سلامت نیوز: مدیریت منابع آبی در كشور، یكی از معضلاتی است كه هنوز در حال فشردن گریبان منابع و حوضه‌های آبی كشور است؛ معضلی كه تا مساله آب تبدیل به بحران نشد، عزمی برای مدیریت درست آن ایجاد نشد. فقدان برنامه منسجم و مدون برای رسیدگی به مشكلات ایجاد شده در حوزه آب، مشكلاتی را دراین حوزه ایجاد كرد. از مصرف نادرست و بی‌رویه منابع آبی تا هدررفت آن در مصارف كشاورزی و شرب، تا محدود نكردن افراد برای استفاده از منابع زیرزمینی بدون توجه به افت میزان آب در سفره‌ها و گوشزد نكردن خطرات ایجاد شده در اثر این سوء مصرف، داشتن رویكرد صرف سازه‌ای برای مدیریت منابع، همه و همه مواردی است كه باعث شده منابع آبی كشوری با بیش از ٦٠ درصد پهنه‌های خشك و بیابانی، آنقدر دور از تدبیر مصرف شود كه امروز با خشكی خودساخته‌ای كه ورای خشكسالی طبیعی است، مواجه شویم.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، مركز پژوهش‌های مجلس، در گزارشی كه در خصوص جایگاه آب در برنامه ششم توسعه، تهیه كرده به مواردی پرداخته كه نقص برنامه‌ریزی و مدیریتی در برنامه‌های پیشین محسوب می‌شود. این گزارش، با مروری كلی بر مواد برنامه‌های توسعه قبلی و عملكرد آنها در بخش آب، نشان می‌دهد كه با توجه به وضعیت نامطلوب كنونی، این برنامه‌های توسعه در ارتقای بخش آب موفق نبوده‌اند. از مهم‌ترین نقاط ضعف این برنامه‌ها، می‌توان به غالب بودن تفكر سازه‌ای در تدوین و عملكرد آنها، ضعف شدید در ارتقای نرم افزاری بخش، غیرواقع بینانه بودن و عدم تطابق با شرایط موجود كشور اشاره كرد.
اما با بررسی برنامه ششم، این گزارش می‌افزاید: در تدوین برنامه ششم توسعه، اسناد بالادستی مختلفی وجود دارد كه مهم‌ترین آنها سیاست‌های كلی برنامه ششم توسعه است. متاسفانه با وجود اهمیت بخش آب، نقش آن در سیاست‌های كلی برنامه ششم توسعه كمرنگ دیده شده. با توجه به بحران آب موجود در كشور و همچنین پیش‌بینی تداوم این بحران، لزوم تغییر جهت‌گیری‌ها در تدوین سیاست‌های برنامه ششم در بخش آب، كاملا ضروری به نظر می‌رسد. از اهداف اصلی كه باید در تدوین راهبردهای برنامه ششم توسعه در بخش آب مورد توجه قرار گیرد، شاید بتوان به مواردی چون ایجاد تعادل بین منابع و مصارف، تامین پایدار آب مورد نیاز بخش‌های مصرف‌كننده با توجه به اصول توسعه پایدار، حفاظت و صیانت از منابع آب، ارتقای مشاركت بهره‌برداران در مدیریت منابع آب، احیا و تعادل بخشی، اصلاح ساختار اقتصاد و مدیریت آب و ارتقای بهره‌وری اشاره كرد. در این گزارش با مقایسه مقدار متوسط بارش ١٠ساله اخیر، اعلام می‌كند بارشی كه حدود ٥/٢٢٢میلیمتر بوده نسبت به متوسط درازمدتش ٢١ میلی متر كاهش داشته، و این یعنی ٦/٨درصد كاهش. همچنین مقدار متوسط درازمدت حجم جریان سطحی حدود ٨٦ میلیارد مترمكعب بوده. با درنظر گرفتن مقادیر حداكثری این حجم كه در سال آبی٤٨- ١٣٤٧ نزدیك به ١٧٤ میلیارد مترمكعب بود و میزان حداقلی آنكه مربوط به سال٨٨-١٣٨٧حجم ٣٨ میلیارد مترمكعب بوده، می‌توان به این نتیجه رسید كه متوسط ١٢ ساله اخیر حجم جریان سطحی نسبت به دوره درازمدت، حدود ٣٢ درصد كاهش داشته است. این كاهش را می‌توان در علل مختلف جست‌وجو كرد، عللی چون عدم تغذیه رودخانه از منابع آب زیرزمینی به دلیل افت سطح آب آبخوان‌های زیرزمینی، توسعه كشاورزی و افزایش سطح زیر كشت و برداشت بیشتر آب از رودخانه‌ها و جریان‌های سطحی، تغییر الگوی بارش‌های مولد رواناب. افزایش تعداد دشت‌های ممنوعه كشور از حدود ١٥ دشت در سال ١٣٤٧ به ٣١٩ دشت در سال ١٣٩٣. از عكس العمل‌های آبخوان‌ها به این امر، كاهش ظرفیت آبی آنهاست كه با وجود افزایش تعداد چاه‌ها از سال ١٣٨٨ به بعد روند افزایش تخلیه چاه‌ها تبعیت از افزایش تعداد چاه‌ها نداشته و قدرت آبدهی چاه‌ها به دلیل افت زیاد سطح آب و كاهش ظرفیت آبخوان، كاهش نشان داده است.
