به دولت ارایه میدهیم. این بستگی به دولت دارد كه پیشنهاد ما را جدی گرفته و به مورد اجرا بگذارد یا خیر.
فائو پیش از بحرانی شدن وضعیت این دریاچه به ایران پیشنهاد اجرای برنامههایی را داده بود؟
فائو این مساله را به صورت منطقهای كاملا رصد میكرد و پیش از این مشكلات منطقه را گوشزد كرده بودیم. در نقشه منابع حوزههای آبریز دریاچهها به طور مشخص، نشان میدهیم كه در كدام قسمت بحران وجود دارد و باید مورد توجه قرار گیرد. فائو در نهایت میتواند با پیشنهاداتش وارد عمل شود و زمانی كه تقاضا برای دولتها در خصوص مطالعات انجام شده فائو مطرح شود؛ دقیق میشویم روی تكتك جزییات آن منطقه و در نهایت متخصصان از بخشهای مختلف كه مرتبط با حل آن بحران هستند را وارد عمل میكنیم. به عنوان مثال در موضوع مدیریت منابع خاك، ما متخصصانی داریم كه روی تركیبات خاك كار میكنند و طی مطالعات خود به دلایل و چگونگی فرسایش خاك میرسند.
با این مطالعات میتوان برنامهریزی كرد كه چگونه جلوی این فرسایش را بگیریم و دوباره با سبز كردن فضا با گسترش خشكسالی و بیابانزایی مقابله كنیم. برای ایجاد مناطق سبز نیز كار را به عهده متخصصان مربوط به این بخش میگذاریم. ما زمانی این پیشنهادات را میدهیم كه شواهد عینی مشخص را در مورد آن موضوع خاص در دست داشته باشیم. فائو روی متدها و فعالیتهای علمی كه انجام میشود، بسیار جدی است. بنابراین برای هرچه میخواهیم مطرح كنیم، باید شواهد مشخص داشته باشیم. حتی پیش از اینكه بخواهیم طرح اولیه را برای راهحل مشخص ارایه دهیم. برای اینكه بتوانیم پاسخ مناسبی به وضعیت دریاچه داشته باشیم، باید با تغییر رویكردی از پروژه محوری به برنامه محوری، همه جوانب و مسائل پیش روی حوزه آبریز دریاچه را مورد بررسی قرار دهیم. نه تنها منابع آبی كه وارد دریاچه میشود باید مدیریت شود، بلكه باید نوع محصولی كه در منطقه كشت میشود، سیستمهای آبیاری، مشاغل جایگزین برای جوامع محلی، نحوه پاسخگویی این جوامع به تغییرات و مداخلات، همه و همه مورد ارزیابی قرار گیرد.
میتوانم از صحبتهای شما این برداشت را داشته باشم كه در سالهای قبل زمینه حضور كارشناسان فائو در ایران برای بررسی بحران دریاچه ارومیه فراهم نشده بود تا پیشنهادات خود را ارایه دهند؟
در گذشته اقدامات گستردهای در سطوح مختلف انجام شده است. اما چون اقدامات در چارچوب واحدی نبوده نتوانسته نتیجه مورد نظر را حاصل كند. كارشناسان فائو هم در اواخر سال گذشته به محض درخواست ستاد احیا به ایران سفر كردند.
منظور اقداماتی است كه ایران انجام داده است؟
در گذشته نه تنها اقدامات دولت بلكه كل اقداماتی كه برای نجات دریاچه ارومیه انجام شد متمركز و هماهنگ در قالب یك چارچوب نبوده است. اما با رویكرد دولت كنونی این مساله كه نیاز به یك ساختار هماهنگ وجود دارد، به رسمیت شناخته شده و یكی از كارهای خوبی كه انجام شده، تشكیل ستاد احیای دریاچه ارومیه است. وظیفه این ستاد هماهنگی تمام فعالیتهای احیاست. در این حوزه بازیگران متعددی وجود دارند. چیزی كه مهم است هماهنگی بین بخشی در این حوزه خواهد بود.
