سلامت نیوز:کنگره ملی خاک شهریور ماه سال جاری در دانشگاه ارومیه و به همت گروه علوم خاک این دانشگاه در دانشکده کشاورزی برگزار شد.

به گزارش سلامت نیوز حبیب خداوردیلو (دانشیار فیزیک و حفاظت آب و خاک دانشگاه ارومیه) دبیر این کنگره ، دکتر ابراهیم سپهر (دانشیار دانشگاه ارومیه) دبیر علمی و دکتر میرحسن رسولی صدقیانی (دانشیار دانشگاه ارومیه) دبیر اجرایی این کنگره بودند.

در بیانیه این کنگره آمده است :

خاک -به عنوان بستر اصلی تولید غذا و تصفیه آب آشامیدنی- نقشی بسیار مهم در سلامت انسان دارد. سیستم­های نادرست و ناپایدار بهره­برداری از خاک در دهه­ های اخیر موجب آلوده شدن و تخریب و فروسایی خاک­ها شده ­اند. مدیریت نادرست خاك، فاجعه ­ای بی­صدا و بدفرجام است كه با تخریب خاك و محیط­زیست، پیامدهای پرشمار و مخاطره ­انگیزی دارد. از طرفی بحران خشک شدن منابع آبی کشور از جمله دریاچه ارومیه هم از مدیریت خاک و بویژه مدیریت آب خاک تاثیر پذیرفته و هم پیامدهای اجتناب ناپذیری بر منابع خاک و محیط­زیست پیرامونی دارد و گمان می­رود شدت و گستره این تاثیر در آینده بسته به سناریوهای اتخاذ شده در قبال این بحران­ها متفاوت باشد.

شرکت­کنندگان کنگره ملی خاک و محیط­زیست (9-8 شهریور 1393- دانشگاه ارومیه) ضمن تایید موارد زیر از نهادهای قانون­گذار، اجرایی و نظارتی درخواست می­نمایند این موارد را به عنوان راهنمایی در تصمیم­گیری­ ها، برنامه ­ریزی­ ها و امور اجرایی مرتبط با هر موضوع مورد توجه قرار دهند:

1- امنیت خاک به عنوان هسته مرکزی و کنترل کننده چالش­های جهانی و پیچیده امنیت غذایی، امنیت آب، امنیت انرژی، تغییرات اقلیمی، حفاظت از تنوع زیستی و پایدارسازی خدمات زیست بومی است. با این حال، شواهد موجود بیانگر فروسایی منابع خاک و کاهش کیفیت و امنیت خاک است. رویکرد مدیریت­های کشاورزی و زیست­ محیطی و بهره­ برداری­ها از خاک باید در جهت ترویج و گسترش روش­هایی برای حفاظت و بهبود کیفیت و امنیت منابع خاک باشد.

2- الف) در مقیاسی جهانی، خاک بیش از 1500 گیگاتن کربن آلی دارد. این مقدار 3 برابر کربن موجود در پوشش گیاهی و 2 برابر کربن اتمسفر است. تغییر کاربری اراضی و مدیریت­های نادرست خاکورزی و مدیریت کربن خاک می­تواند تاثیری عمده در جریان CO₂ از خاک به اتمسفر و تشدید گرمایش جهانی و بر هم زدن سیستم هیدرولوژیکی داشته باشد. لذا باید ترسیب کربن خاک که قابل مدیریت است به عنوان موضوعی جدی و محوری در مدیریت کشاورزی و کاربری اراضی در نظر گرفته شود.

2- ب) همچنین سهم رطوبت بخش غیراشباع خاک (خاک سطحی) از کل آب حدودا 6 برابر رودخانه­ها و سهم رطوبت خاک از آب شیرین تقریبا 3/8 برابر سهم رودخانه­هاست. با این حال، منبع عظیم آب موجود در بخش غیراشباع خاک، نادیده گرفته شده و با مدیریت­های نادرست به شدت در معرض توان تبخیری بالای اتمسفر خشک و سیری­ ناپذیر قرار می­گیرد.

لذا می­بایست عملیات و مدیریت­هایی که موجب اکسیداسیون (سوختن) کربن آلی خاک (مانند شخم برگردان مزارع) و تبخیر آب خاک می­شوند (عریان­سازی سطح خاک­ها از بقایای گیاهی، مخلوط کردن بقایای پوشش گیاهی با خاک توسط شخم برگردان، آتش زدن بقایای گیاهی و...) قطع شده و به جای آن کشاورزی حفاظتی با هدف "به حداقل رساندن دست­کاری خاک"، "پوشیده نگه داشتن سطح خاک تا حد ممکن" و "اجرای تناوب زراعی" را ترویج و جایگزین نمود.

3- سیاست­های کلان کشاورزی در کشور عموما ناکارآمد هستند. برای نمونه با توجه به بحران آب در کشور و افزایش بیماری­های ناشی از تغذیه ناسالم باید سیاست تشویقی-ترویجی "حداکثر عملکرد در واحد سطح" جای خود را به "حداکثر عملکرد در واحد آب مزرعه" و "تولید محصول سالم و ایمن" بدهد. همچنین با توجه به تخریب منابع خاک کشور، باید اثرات جانبی تولید و هزینه های آشکار و نهان تولید، تغییرات زمانی کیفیت خاک و پایداری تولید مدنظر قرار گیرد. افزون بر این، سیاست­های نادرست قیمت­گذاری و نبود قیمت تضمینی خرید کالاها و محصولات کشاورزی عموما کشاورزان را به روش­های نادرست و ناپایدار کشاورزی سوق می­دهد.