همچنین در بخش‌های دیگر این گزارش، به موارد و مسائلی چون وضعیت منابع آب زیرزمینی كشور، چالش‌ها و تهدیدهای منابع آبی، عملكردهای نامناسب برنامه چهارم و پنجم و پیش‌بینی آینده آب كشور در صورت تداوم سیاست‌های كنونی پرداخته است و از لزوم تغییر جهت‌گیری‌ها در برنامه ششم خبر داده است. در بخش نهایی این گزارش هم به اهداف اصلی كه باید در تدوین راهبردهای برنامه ششم در بخش آب مورد توجه قرار گیرند اشاره كرد و آنها را در مواردی چون ایجاد تعادل بین منابع و مصارف، تامین پایدار آب مورد نیاز بخش‌های مصرف‌كننده مختلف با توجه به اصول توسعه پایدار، حفاظت و صیانت از منابع آب، ارتقای مشاركت بهره‌برداران در مدیریت منابع آب، احیا و تعادل‌بخشی، اصلاح ساختار اقتصاد و مدیریت آب و ارتقای بهره وری، توجه به فناوری‌های نوین در بخش آب و توجه به موضوع آب مجازی دسته‌بندی كرد.
خشكسالی طبیعی را چهار برابر كردیم
محمد درویش، كارشناس محیط زیست و مدیركل امور آموزش و مشاركت‌های مردمی هم ، به نكاتی كه به درستی در گزارش مركز پژوهش‌ها آمده اشاره كرد. او در این خصوص گفت: مهم‌ترین نكته‌ای كه در گزارش مركز پژوهش‌های مجلس، به درستی به آن تاكید شد، این است كه اعلام می‌كند بزرگ‌ترین بحران مدیریت آب كشور، در طول برنامه‌های پنج ساله وجود داشته، این بود كه تفكر سازه‌ای همچنان در مدیریت حرف اول را می‌زند و هیچ تلاش درخوری برای اینكه این تفكر جایش را به تفكر نرم‌افزاری بدهد، دیده نشده. با تایید این نگاه، باید بگویم وزارت نیرو مدام به افزایش سدهایش و انتقال‌های بین‌حوضه‌ای اشاره و تلاش می‌كند كشور را با افتخار به عنوان سومین كشور سدساز دنیا معرفی كند و همه اینها را نشان كارایی‌اش می‌داند. در این گزارش اشاره شده كه از قضا این موارد موجب بحران و مشكلات آب شده. این اتفاق باعث شده كشاورزی در حد بی‌رویه و ناپایدار پیش رود. به جای اینكه به سمت ارتقای نرم‌افزاری برود، با تجاوز به رویشگاه‌های معدنی و جنگلی، بحران موجود را تشدید كرده.
به گفته درویش، نكته جالبی كه در این گزارش گفته شده، متوسط بارش آسمانی در ١٠ سال اخیر است كه ٦/٨درصد اعلام شده. الان میزان بارش ٢٢ و نیم میلیمتر در سال است، در صورتی كه از نظر كاهش حجم جریان‌های سطحی، در مقایسه ده ساله تا سال ٩٣، حدود ٣٢ درصد است كه تقریبا چهار برابر كاهشی كه در ریزش‌های آسمانی اتفاق افتاده، در حجم جریان‌های سطحی رخ داده است. دلیل مستحكم و انكار‌‌ناپدیری در این میان دیده می‌شود كه ما افت ریزش‌های آسمانی‌مان را با مجوز دادن به سد‌سازی بیشتر از سوی وزارت نیرو و حفر چاه‌های بیشتر از سوی وزارت جهاد كشاورزی ایجاد و خشكسالی مصنوعی ایجاد كردیم. درواقع باید خشكسالی طبیعی ایجاد شده در حد ٨ درصد می‌بود كه این مساله با وخامت ایجاد‌شده توسط سیاست‌های غلطی كه اعمال كردیم به چهار برابر افزایش یافت. درویش معتقد است: بنابر گزارش مركز پژوهش‌ها نقش آب در برنامه‌های پنج ساله در حال كاهش است، درحالی كه بحران آب در حال افزایش است. همچنین این انتقاد را مطرح می‌كند كه آن‌طور كه شایسته بود، به موضوع آب جدی‌تر نپرداختیم و برای حل بحران‌ها حركتی نكردیم. حاصل گزارش این است كه وزارت نیرو باید تمهیداتی را برای مدیریت مصرف و تقاضا ایجاد كند و به سمت معرفی گزینه‌هایی كه كمترین وابستگی را به آب و توسعه داشته باشد، حركت كند. اما هیچ خط و نشانی در این موارد نمی‌بینیم. دلیلش را هم در اهداف برنامه سوم، چهارم و پنجم و عدم توجه به واقعیت‌هایی می‌داند كه باید اتفاق می‌افتاده و نیفتاده.
درویش با اشاره به هشدار اعلام شده از سوی این گزارش گفت: این گزارش بند به بند برنامه ششم را بررسی كرده. در بند یكم آن اشاره دارد كه باید به سمت رشد ٨ درصدی برویم، مشخص است كه هیچ عنوانی، بدون تحقق منابع آبی درخور محقق نمی‌شود و هیچ مكانیسمی برای آنكه منابع آبی را برای رشد ٨ درصدی داشته باشیم، دیده نشده. این گزارش هشدار داده ممكن است سرنوشت برنامه ششم هم به سرنوشت برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم دچار شود.
نظر شما