می توانید به بخشی از جزییات این برنامه كه طی روزهای آینده ارایه میشود، اشاره كنید؟
ما در زندگی خواستههایی داریم. اما بهتر است در مورد خواستهها تا پیش از آنكه واقعا به مرحله عمل نرسیده، صحبت نكنیم. زمانی كه نهایی شد، بسیار علاقهمندیم درباره آن با تمام جزییات با شما صحبت كنیم. چیزی كه برای ما مهم است اینكه در مورد دریاچه ارومیه مشخص وارد عمل شویم و نتیجه بگیریم. این البته فقط منحصر به دریاچه ارومیه نیست و تمام حوزههای آبریز دریاچههای ایران را دربر میگیرد.
چه كشورهایی درگیر پاسخگویی به مشكل در حوزه آبریز دریاچه هستند؟
مساله این نیست كه كدام كشورها با طرح در گذشته همكاری داشتهاند یا در حال حاضر دارند. مهم چتر واحدی است كه برای پاسخگویی به مساله دریاچه ارومیه ایجاد شده و بسیار حایز اهمیت است كه ستاد كلیه دست اندركاران و همكاریها و مداخلات فنی و تخصصی را هماهنگ كند.
منظورم این است كه موضوع دریاچه ارومیه طرحی ملی است یا فراسرزمینی؟
در گام اول كاملا یك مساله ملی است.
موضوع ریزگردها ولی یك بحران فراملی است. اضافه برداشت از آب دجله و فرات كه در كشورهای عراق و سوریه اتفاق میافتد باعث كاهش ورود آب این رودها به محیط زیست، تالابها و اراضی این كشورها شده است.
این مساله موجب شدت گرفتن پدیده گرد و غبار به عنوان یك تهدید جدی برای استانداردهای زندگی در این كشورها و ایران خواهد شد.
فائو به عنوان سازمانی بینالمللی برای مسائل بینسرزمینی چه برنامههایی دارد به ویژه در خصوص موضوع ریزگردها كه در ١٠ سال آینده جدیترین تهدید برای زندگی ساكنان این مناطق است؟
موضوع آب یك موضوع است و موضوع فرسایش خاك یك بحث دیگری است اما این دو بسیار به هم مرتبط هستند. همانطور كه گفتم در بحث آب به صورت منطقهای عمل كردهایم ولی به طور مشخص در هر كشور نیز وارد عمل میشویم. یكی از مسائل مورد پیگیری موضوع كمبود آب در رودخانه اروند است. چیزی كه ممكن است در كشور تركیه، سوریه و عراق پیرامون حوضه آبریز اروند رخ دهد، دقیقا در ایران با آن مواجه خواهیم بود؛ بنابراین مدیریت این رودخانه مرزی بین كشورها مساله بسیار مهمی است. مساله فرسایش خاك و مواردی كه باعث شوری خاك میشود، نهایتا گرد و غبار را به همراه خواهد آورد. این مساله شامل موارد مختلفی است كه باید به آن بپردازیم؛ یكی از آنها ارتباط با سازمان محیط زیست است. بنابراین همین ارتباط را با تیم همكارانمان در عراق داریم تا ببینیم آنها چگونه این موضوع را ارزیابی میكنند. ما در تلاش هستیم آثار منفی گرد و غبار را پیش از اینكه وارد ایران شود در عراق از بین ببریم. اقداماتی كه انجام آنها موجبات پیشگیری از گرد و غبار را فراهم خواهد آورد تا در نهایت روی پیامدهایی كه این توفانها به دنبال خواهد داشت، بتوانیم اثرگذار باشیم. این توفانها میتواند اثرات مخربی را بر كشاورزی منطقه داشته باشد. همچنین روی سلامت دامها و مستقیما بر زندگی ساكنان این مناطق اثر خواهد داشت. زمانی كه وارد عمل شویم، از همكاری سایر سازمانها مانند سازمان بهداشت جهانی نیز بهره خواهیم برد.