4- بکارگیری شیوه­ های نوین مقابله با تنش­های زیستی (بیماری­ها و آفات نباتی) و غیرزیستی (خشکی، شوری، آلودگی­ها، سرمازدگی و غیره) با رویکرد کاهش نهاده­ های کشاورزی (سموم و کودهای شیمیایی) و تولید محصولات ارگانیک مورد توجه مراکز علمی-تحقیقاتی و دستگاه­های اجرایی و تصمیم­گیر کشور قرار گیرد.

5- جلوگیری از تخلیه عناصر غذایی، حفظ توان زیستی خاک، جلوگیری از سوزاندن بقایای گیاهی، توسعه کاربرد و پایدارسازی مواد آلی خاک، توسعه و ترویج کوددهی بر پایه آزمون خاک و کنترل کیفی کودها و همچنین کوددهی محصولات سبزی و صیفی و بویژه محصولات گلخانه ­ای و ترویج کشاورزی حفاظتی از جمله مواردی است که باید سرلوحه کار مدیریت اجرایی کشور قرار گیرد.

6- سیاست­های نادرست بهره­ برداری از خاک در دهه ­های اخیر موجب کاهش تنوع، تعداد و فعالیت بیولوژیکی خاک­ها شده است. جمعیت و فعالیت ماکروفون­ها (مانند کرم خاکی، مورچه، موریانه) و موجودات میکروسکوپی به شدت کاهش یافته است. جمعیت بیولوژیکی خاک به طور مستقیم و غیرمستقیم با سلامت و کیفیت غذای ما در ارتباط هستند. سازمان حفاظت محیط­زیست باید حفاظت از جانداران خاک را در سرلوحه برنامه­های اصلی خود قرار دهد و رویکرد مدیریت کشاورزی در راستای حفظ و افزایش توان بیولوژیکی خاک­ها باشد. ترویج استفاده از کودهای بیولوژیک و آلی (البته با تدوین و اجرای قوانینی مشخص برای کنترل کیفی این نوع کودها) علاوه بر کمک به توان بیولوژیکی خاک در تولید محصولات کشاورزی سالم و با کیفیت موثر خواهد بود.

7- در مناطق خشک و نیمه­ خشک کشور، فرسایش خاک مهم­ترین شکل تخریب خاک است. مدیریت­های زراعی نامناسب سالانه بخش زیادی از خاک­ها را در اثر فرسایش از چرخه تولید خارج می­کند و هزینه­ های بالایی را بر بخش کشاورزی تحمیل می­نماید. پیشنهاد می­شود روش­های نوین کشت در روی اراضی شیب­دار مانند کشت نواری توسعه یابد و در اراضی غیرزراعی، پوشش گیاهی مراتع از طریق روش­هایی نظیر قرق و چرای کنترل شده مدیریت گردد. بر اساس مطالعات، به ازای صرف یک واحد هزینه با هدف حفاظت خاک، سود ناشی از افزایش محصول 3-3/1 واحد و سودآوری ناشی از کاهش اثرات برون­منطقه­ای فرسایش خاک 10- 5 واحد است. لذا رویکرد تصمیم­گیری­های مدیریتی در بهره­برداری از خاک­ها باید معطوف به حفاظت خاک باشد.

8- پیشنهاد می­شود صدا و سیمای کشور در توسعه فرهنگ کار و تولید و امنیت غذایی و تقویت منزلت و جایگاه کشاورزان و تولیدکنندگان بخش کشاورزی، شبکه­ای مستقل برای بخش کشاورزی راه­اندازی نماید.

9- خشک شدن فزاینده منابع آب مشکلی ملی است که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه جلوه­ای بیشتر یافته و بیشتر مورد توجه است. احیای کارآمد دریاچه ارومیه می­تواند به عنوان الگویی موفق برای احیای سایر حوضه ­های در حال تهدید کشور به کار رود و یا در صورت عدم کامیابی نقطه یاسی برای پذیرش شکست باشد.

این بحران به شدت مورد توجه ملی و بین المللی است و عدم توفیق می تواند دست مایه ­ای برای تبلیغات منفی توسط معاندان نظام باشد. ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه باید با یارگیری مناسب، بسیار هوشمندانه و نتیجه­نگر عمل نماید.

10- فرصت­ها برای احیای دریاچه ارومیه از بین می­رود. راه حل کلی احیای دریاچه "ورود آب به بدنه اصلی دریاچه از مبادی ورودی طبیعی" و "مدیریت یکپارچه انواع مصارف آب در درون حوضه با هدف احیای دریاچه ارومیه" است. احیای دریاچه با آزمون و خطا ممکن نیست.

راه­های عملیاتی و اجرایی این راه حل کلی باید توسط تیمی اندیشمند و کارآزموده بازبینی گردد، توسط مجریانی متعهد و متخصص اجرا شود و ناظرانی مستقل، عالم، قاطع و عادل داشته باشد. تیمی مدعو از سراسر کشور الزاما تیمی مناسب نیست. راه­کارهایی که نیاز به داده­هایی دقیق ندارند باید بی­درنگ آغاز شوند و هم­زمان اقداماتی پژوهشی برای راستی­آزمایی داده­های مورد نیاز آغاز گردد. انعطاف­پذیری در طرح و روند اجرای طرح­ها، متناسب با شرایط اکولوژیکی- اجتماعی- اقتصادی و مشکلات اجرائی باید مورد توجه قرار گیرد.