برنامههایی كه در این زمینه پیشبینی شده توضیح دهید. این برنامهها برای عراق با چه جزییاتی دیده شده و در ایران قرار است چگونه این طرح پیگیری شود؟
برنامه ما در دو بخش انجام میشود. در بخش اول عواملی را كه منجر به بروز این پدیده میشود مورد بررسی قرار میدهیم كه مهمترین آن فرسایش خاك در مناطق روستایی است. بخش دوم نیز آثار این پدیده را مورد ارزیابی قرار میدهد. مداخله در سطوح مختلف اعم از مقابله با خشكسالی و بیابانزایی، نهالكاری در مناطقی كه عملا از كشت خارج شدهاند و ایجاد مناطقی كه به صورت حایل بتوانند جلوی توفان شن را بگیرند، دیده شده است. این روشی است كه فائو در بحث ریزگردها دنبال میكند. توفانهای گرد و غبار روز به روز در حال گسترش است و باید حتما محدود شود و از وقوع آن در آینده جلوگیری شود. ما الان توفان شنی داریم كه از آفریقا بلند میشود و اروپا را تحت تاثیر قرار میدهد. به همین دلیل ضمن انجام ابتكاراتی در سطح ملی به دنبال رویارویی با مشكلات فراتر از مرزهای كشورها هستیم.
تحقیقی از سوی فائو صورت گرفته كه ریزگردها چقدر اقتصاد كشاورزی منطقه را تحت تاثیر قرار داده و چه میزان خسارت به وجود آورده است؟
مطالعات دقیقی را در حوزه تاثیر این ریزگردها و توفان شن بر معیشت مردم محلی در مناطق مختلف انجام دادهایم. به ویژه تاثیری كه بر معیشت مردم روستایی گذاشته است، هم مطالعات كلی صورت گرفته و هم مطالعات ریزتری در زیربخشها، اما هنوز در ایران مطالعهای مشخص انجام نشده است. اجازه بدهید روی این نكته تاكید كنم كه فائو از سال گذشته در حال درگیر شدن و تعامل بیشتر با ایران در زمینههای مختلف مرتبط با مسائل كشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست است. ما برای سالهای سال بنا به دلایلی درگیر مسائل ایران نبودیم.
برای چند سال؟
برای سالهای زیاد. برای مدتی نمایندهای برای ایران نداشتیم. ضمن آنكه رویكرد نمایندهای كه انتخاب میشود نیز برای پیگیری مسائل اهمیت دارد.
روش من همگرایی و مشاركت است. مواردی كه امروز در ایران با آن مواجه هستیم، بحران آب، مدیریت منابع خاك، امنیت غذایی، غذای سالم و بهبود وضعیت كشاورزی خرد در این كشور به سمت كشاورزی اقلیم هوشمند است. به طوری كه همزمان با افزایش بهرهوری تولید بتوانیم كمترین آسیب را به منابع طبیعی برسانیم و من بسیار خرسندم كه دولت كنونی تصویر دقیق و رویكرد مناسبی به این مسائل دارد و نسبت به این موارد حساس است. فائو نیز كاملا به توانمندیهایی كه در ایران وجود دارد، واقف است و با ارایه تجارب بین المللی و راهكارهای فنی و تخصصی به تقویت توانمندیهای داخل كشور كمك میكند.
از بحث ریزگردها فاصله گرفتیم. آیا ایران درخواستی داشته كه محصولات قابل كشت منطقهای را از فائو پیشنهاد بگیرد؟ و آیا ریزگردها امنیت غذایی را در آینده با مخاطره مواجه میكند؟
دو چیز را باید در مورد امنیت غذایی به شما بگویم. ایران یكی از ١٣ كشوری است كه توانسته نخستین هدف از مجموعه اهداف توسعه هزاره سازمان ملل متحد كه همان ریشهكن ساختن فقر شدید و گرسنگی است را جامه عمل بپوشاند و این امر توسط فائو به رسمیت شناخته شده است. مهم این است كه امنیت غذایی به شیوهای پایدار در ایران ایجاد شود. هم اكنون با ایران در حال تبیین استراتژی بلندمدت برای ١٥ سال آینده هستیم و این استراتژی تمام بخشهایی كه مربوط به امنیت غذایی میشود را در بر میگیرد.
و تاثیر ریزگردها بر امنیت غذایی؟
توفانهای شن همیشه تاثیر خود را دارند. این موضوع نه تنها با وزارت جهادكشاورزی باید مورد بررسی قرار گیرد بلكه سازمان حفاظت از محیط زیست نیز باید به این جریان بپیوندد، تا مطمئن شویم كه ایران در بلندمدت میتواند امنیت غذایی داشته باشد. نه تنها مساله توفانهای شن بلكه مسائل مربوط به آب و خاك میتواند تهدیدكننده امنیت غذایی باشد.
پیش از اینكه بحث ریزگردها را ببندیم، میخواهم نظر شما را درباره خالی از سكنه شدن بخش قابل توجهی از مناطق درگیر توفانها طی دو دهه آینده كه از سوی محافل كارشناسی گفته میشود را بدانم. این اظهارنظر را چقدر نزدیك به واقعیت میدانید؟
باید در ابتدا بدانیم این اطلاعات بر چه مبنایی ارایه میشود. اما آنچه مشخص است درصد بالایی از مهاجرت از روستاها به شهرها وجود دارد و در ایران این رتبه بسیار بالاست كه البته در مقایسه با سایر كشورها به دلیل مسائل اقتصادی غیرمعمول نیست. اما در چنین شرایطی قطعا تغییرات منابع طبیعی هم میتواند این مهاجرت را شدت دهد.
تغییر الگوی كشاورزی از برنامههای مورد تاكید فائو است. ابتدا درباره الگویی كه فائو مد نظر دارد توضیح دهید و بفرمایید این الگو چگونه در ایران قابل اجر است؟ آیا اساسا ظرفیت چنین تغییری در كشاورزی ایران وجود دارد؟
این تغییر الگوی كشت در اصل برای كشورهایی است كه در حال حاضر فشارهای سنگینی را بر منابع طبیعی خود وارد میكنند. در الگوی پیشنهادی فائو كاهش فشار بر منابع مد نظر است. ما دیگر نمیتوانیم به مدل نهاده محور با هدف افزایش تولید محصولات غذایی تكیه كنیم، بلكه نیازمند تغییر جهت به سمت سیستمهای سالمتر و پایدارتر غذایی هستیم، ما نیازمند بهرهوری از نهاده كمتر در كشاورزی به ویژه آب و مواد شیمیایی هستیم. در گذشته این نهادهها بیش از حد نیاز استفاده كردهایم كه نتایج مطلوبی به همراه نداشته است. در حال حاضر فائو طرح خود را با عنوان كشاورزی اقلیم- هوشمند مطرح كرده است كه در آن از حداقل میزان نهاده استفاده خواهد شد. در پاسخ به این پرسش شما كه آیا ایران ظرفیت اجرای این طرح را دارد؛ باید بگویم بله. ما نمونههای ملموسی در ایران دیدهایم كه نشان میدهد ایران میتواند این تغییر الگو را داشته باشد. ما در حوزه مدیریت یكپارچه سموم شیمیایی در حال مطالعه هستیم كه در نهایت طرحهای اجرا شده منجر به بهرهوری بالا شده است و از طریق این طرحها تولیدات ارگانیك بیشتری تولید خواهد شد. ایران كشوری است كه ظرفیت اجرای طرح اقلیم- هوشمند را دارد و حتی میتواند یك نمونه مثالزدنی در جهان باشد.
اجرای برنامه كشاورزی اقلیم- هوشمند در ایران آغاز شده است؟
بله، پروژههای خوبی در این زمینه در ایران به مرحله اجرا رسیده و نتایج خوبی نیز به همراه داشته است. به عنوان مثال در تولید گوجه فرنگی آفتی به نام «مینوز گوجه فرنگی» وجود داشت كه یك نوع حشره است. با مبارزه بیولوژیك با استفاده از یك تله نوری و یك تشت آب در زیر این تله نوری تمام این آفات از بین رفت و به صورت كاملا ارگانیك با این آفت مقابله شد. یا ترویج كشت كینوآ كه یك نوع غله از خانواده گندم، سویا و برنج است و آب بسیار كمی مصرف میكند در ایران انجام خواهد شد. این محصول از نظر پروتئین سرشار بوده و سالهای سال در كشورهای امریكای لاتین كشت شده است. كاشت كینوآ در حال حاضر در برخی استانهای ایران مانند استانهای البرز، سیستان و بلوچستان به صورت آزمایشی آغاز شده است. چنین فعالیتهایی همگی متناسب با اقلیم، بدون فشار به منابع طبیعی و نهادههاست.
[quote-left] مشكل طرحها در ایران این است كه اغلب به صورت كوتاهمدت انجام میشود و جامعنگر نیست. به طور مثال برنامه سیستم آبیاری تحت فشار اجرا میشود اما هنوز یك سال نگذشته به دلیل مشكلاتی كه طرح دارد كل سیستم از سوی كشاورزان كنار گذاشته میشود.[/quote-left]
مشكل طرحها در ایران این است كه اغلب به صورت كوتاهمدت انجام میشود و جامعنگر نیست. به طور مثال برنامه سیستم آبیاری تحت فشار اجرا میشود اما هنوز یك سال نگذشته به دلیل مشكلاتی كه طرح دارد كل سیستم از سوی كشاورزان كنار گذاشته میشود.
این موضوع اغلب زیانهای قابل توجهی نیز به بار میآورد. چگونه فائو میتواند به پایدار شدن طرحهای اجرا شده در ایران كمك كند؟
به دلیل وجود همین مشكلات ما تمركز خود را در ایران به جای پروژه محوری بر برنامهمحوری گذاشتهایم. تاكید داریم كه برنامه به صورت متوالی باشد و تمام بخشها را پوشش دهد.
نماینده فائو كه هفت ماه است در ایران حضور تقریبا دایم دارد، كدام محصول كشاورزی ایران را میپسندد؟
ایران انارهای بسیار عالی دارد. محصولات ایران از پسته تا زعفران همه عالی هستند.
و كدام غذای ایرانی را میپسندید؟
غذاهای ایرانی بیشتر غذاهای سنتی هستند مخصوصا انواعی كه با برنج سرو میشود. غذاهایی هم كه با میوه همراه است و شور و شیرین را مخلوط میكنید، جالب است.
چه نظری درباره مردم ایران دارید؟
من بسیار دریافت مثبتی از مردم ایران داشتهام. وقتی شما خارج از ایران هستید نگاه كاملا متفاوتی دارید. آنچه بیشتر درباره ایران میدانستم درباره تاریخ و سابقه ایران بوده كه بسیار هم غنی است. اما وقتی به ایران آمدم، دیدم فرهنگ مردم ایران نیز به اندازه سابقه تاریخی آن غنی است. گرم بودن و صمیمی بودن مردم ایران این حس را میدهد كه ایران خانه خودم است. واقعا عاشق تجربهام در اینجا هستم. وظیفه من در ایران كمك به بهبود زندگی مردم ایران است و امیدوارم در آینده ایران نقش هدایتكننده را در منطقه ایفا كند.
نظر شما